جایگزین نخست نفت خاورمیانه کدام کشور است؟
برنده روسی تنش ایران و آمریکا
یکی از نتایج اوج گرفتن تنش‌ها در منطقه، می‌تواند متوجه امنیت تنگه هرمز شود؛ جایی که حدود ۲۱ درصد از نفت مصرفی دنیا از آنجا عبور می‌کند. اما با فرض وقوع چنین اتفاقی، روسیه می‌تواند به‌عنوان کشوری که سال گذشته میلادی به‌طور متوسط ۲۵/ ۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده است، به یک ثبات‌دهنده مهم در بازار نفت تبدیل شود به‌ویژه آنکه طبق اعلام این کشور، ظرفیت مازاد تولید نفت این کشور به واسطه افزایش سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نفتی روسیه افزایش پیدا کرده است. به گزارش فوربس، با بر عهده گرفتن این نقش جدید توسط روسیه، در کنار منافع اقتصادی نقش دیپلماتیک و استراتژیک روسیه نیز افزایش پیدا می‌کند. روسیه بعد از آمریکا دومین تولیدکننده بزرگ نفت‌خام در دنیاست اما کیفیت نفت تولیدی این کشور نسبت به نفت آمریکا ویژگی‌هایی دارد که آن را برای مصرف‌کنندگان خاص‌تر می‌کند.
موقعیت خاص روسیه در بازار نفت
نشریه فوربس به تازگی با انتشار یک گزارش، سعی کرده شرایط پس از تشدید تنش‌ها میان ایران و آمریکا را توصیف و تحلیل کند. در این گزارش مسدود شدن تنگه هرمز و افزایش قیمت نفت در بازار جهانی به واسطه این واقعه فرض و تاکید شده است: اگرچه قیمت‌های بالاتر نفت (ناشی از مسدود شدن تنگه هرمز)، همه را به میزانی مشابه تحت‌تاثیر قرار خواهد داد و در صورت طولانی شدن نیز می‌تواند کند شدن رشد اقتصاد جهانی را در پی داشته باشد؛ اما حداقل در کوتاه‌مدت برخی تولیدکنندگان نفت‌خام می‌توانند از قیمت‌های بالاتر نفت بهره‌مند شوند؛ به خصوص روسیه.
در این گزارش به توانایی اوپک برای اثرگذاری در بازار جهانی نفت به واسطه توان افزایش یا کاهش تولید این سازمان در زمان‌های مقتضی اشاره شده تا مثالی برای قدرت گرفتن بیش از پیش روسیه در صورت افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا باشد. البته توانایی اوپک در ایجاد نوسان در تولید و اثرگذاری بر بازار جهانی نفت، بیشتر به توانایی عربستان سعودی در استفاده از ظرفیت مازاد نفت‌خام خود بازمی‌گردد. این کشور بین ۵/ ۱ تا ۲ میلیون بشکه ظرفیت مازاد نفت‌خام دارد که در مواقع لزوم می‌تواند آن را کاهش یا افزایش دهد.
با این حال چنانچه بدترین سناریو در پی افزایش تنش‌های ایران و آمریکا به وقوع بپیوندد (مسدود شدن تنگه هرمز) ظرفیت مازاد تولید عربستان برای متعادل کردن بازار کافی نخواهد بود. این درحالی است که ایران و ونزوئلا به‌دلیل تحریم‌های آمریکا عملا قادر به استفاده از ظرفیت مازاد خود نیستند. در عین حال تولیدکنندگان شیل آمریکا نیز که همواره از رشد قیمت‌ها بهره می‌برند؛ چندان قادر به نقش‌آفرینی در متعادل کردن بازار نخواهند بود. در واقع تولیدکنندگان شیل آمریکا می‌توانند به شرایط بازار پاسخ دهند اما سرعت آنها آنقدر بالا نخواهد بود. در عین حال نباید فراموش کرد که تولیدکنندگان نفت‌خام آمریکا خصوصی هستند و عملکرد آنها به بازار بستگی دارد. از دیگر سو نفت تولید آمریکا با نفت تولید شده در خاورمیانه، برای مثال آنچه در عربستان تولید می‌شود به لحاظ کیفی تفاوت دارد. نفت آمریکا شیرین و سبک است و نمی‌تواند به سادگی جایگزین نفت سنگین و ترش عربستان سعودی شود. اما کشوری که در خاورمیانه قرار ندارد و نفت تولیدی آن از نظر کیفی با نفت تولید عربستان شباهت دارد و می‌تواند در بازار جایگزین آن شود؛ روسیه است. روسیه نه تنها از نفتی مشابه عربستان یا دیگر کشورهای خاورمیانه برخوردار است، بلکه بر اساس اعلام رسمی، ظرفیت مازاد ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در روز را داراست.
فرصتی برای یک محک
روسیه از ابتدای سال ۲۰۱۷ در توافق کاهش تولید اوپک همکاری دارد. این توافق برای حفظ قیمت‌ها در بازاری شروع به کار کرد که تحت‌تاثیر مازاد عرضه، با سقوط قیمت‌ها مواجه بود. اگرچه روسیه طی این سال‌ها همکاری سازنده‌ای با اوپک برای کاهش تولید و حفظ قیمت جهانی نفت داشته است، اما شرکت‌های نفتی روسیه که عمدتا خصوصی به‌شمار می‌روند با اجبار دولت در این توافق حضور دارند و از هر فرصتی برای خروج از این کاهش اجباری استقبال می‌کنند، به‌خصوص آنکه این فرصت در دوران رشد قیمت ایجاد شود. چنین فرصتی یک بار پس از حمله پهپادی به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان برای تولیدکنندگان نفت روسیه ایجاد شد. در آن زمان روسیه اعلام کرد به لطف سرمایه‌گذاری‌‌های جدید شرکت‌های نفتی این کشور، می‌تواند از ظرفیت مازاد تولید خود برای پر کردن جای خالی بیش از ۵ میلیون بشکه در روز از تولیدات عربستان استفاده کند. با این حال، سعودی‌ها اختلال عرضه‌ای که بر اثر حمله به تاسیسات نفتی این کشور ایجاد شده بود را با سرعتی بالا بازیابی کرد تا ظرفیت مازاد تولید روسیه بدون محک باقی بماند.
اما اگر یک عامل خارجی مانند بستن تنگه هرمز مانع صدور نفت عربستان یا عراق به بازار جهانی نفت شود، روسیه فرصتی واقعی برای آزمایش مازاد ظرفیت تازه‌ای خواهد داشت که گفته می‌شود در پی افزایش سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نفت این کشور ایجاد شده است. این فرصت در شرایطی در اختیار روسیه قرار خواهد داشت که نقش روسیه طی سال‌های اخیر در بازار نفت افزایش پیدا کرده است. این نقش‌آفرینی به‌ویژه بعد از تبدیل شدن روسیه به عنصری کلیدی در اجرای توافق اوپک، افزایش پیدا کرد. روسیه از طریق همراهی با کاهش تولید اوپک و رهبری کشورهای غیرعضو اوپک در این توافق، نقش خود در راستای حفظ قیمت‌ها را به خوبی ایفا کرد. بنابراین چنانچه صادرات نفت‌خام اوپک به‌دلیل افزایش تنش میان آمریکا و ایران آسیب ببیند، روسیه می‌تواند با ایفای نقش در عرضه بیشتر نفت‌خام هم از درآمد بیشتری برخوردار شود و هم به لحاظ سیاسی نقش‌آفرینی خود در منطقه را افزایش دهد. قیمت‌های بالاتر نفت‌خام نه تنها به نفع شرکت‌های نفتی روس خواهد بود بلکه به واسطه دریافت مالیات‌های بیشتر از محل صادرات نفت‌خام، به نفع بودجه این کشور نیز خواهد بود. در عین حال روسیه بارها نشان داده تمایل دارد به‌عنوان یک عرضه‌کننده بزرگ گاز و نفت‌خام، از این موقعیت برای تثبیت قدرت خود در منطقه و اروپای شرقی استفاده کند. به این ترتیب افزایش تنش‌های منطقه‌ای و مسدود شدن احتمالی تنگه هرمز می‌تواند موقعیت روسیه را به لحاظ اقتصادی و سیاسی در آسیای همیشه تشنه به انرژی تقویت کند.
