چرا تولید گاز کشور نزولی شده است؟
گردنه عبور از بحران گازی
وزیر نفت نگران سوخت زمستانی نیروگاه‌ها است
عکس: شانا
در چنین شرایطی، برای برون‌رفت از وضعیت کنونی باید برنامه‌ای مدون برای جذب سرمایه‌گذاری هنگفت خارجی انجام شود و از سوی دیگر با فعال‌سازی هر‌چه بیشتر دیپلماسی گازی به‌جنگ مشکل کمبود گاز رفت. همچنین باید توجه داشت که با کاهش درآمدهای نفتی و گازی کشور، باید ساختار اقتصادی و اتکای بودجه عمومی کشور به‌این درآمدها تا حد زیادی کاهش پیدا کند تا شرکت‌های بزرگ دولتی این حوزه بتوانند در ابتدای امر خود را از زیر بار بدهی‌های سنگین خارج کنند. از همین‌رو نیاز به‌جذب سرمایه برای توسعه صنعت گاز کشور و رفع بحران کنونی، امری بدیهی و غیر قابل انکار است.
کمبود گاز در فصل سرد سال
روز گذشته جواد اوجی، وزیر نفت از پالایشگاه نفت تهران بازدید کرد و برای چندمین‌بار در هفته‌های اخیر درباره کمبود گاز در فصل سرما هشدار داد. اوجی در جریان این بازدید در پاسخ به‌پرسشی درباره ناترازی گاز، به‌مشکل کمبود گاز در سال گذشته اشاره کرد و گفت: «پارسال در فصل سرما روزانه ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز وجود داشت که با محدودیت ارسال گاز طبیعی به‌صنایع و بخش نیروگاهی و جایگزین‌کردن سوخت مایع، جبران شد.»
اشاره وزیر نفت به‌روزهایی است که مازوت‌سوزی و گازوئیل‌سوزی در نیروگاه‌های کشور برای جبران کمبود گاز در فرایند تامین برق، برخی از کلانشهرهای کشور و از جمله تهران را از نظر آلودگی به‌مرزی بحرانی نزدیک کرد. سخنان روز گذشته اوجی اما بار دیگر زنگ خطر را درباره تکرار چنین سناریویی در سال‌جاری به‌صدا درآورد. وزیر نفت درباره کمبود گاز در سال‌جاری گفت: « امسال باتوجه به‌اینکه ما در زمینه تولید گاز طبیعی رقم اضافه‌ای نخواهیم داشت و مصرف در بخش‌های خانگی، صنایع و نیروگاهی هم نسبت به‌پارسال با افزایش ۱۰درصدی روبه‌رو می‌شود، پیش‌بینی می‌کنیم در فصل سرد سال (دی و بهمن‌ماه) روزانه با ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز روبه‌رو شویم که طبق برنامه‌ریزی‌ها برای جایگزینی با سوخت مایع، سعی می‌کنیم هموطنان‌مان دچار مشکل نشوند.» با این اوصاف و کمبود ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز، باید انتظار داشت که امسال با شرایط پیچیده‌تری در تامین گاز مصرفی مشترکان خانگی و صنعتی، تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها و شبکه برق کشور و خروجی گاز صادراتی روبه‌رو باشیم.
چرا ایران به‌این نقطه رسید؟
ایران کشوری است که از نظر منابع طبیعی و بالاخص گازی موقعیتی استثنایی در جهان دارد. به‌همین دلیل سوالی مشخص در این روزها، توجه بسیاری از اذهان را به‌خود جلب کرده؛ ایران به‌عنوان دارنده دومین ذخایر گازی و سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان چرا با مشکل کمبود گاز روبه‌رو است؟
ایران پس از ایالات‌متحده و روسیه، بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در جهان است، اما باید توجه داشت که نسبت میزان تولید گاز در برابر میزان مصرف گاز در داخل به‌گونه‌ای است که تقریبا بخش اعظم گاز تولید شده در کشور برای تامین مصرف بسیار بالای داخلی استفاده می‌شود.
برای درک این مقوله کافی است بدانیم که ایران در حال‌حاضر حتی در میان ۱۵ صادرکننده نخست گاز جهان هم حضور ندارد و درآمد حاصله از صادرات گاز در سال ۱۳۹۹ برای ایران تنها ۶/ ۲ میلیارد دلار بوده است. در حالی که سال ۱۳۹۸ درآمد ناشی از صادرات گاز کشور بیش از ۶/ ۶ میلیارد دلار گزارش شده بود.
این شرایط را می‌توان نتیجه مستقیم عدم‌توجه کافی به‌مساله افزایش ظرفیت تولید گاز در کشور دانست. ایران به‌رغم منابع غنی گازی که در اختیار دارد، در سال‌های اخیر به‌دلیل مسائل فراوانی از جمله نقص در سیاست‌گذاری‌ها، نبود برنامه‌ای مدون برای توسعه این صنعت و عدم‌جذب سرمایه‌های عظیم حالا با مشکل کمبود گاز برای تامین داخلی نیز مواجه شده است. این در حالی است که کشورهای منطقه از جمله قطر، امارات‌متحده عربی، ترکمنستان و عمان که منابع بسیار کمتری نسبت به‌ایران در اختیار دارند، توانسته‌اند خود را در میان صادرکنندگان بزرگ جهان جای دهند. امارات‌متحده عربی که از نظر منابع گازی در هیچ سطحی با ایران قابل‌قیاس نیست، در سال گذشته به‌دهمین صادرکننده بزرگ جهان تبدیل شده و درآمدی ۱/ ۶ میلیارد دلاری از صادرات این کالا به‌دست آورده است.
جذب سرمایه خارجی و دیپلماسی گازی
باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در بخش گاز نیاز به‌منابع بسیار عظیمی دارد و برآورد برخی کارشناسان و مدیران ارشد این صنعت حاکی از آن است که ایران برای حفظ سطح کنونی تولید گاز و افزایش آن در میادین موجود، دستکم به ۳۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. سرمایه‌ای که شاید در گذشته می‌شد بخش بزرگی از آن را از محل درآمدهای صادراتی نفتی کشور تامین کرد، اما اعتیاد اقتصاد ایران به‌دلارهای نفتی این فرصت را از کشور گرفت. حالا نه‌تنها در صادرات نفت به‌دلیل تحریم‌ها به‌مشکلات اساسی برخورد کرده‌ایم، غفلت از سرمایه‌گذاری لازم در بخش گاز نیز هم به‌درآمدهای صادراتی ما لطمه زده و هم در تامین نیاز داخل با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو هستیم.
در چنین شرایطی باید پذیرفت که هیچ راهکار کوتاه‌مدتی درباره این مشکلات وجود ندارد، اما باید به‌سرعت تلاش‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی در این زمینه را افزایش دهیم. در شرایط اقتصادی نابسامان کشور، حتی در صورت لغو تحریم‌ها باید درآمدهای نفتی صرف پوشش بدهی‌های هنگفت شرکت ملی نفت و در صورت امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید در میادین نفتی شود و نمی‌توان انتظار داشت که پول نفت، با وجود اولویت‌های بی‌شمار صرف سرمایه‌گذاری در گاز شود. با این وصف، دیپلماسی گازی کشور در این شرایط دارای اهمیت بسیار بالایی برای بهبود وضعیت تامین گاز کشور است. امری که وزیر نفت هم به‌آن اشاره کرد و گفت: «یکی از بحث‌هایی که ما دنبال می‌کنیم بحث دیپلماسی گازی با کشورهای همسایه از جمله ترکمنستان است، این موضوع را هم در دستور کار خواهیم داشت که سهم کنونی ۲درصدی تجارت گاز ایران افزایش یابد، همچنین مذاکراتی هم با طرف‌های ترکمنستانی، عراقی و دیگر کشورهای همسایه برای افزایش صادرات و تجارت گاز خواهیم داشت.»شاید اگر دیپلماسی گازی ایران در سال‌های گذشته فعالانه‌تر اقدام می‌کرد و جریان گاز ترکمنستان به‌ایران متوقف نمی‌شد، بخشی از این بحران کنونی تامین گاز داخلی کاهش می‌یافت و روند صادرات گاز به‌کشوری چون عراق نیز دچار مشکلات بی‌شمار نمی‌شد. مشکلاتی که در جریان صادرات گاز از ایران به‌عراق وجود آمد، آنها را به‌سمت تولید گاز سوق داد و حتی دیگر بازار مهم صادراتی ایران، یعنی ترکیه نیز برنامه‌های اساسی برای تولید گاز دارد و دست به‌عملیات‌های گسترده اکتشافی و تولیدی زده است. کشورهای منطقه، بدون داشتن منابعی قابل قیاس با ایران، به‌سرمایه‌گذاری‌های گسترده برای اکتشاف، حفاری و تولید گاز دست زده‌اند؛ اما کشور ما به‌دلیل مشکلات سیاست‌گذاری و البته تحریم‌ها از قافله تا حدی عقب مانده و باید برای رفع این مشکل حیاتی دست به‌اقدامات کلیدی بزند. جذب سرمایه‌گذاران خارجی و حتی‌الامکان بخش خصوصی داخلی، اصلاح ساختار تخصیص درآمدهای گازی و نفتی، فعال‌سازی دیپلماسی انرژی و واردات گاز از همسایگان در شرایط کنونی باید مهم‌ترین اولویت کشور در حوزه گازی، برای برون‌رفت از شرایط کنونی باشد.
