اقتصاددان ارشد «بی‌پی» بازار نفت و گاز جهانی را بررسی کرد
درس‌های کووید برای بازار انرژی
وی پس از بررسی بخش انرژی در کلیت امر در ادامه بر بازار نفت و گاز طبیعی تمرکز کرده که بیشترین تاثیرپذیری را از اتفاقات سال گذشته جهان داشته‌اند. به‌علاوه بازار نفت و گاز می‌تواند با سرعت گرفتن روند انتقال به سمت تجدیدپذیرها به‌طور جدی دچار چالش شوند، بنابراین مطالعه رفتار آنها در واکنش به شوک سال گذشته می‌تواند حاوی درس‌هایی برای آینده باشد. این اقتصاددان ارشد بی‌پی در بخش بررسی بازار نفت به جنگ قیمتی ابتدای بحران و عملکرد اوپک‌پلاس در کنترل بازار نگاهی انداخته و همچنین با بررسی رفتار تولیدکنندگان شیل در آمریکا، تلاش کرده تا تصویری دقیق‌تر از آنچه در سال ۲۰۲۰ بر بازار جهانی گذشت، ارائه دهد. وی همچنین با بررسی بازار گاز اروپا، نگاهی به عملکرد روسیه و آمریکا در بازار جهانی LNG داشته است.
سال کرونا و دنیای انرژی
سیستم جهانی انرژی در طول سال‌های گذشته با بزنگاه‌های مهمی چون بحران کانال سوئز در سال ۱۹۵۶، تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ و به دنبال آن انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ و اخیرا فاجعه فوکوشیما در سال ۲۰۱۱، مواجه بوده است. با وجود اینکه تمامی این بحران‌ها آشفتگی بزرگی در بازار انرژی جهان ایجاد کرده‌اند، اما در مقابل وقایع سال گذشته رنگ می‌بازند. مهم‌تر از همه اینکه همه‌گیری که سال گذشته جهان را گرفت، یک تراژدی انسانی بود. بنابر گزارشات تا ابتدای ماه جولای حدود ۴ میلیون نفر از مردم جهان در اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده‌اند. عدد واقعی احتمالا بسیار بالاتر است و هنوز هم افزایش می‌یابد.
همه‌گیری کرونا خسارات اقتصادی زیادی نیز ایجاد کرده است؛ طبق تخمین‌ها تولید ناخالص داخلی (GDP) جهانی بیش از ۵/ ۳ درصد کاهش داشته است که بزرگ‌ترین رکود اقتصاد جهانی از زمان رکود بزرگ است. برآوردهای صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد حدود ۱۰۰ میلیون نفر در جهان به جمعیت فقرا اضافه شده‌اند و انتظار می‌رود تبعات اقتصادی، بالاخص در اقتصادهای فقیر و کمتر توسعه‌یافته جهان، برای سال‌های بسیاری پس از به کنترل درآمدن ویروس همچنان باقی بماند. کووید طولانی‌مدت می‌تواند اشکال متفاوتی داشته باشد. برای بخش انرژی نیز ترکیب همه‌گیری کرونا به همراه تلاش‌ها برای بهبود شرایط تحولات و نتایجی را به همراه داشته که در تاریخ مدرن بی‌سابقه بوده است و تمامی اینها در شرایط افزایش درخواست‌های سیاسی اجتماعی برای انتقال سریع‌تر به سیستم انرژی عاری از انتشار کربن بدون نفت، گاز و زغال‌سنگ اتفاق افتاده است.
چه اتفاقی برای بازار انرژی افتاد؟
واقعیت این است که تقاضا برای انرژی در جهان ۵/ ۴ درصد و انتشار کربن در اثر استفاده از انرژی ۳/ ۶ درصد کاهش داشته است. این کاهش‌ها بر اساس استانداردهای تاریخی بسیار بزرگ بوده و از جنگ‌جهانی دوم بی‌سابقه بوده‌اند. متوسط کربن منتشرشده به ازای هر واحد مصرف انرژی ۸/ ۱ درصد کاهش یافته است. کاهش انتشار کربن در سال گذشته به روشنی در اثر کاهش چشمگیر تولید و فعالیت‌های اقتصادی رخ داده است. نکته قابل‌توجه این است که حتی با وجود کنترل سقوط در فعالیت‌های اقتصادی، کاهش در تقاضای جهانی دو برابر کاهش پیش‌بینی شده است. تخمین‌ها نشان می‌دهند تقاضای نفت در سال گذشته با ۳/ ۹ درصد کاهش (معادل۱/ ۹ میلیون بشکه در روز) کاهش داشته است که در تاریخ بی‌سابقه است و بسیار بزرگ‌تر از کاهش در سایر اجزای تقاضاست، به‌طوری که سه‌چهارم کاهش مصرف انرژی کل در سال گذشته مربوط به کاهش تقاضای این کامودیتی بوده است. این عامل همچنین فاکتور کلیدی در کاهش ضریب انتشار کربن در اثر استفاده از انرژی بوده است. تعطیلی‌های سال گذشته سبب شد تا تقاضای نفت به روشی کاملا متفاوت از رکودهای اقتصادی گذشته کاهش پیدا کند و آن‌هم خرد شدن تقاضای مربوط به حمل ونقل بود. با زمینگیر شدن هواپیماها در بسیاری از نقاط‌جهان تقاضا برای سوخت جت و نفت سفید حدود ۴۰ درصد (معادل ۲/ ۳ میلیون بشکه در روز) کاهش داشته است. تقاضا برای گازوئیل نیز به دنبال کاهش حمل و نقل جاده‌ای حدود ۱۳ درصد کاهش داشته است. با این حال تقاضا برای محصولات مرتبط با بخش پتروشیمی (نفتا، اتان و ال‌پی‌جی) به علت تقاضای بالای وسایل حفاظت بهداشتی شخصی و سایر لوازم پزشکی و بهداشتی با تغییر زیادی همراه نبوده است.
تقاضای گاز طبیعی نیز نسبت به نفت مقاومت بیشتری داشته و حدود ۳/ ۲ درصد کاهش داشته است. مصرف در اکثر نقاط کاهش داشته است، به غیر از چین که تقاضای گاز آن در سال گذشته ۷ درصد افزایش داشته است.
اما با وجود کاهش در تقاضای کل انرژی، تولید انرژی تجدیدپذیر شامل بادی، خورشیدی، انرژی زیستی، زمین‌گرمایی رکورد زده و بیشترین افزایش تاریخی خود را به ثبت رسانده که با افزایش بسیار بالا در تولید انرژی بادی و خورشیدی همراه بوده است. در طول پنج سال گذشته تولید انرژی‌های تجدیدپذیر حدود ۶۰درصد از افزایش تولید جهانی انرژی را به خود اختصاص داده است. با این وجود با توجه به اینکه کاهش در تقاضای انرژی و شدت کربن عمدتا براثر کاهش نفت بوده است، که به این معناست که با برداشته‌شدن محدودیت‌های کرونایی و بهبود فعالیت‌های اقتصادی ممکن است کاهش در انتشار کربن سال گذشته مجددا بازگردد.
فاجعه در بازار نفت
در طول سال گذشته تولید نفت حدود ۶/ ۶میلیون بشکه در روز کاهش داشته که بیشترین کاهش تولید نفت جهان پس از جنگ است. رخدادهای نفتی سال گذشته را می‌تواند به ۳ قسمت تقسیم کرد؛ از ماه دسامبر ۲۰۱۹ تا آوریل ۲۰۲۰ دوره‌ای است که تقاضای نفت به‌معنای واقعی سقوط کرد، به‌طوری که در ماه آوریل ۲۰ میلیون بشکه در روز نسبت به پیش از کرونا کمتر بوده است. پاسخ عرضه به این کاهش اما ناامیدکننده بود و نتایج خوبی نداشته است؛ نشست اوپک‌پلاس با عدم‌توافق به پایان رسید و عرضه برای مدتی به‌دنبال درگرفتن جنگ قیمتی افزایش یافت. ذخایر نفتی با سرعت بی‌سابقه‌ای انباشته شدند و در طول چهارماه ۷۵۰ میلیون بشکه افزایش یافت. قیمت‌ها نیز واکنش نشان دادند؛ برنت در ماه آوریل به کمتر از ۲۰ دلار رسید و بازار نفت برای نخستین‌بار شاهد منفی‌شدن قیمت شاخص نفتی وست‌تگزاس اینترمدییت بود.
اما در فاز دوم، در فاصله زمانی ماه‌های آوریل تا اگوست ۲۰۲۰، بازار نفت شاهد پاسخ از سمت عرضه بود به‌طوری که اوپک‌پلاس توافق کرد تولید را از ماه ژوئن تا ماه مه ۷/ ۹میلیون بشکه در روز کاهش دهد که بعد تا ماه جولای تمدید شد. تولید نفت شیل نیز حدود ۲میلیون بشکه در روز کاهش یافت. سرعت واکنشی که بهار گذشته در صنعت نفت آمریکا دیده شد بسیار سریع‌تر از کاهش عادی بود و تا حد زیادی به وسیله بستن چاه‌های نفت صورت گرفت. ترکیب کاهش عرضه نفت شیل با کاهش در عرضه متداول نفت، سبب شد تولید نفت آمریکای‌شمالی در فاصله ماه‌های مارس و مه حدود ۴ میلیون بشکه در روز کاهش یابد که تقریبا دو‌برابر روسیه است. اما با کاهش محدودیت‌ها در آسیا و سپس در آمریکا و اروپا تقاضا تا حدی بهبود یافت و سبب شد تولید و مصرف به هم نزدیک‌تر شوند.
اما از ماه آگوست تا پایان سال ۲۰۲۰ بازار نفت در فاز متفاوتی قرار گرفت. با وجود آنکه انتشار موج دوم کووید-۱۹ بهبود اقتصادی را کند کرد، اما تقاضا همچنان روند افزایشی را حفظ کرد. برخی از واکنش‌های سمت عرضه از سوی اوپک‌پلاس و شیل برداشته شد، ولی ادامه محدودیت‌های عرضه از سوی اوپک‌پلاس به این معناست که بازار به سمت کسری رفته و ذخایر شروع به عادی‌شدن کرده‌اند. تا آخر سال نزدیک به نیمی از ذخایر مازادی که در طول نیمه نخست سال انباشته شده بود، آزاد شد و قیمت‌ها به بشکه‌ای ۵۰ دلار رسید.
بنابراین تجربیات سال گذشته نشان می‌دهند که اوپک‌پلاس در جبران شوک‌های موقتی و کوتاه‌مدت بازار تواناست، ولی توانایی این کارتل نفتی برای جبران کاهش پایدار و رو‌به‌رشد تقاضای نفت در آینده به روشنی مشخص نیست. در این مورد ممکن است هر‌کدام از اعضای اوپک نگران حفاظت و افزایش سهم بازار خود باشند و انگیزه کمتری برای پایداری بازار داشته باشند.
آمریکا، روسیه و بازار گاز
درباره گاز طبیعی تمرکز این گزارش عمدتا روی بازار گاز اروپاست، چرا‌که بزرگ‌ترین بازاری است که در آن رقابت گازی وجود دارد و نقش کلیدی در تعادل بازار آن را LNG بازی می‌کند. سال ۲۰۲۰ واردات گاز اروپا ۵/ ۸ درصد کاهش داشته است و رقابت واردات خط لوله‌ای، عمدتا از روسیه و آمریکا با واردات گاز طبیعی مایع، در جریان بوده است. به‌نظر می‌رسد صادرکنندگان روسی سال گذشته از بخشی از سهم بازارشان چشم‌پوشی کرده‌اند، به‌طوری‌که واردات گاز از روسیه به‌عنوان سهمی از تقاضای گاز اروپا، از ۳۵ درصد سال ۲۰۱۹ به ۳۱ درصد در ۲۰۲۰ کاهش یافته که غالبا در نیمه اول سال اتفاق افتاده است. بخشی از این کاهش به دلیل سطح ذخایری بوده که تا پایان سال ۲۰۱۹ جمع شده‌اند، اما واردات از روسیه در طول نیمه دوم سال نیز همچنان پایین باقی‌مانده است، با این وجود واردات LNG در نیمه اول سال افزایش یافته و سهم آن در تقاضای اروپا تا حد زیادی بدون تغییر باقی‌مانده است.
از سوی دیگر پایین‌آمدن قیمت‌های LNG به کمتر از هزینه‌های عملیاتی، سبب کاهش قابل‌ملاحظه صادرات گاز مایع آمریکا شد. میانگین نرخ بهره‌برداری از تاسیسات گاز مایع آمریکا در ماه آوریل شروع به کاهش کرد و در اوج تابستان به ۳۰ تا ۳۵ درصد رسید. صادرات LNG آمریکا اما با کمک ورود سه پایانه جدید صادراتی حدود ۳۰ درصد افزایش یافت، ولی اگر لغو محموله‌های قبلی در کار نبود رشد صادرات این کشور به ۸۰ درصد می‌رسید.
بعد از گذشت ۶ سال از توافق اقلیمی پاریس، تمرکز بسیار قابل‌ملاحظه‌ای برای عمل به آن و کاهش انتشار کربن در میان کشورهای جهان دیده می‌شود. ۱۰ کشور به همراه اتحادیه اروپا اهداف این توافقنامه را به صورت قانون درآورده‌اند و ۳۴کشور نیز یا پیشنهاد قانونی شدن آن را داده‌اند یا اهداف سیاست‌گذاریشان را بر اساس آن مشخص کرده‌اند. با این وجود، پیشرفت‌های کنونی با دو اخطار مهم همراه است؛ اول آنکه آخرین گزارش سازمان‌ملل متحد نشان می‌دهد که تعهدات کشورها برای کاهش انتشار کربن هنوز به اندازه کافی پیش نرفته است و دوم، بحث عدم تطابق میان بلندپروازی‌های کشورها و نتایج مورد نظر توافقنامه است زیرا هنوز نشانه‌ای در بهبود داده‌های واقعی نمایان نیست و همانطور که قبلا هم ذکر شد کاهش انتشار کربن ناشی از کاهش تقاضا در سال گذشته، می‌تواند کاملا موقتی باشد.
