خارجی‌ها از سهام نفتی عربستان استقبال نکردند
شکست دوم عرضه «آرامکو»
با هر مرحله نزدیک شدن به موعد عرضه اولیه آرامکو در تاریخ ۵دسامبر(۱۴ آذرماه)، سعودی‌ها، به‌خصوص ولیعهد این کشور یک گام از اهداف و رویاهای خود برای فروش سهام آرامکو عقب‌نشینی می‌کند. در آخرین اطلاعیه‌ای که در این رابطه منتشر شده مشخص شد «محمد بن‌سلمان نه تنها از هدف ارزش‌گذاری ۲ هزار میلیارد دلاری برای این شرکت حداقل ۲۹۹ میلیارد دلار عقب‌نشینی کرده، بلکه از رویای فروش سهام آرامکو در بورس‌های بین‌المللی و جذب سرمایه خارجی نیز دست کشیده است.» آن‌طور که عربستان سعودی روز یکشنبه با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد، سعودی‌ها ارزش کل شرکت آرامکو را بین ۶/ ۱ تا ۷۱/ ۱ هزار میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. هرچند این رقم قابل توجهی است اما از سطح ۲ هزار میلیارد دلاری ولیعهد سعودی بسیار کمتر است. اما با وجود کنار آمدن بن‌سلمان با عدم تحقق برآورد ۲ هزار میلیارد دلاری‌اش از ارزش این شرکت، ظاهرا همچنان سرمایه‌گذاران خارجی برآورد ۶/ ۱ تا ۷۱/ ۱ میلیارد دلار را برای ارزش این شرکت بالا میدانند و حاضر نشده‌اند در عرضه اولیه(IPO) آرامکو حضور یابند. بلومبرگ این موضوع را با تیتر «عدم موفقیت شرکت آرامکو به جذب سرمایه‌گذاران خارجی، IPO را به یک رویداد محلی تبدیل می‌کند» موردتوجه قرار داده است. براساس این گزارش، دو سال پیش حواشی و اخبار پیرامون عرضه اولیه این کشور چنان تب و تابی داشت که ترامپ گمان می‌کرد برای کشاندن سعودی‌ها برای فروش سهام آرامکو در بورس نیویورک باید لابی کند. حال اما سرمایه‌گذاری در آرامکو چنان غیرجذاب به‌نظر می‌رسد که نه‌تنها سهام این شرکت در بورس‌های خارجی از جمله نیویورک عرضه نمی‌شود، بلکه عربستان تصمیم گرفته سهام خود را به سرمایه‌گذاران آمریکایی، کانادایی، ژاپنی، انگلیسی و دیگر کشورهای اروپایی نیز عرضه نکند، چرا که تقاضای چندانی از سوی آنها ندیده است.
۵/ ۱ درصد آرامکو در تداول
قرار است، ۵/ ۱ درصد از سهام آرامکو به‌عنوان عرضه اولیه در بورس داخلی عربستان با عنوان تداول به فروش رسد. آن‌طور که رویترز نوشته است، در این عرضه اولیه تنها شهروندان عربستان و همچنین شرکت‌های خارجی که مجوز سرمایه‌گذاری در بورس تداول را دارند، می‌توانند شرکت کنند. ۵/ ۱ درصد سهام آرامکو معادل ۳ میلیارد سهم است که ۳۰ تا ۳۲ ریال سعودی معادل ۸ تا ۵/ ۸ دلار آمریکا قیمت‌گذاری شده است. آرامکو قیمت نهایی را در تاریخ ۵ دسامبر اعلام خواهد کرد اما تاریخ نهایی عرضه اولیه هنوز مشخص نشده است.
از زمان اعلام برنامه فروش سهام آرامکو نزدیک به ۴ سال می‌گذرد. در آوریل سال ۲۰۱۶ محمد بن‌سلمان، ولیعهد کنونی سعودی‌ها از برنامه اقتصادی این کشور با عنوان «چشم‌انداز سعودی ۲۰۳۰» پرده برداشت؛ طبق این برنامه تا سال ۲۰۳۰ عربستان از وابستگی به درآمدهای نفتی رها می‌شود. بن‌سلمان ضمن اعلام این برنامه، از فروش سهام آرامکو به شکل عمومی و در بورس‌های بین‌المللی خبر داد و اعلام کرد که درآمد ناشی از فروش این شرکت سنگ‌بنای منابع لازم برای تحولات اقتصادی عربستان خواهد بود. به این معنا که درآمد به‌دست آمده از فروش سهام آرامکو در صندوق سرمایه‌گذاری این کشور ذخیره خواهد شد و توسط آن سعودی‌ها در طرح‌های غیرنفتی بسیاری در داخل و خارج این کشور سرمایه‌گذاری خواهند کرد. در آن زمان بن‌سلمان میزان عرضه اولیه آرامکو را ۵ درصد و به ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرده بود یعنی او ارزش آرامکو را ۲ هزار میلیارد دلار می‌دانست. بعدها تحلیلگران بانک‌هایی که با بورس ریاض همکاری دارند، پیش‌بینی کردند ارزش سهام آرامکو بین ۲/ ۱ تا ۳/ ۲ هزار میلیارد دلار است؛ اما تعداد کسانی که ارزش آرامکو را کمتر از ۲ هزار میلیارد دلار می‌دانستند بسیار بیشتر بود. بن‌سلمان در پاسخ به این انتقادات بر مواضع خود اصرار ورزید و اعلام کرد ارزش سهام آرامکو حتی بیش از ۲ هزار میلیارد دلار است.
ادعای IPO صدمیلیارد دلاری به معنای عرضه بزرگ‌ترین IPO تاریخ توسط سعودی‌ها بود. بزرگ‌ترین عرضه اولیه‌ای که تاکنون در دنیا انجام شده مربوط به غول چینی علی‌بابا در سال ۲۰۱۴ و به ارزش ۲۵ میلیارد دلار است. بنابراین ادعای سعودی‌ها به این معنا بود که IPO آرامکو ۴ برابر IPO علی‌بابا ارزش خواهد داشت. اما درحال‌حاضر بسته به ارزش نهایی سهام این شرکت طی ثبت دفتری، ممکن است عربستان حتی شکستن رکورد غول فروش آنلاین علی‌بابا را نیز از دست بدهد. اگر ارزش آرامکو به سقف تعیین‌شده یعنی ۷۱/ ۱ هزار میلیارد دلار برسد، ارزش عرضه اولیه آن ۶/ ۲۵ میلیارد دلار خواهد بود که ۶۰۰ میلیون دلار از ارزش IPO علی‌بابا بیشتر می‌شود. اما اگر این شرکت در سطوح پایین‌تر از ۶۷/ ۱ هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری شود شکستن رکورد عرضه اولیه علی بابا را از دست خواهد داد.
بی‌علاقگی خارجی‌ها به آرامکو
با وجود عقب‌نشینی بن‌سلمان در ارزش‌گذاری آرامکو، همچنان سرمایه‌گذاران نسبت به قیمت‌های اعلام‌شده بدبین هستند. از این‌رو به نظر می‌رسد علاقه‌ای به حضور در عرضه اولیه این شرکت ندارند. آن‌طور که بلومبرگ می‌نویسد، فروش سهام آرامکو به سرمایه‌گذاران داخلی بسیار وابسته است؛ چراکه مسوولان آرامکو پاسخ‌های چندان گرمی از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی و مدیران پولی دریافت نکرده‌اند. از این رو سهام آرامکو آن‌طور که در ابتدا برنامه‌ریزی شده بود در بورس‌های بین‌المللی عرضه نخواهد شد. رویترز نیز به نقل از منابع آگاه نوشته است، «آرامکو برنامه‌ای برای عرضه عمومی سهام خود در بازار خارجی ندارد که نشان می‌دهد برنامه فروش بین‌المللی فعلا برگزار نخواهد شد. به گفته یک منبع آگاه عمده بار عرضه اولیه آرامکو روی دوش بانک‌های داخلی و منطقه‌ای خواهد بود.»
یکی از علائم عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی به تغییرات در اطلاعیه این شرکت باز می‌گردد. آن‌طور که رویترز تاکید می‌کند، آرامکو در اطلاعیه اصلی خود که ۹ نوامبر منتشر شد، اعلام کرده بود که عرضه سهام این شرکت به سرمایه‌گذاران حقوقی طبق مقررات S در قانون اوراق بهادار ۱۹۳۳ آمریکا انجام خواهد شد. اما در اطلاعیه این شرکت در روز یکشنبه هرگونه ارجاعی به قوانین و مقررات این چنینی حذف شده است. روری فیفی، مدیرعامل گروه مشاوران MENA در این باره می‌گوید: «به نظر من این، نشان‌دهنده تقاضای ضعیف بین‌المللی برای سهام این غول نفتی است. زمانی که تقاضای چندان بین‌المللی وجود ندارد چرا باید آرامکو با در نظر گرفتن چنین قوانینی بار حقوقی بسیاری برای خود ایجاد کند؟» علاوه بر این، براساس گزارش بلومبرگ، در اطلاعیه اخیر عرضه سهام آرامکو، هیچ سرمایه‌گذار اصلی و بنیادی (cornerstone investors) معرفی نشده که این نیز می‌تواند از عدم اقبال خارجی‌ها به خرید سهام این شرکت خبر دهد. با این حال به‌نظر می‌رسد مدیران آرامکو همچنان درحال مذاکره با صندوق‌های سرمایه‌گذاری خاورمیانه، روسی و چینی هستند که به‌عنوان سرمایه‌گذار بنیادی ورود کنند. آنها همچنین برنامه بازاریابی خود را برای شرکت‌های اروپایی در هفته جاری لغو کردند. پیش از این خبرها از عدم حضور سرمایه‌گذاران آمریکایی، کانادایی و ژاپنی در عرضه اولیه آرامکو خبر میداد. این تغییر در برنامه چنان برای خود سعودی‌ها غافلگیرکننده بوده که تا روز گذشته و لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۸ به وقت تهران) با وجود گذشت بیش از ۲۴ ساعت از انتشار اطلاعیه اخیر آرامکو به زبان عربی، اطلاعیه آن به‌زبان انگلیسی هنوز منتشر نشده است.
بلومبرگ استقبال نکردن خارجی‌ها از عرضه اولیه آرامکو را به بدبینی به ارزش‌گذاری این شرکت مربوط می‌داند. براساس این گزارش، سرمایه‌گذاران خارجی همواره نسبت به قیمت تعیین شده از سوی ولیعهد سعودی برای آرامکو بدبین بودند و ارزش مناسب این شرکت را ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار یعنی ۵۰۰ میلیارد دلار زیر برآورد بن‌سلمان می‌دانستند. فایننشال‌تایمز که چند روز پیش از انتشار اطلاعیه آرامکو از عدم استقبال شرکت‌های خارجی از عرضه اولیه این شرکت خبر داده بود، ارزش جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی را ۲/ ۱ تا ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار اعلام می‌کند. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران خرید سهام شرکت‌های نفتی دیگری چون اکسون موبیل، رویال داچ شل و... را سودآورتر بدانند. چراکه ارزش‌گذاری جدید حاکی از آن است «آرامکو که وعده سود سهام حداقل ۷۵ میلیارد دلار در سال آینده را داده است، ۴/ ۴ تا ۷/ ۴ درصد ارزش خود به سرمایه‌گذاران سود خواهد داد. این درحالی است که سود سهام تقسیم شده از سوی اکسون موبیل حدود ۵ درصد و برای شل ۴/ ۶ درصد است.»
عدم استقبال از عرضه اولیه آرامکو در حالی است که عربستان سعودی تمام اقدامات لازم برای اطمینان از موفقیت IPO را در نظر گرفته است. از جمله اینکه با توافق نفتی در اوپک تلاش کرد قیمت نفت را بالا نگه دارد، همچنین وعده تخصیص سود ۷۵ میلیارد دلاری را تا سال ۲۰۲۴ داده که بزرگ‌ترین سود تخصیصی در جهان است. سعودی‌ها همچنین نرخ مالیات آرامکو را طی سه مرحله کاهش داده و رویالیتی(بهره مالکانه) را نیز کاهش داده است. با این حال به نظر می‌رسد در حال حاضر سعودی‌ها بیش از همه به خانواده‌های بسیار ثروتمند عربستانی برای عرضه اولیه سهام آرامکو وابسته هستند؛ خانواده‌هایی که برخی از آنها در جریان نمایش مبارزه با فساد محمد بن‌سلمان در سال ۲۰۱۷ دستگیر و در هتل ریتز-کارلتون زندانی شدند.
بار IPO روی دوش داخلی‌ها
امین ناصر، مدیرعامل آرامکو روز یکشنبه مرحله نهایی عرضه اولیه آرامکو را با حضور مدیران صدها صندوق سرمایه‌گذاری محلی در ریاض آغاز کرد. ناصر، این روز را یک روز تاریخی برای تداول، آرامکو و خانواده سلطنتی دانست و گفت ما از عرضه سهام آرامکو بسیار هیجان‌زده هستیم. این اظهارات درحالی است که نه‌تنها سرمایه‌گذاران خارجی از فروش سهام آرامکو استقبال نکرده‌اند، بلکه خانواده‌های بسیار ثروتمند عربستانی نیز تحت فشار مجبور به حضور در جریان عرضه اولیه آرامکو هستند. بلومبرگ در این راستا نوشته است، «تفاوت بین سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در این است که شاهزاده محمد، قدرت اصلی عربستان، دارای اهرمهایی در داخل خانه برای کشاندن سرمایه‌گذاران به بازار فروش آرامکو است. اما در خارج از کشور، او تقریبا هیچ اهرمی در دست ندارد.» علاوه بر این، خریداران خرد محلی بخش دیگری از متقاضیان عرضه اولیه آرامکو را تشکیل خواهند داد. اما به نظر می‌رسد آنها نیز با پول دولت سعودی به خرید سهام آرامکو اقدام خواهند کرد. آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، شرایط عرضه وام به خریداران خرد آرامکو توسط بانک مرکزی عربستان به‌شدت تسهیل شده است. آرامکو همچنین برای این نوع خریداران سهام جایزه در نظر گرفته، به این معنا که اگر آنها بعد از خرید سهام تا سه ماه اقدام به فروش آن نکنند، به ازای هر ۱۰ سهم یک سهم جایزه خواهند گرفت. از این‌رو به نظر می‌رسد آنچه بن‌سلمان فروش آرامکو برای جذب دلارهای خارجی در راستای رسیدن به هدف اقتصاد بدون نفت می‌نامید، به نوعی به جیب به جیب کردن پول در این کشور بدل شده است؛ پولی که از جیب خانواده‌های ثروتمند و بانکها خارج و به جیب دولت وارد می‌شود.
