ریشه‌یابی جهش بهای طلای سیاه
نفت چگونه ۸۵ دلار شد؟
هرچند قیمت دو نفت شاخص روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران) قدری تعدیل شدند، اما همچنان توانستند رکورد ۴ساله خود را حفظ کنند. عواملی چون، توافق آمریکا و کانادا و احیای توافق موسوم به «نفتا» و همچنین افزایش حجم قراردادهای انتظار خرید در بازار آتی از جمله عوامل افزایش قیمت نفت در روزهای اخیر عنوان می‌شود، با این حال همچنان مهم‌ترین عامل اثرگذار بر بازار نفت نگرانی از تحریم نفتی ایران و احتمال کمبود عرضه در بازار عنوان می‌شود. ترامپ مدعی است که هدف «صفر کردن صادرات نفت ایران» را دنبال می‌کند. اماکارشناسان بر این باورند که او به این هدف خود نمی‌رسد و نهایتا ایران می‌تواند مانند پیش از برجام حدود یک میلیون بشکه از صادرات خود را حفظ کند. با این حال رسیدن صادرات نفت ایران به حدود یک میلیون بشکه به معنای حذف ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز از صادرات نفت ایران از بازار نسبت به شرایط عادی است و این موضوع نمی‌تواند از چشم بازار پنهان بماند و معامله‌گران را نسبت به آینده نگران نکند. با این حال این سوالات مطرح است که چرا بازار بعد از ۵ ماه از اعلام خروج ترامپ از برجام نسبت به تحریم‌های ایران واکنش نشان می‌دهد؟ همچنین چرا قول مساعدت عربستان و متحدانش در خاورمیانه برای رشد تولید و همراهی با ترامپ برای تحریم نفت ایران نتوانسته مانع از نگرانی معامله‌گران شود؟ یا اینکه آیا عربستان توان افزایش تولید و جایگزینی نفت ایران را دارد؟ این سوالاتی است که تلاش کرده‌ایم در ادامه این گزارش به آنها پاسخ دهیم.
تحریم و کاهش صادرات نفت ایران
تحریم‌های نفتی آمریکا علیه کشورمان از ۵ نوامبر مصادف با ۱۴ آبان آغاز می‌شود. نمایندگان دولت ترامپ از زمان اعلام خروج آمریکا از برجام یعنی ظرف ۵ ماه گذشته به تمام کشورهای مشتری نفت ایران سفر کرده و تلاش کرده‌اند آنها را برای قطع خرید نفت از ایران متقاعد کنند. واشنگتن تهدید کرده است که هر کشور یا شرکتی که از دستورات آنها درخصوص عدم خرید نفت از ایران سرپیچی کند، با تحریم‌ها و مجازات‌های این کشور مواجه می‌شود. به‌طور مثال ممکن است، آمریکا روابط اقتصادی خود را با کشور یا شرکت خطاکار قطع کند. هرچند دولت آمریکا در لفافه به برخی از مشتریان نفتی ایران از جمله هند وعده اعطای معافیت داده است، اما در حال حاضر که تنها کمی بیش از یک ماه تا آغاز تحریم‌ها زمان باقی است، هیچ دستورالعمل شفافی درخصوص چگونگی این معافیت‌ها به مشتریان نفت ایران داده نشده ودولتمردان ترامپ تنها برای قطع صادرات نفت ایران تلاش می‌کند. در واقع به نظر می‌رسد دولت آمریکا در تلاش است تا با ایجاد وحشت تا جای ممکن مشتریان نفت ایران را از خرید نفت منصرف کند و هر مقدار از صادرات ایران را که نتوانست کاهش دهد به‌عنوان معافیت از تحریم در نظر بگیرد.
اما چرا در حالی که ترامپ حدود ۵ماه پیش از خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران خبر داده بود، بازار نفت تازه حالا به خبر تحریم‌ها واکنش نشان می‌دهد؟ بهای نفت برنت روز گذشته حدود ۸۷/ ۸۴ دلار بر بشکه معامله شد که این قیمت حدود ۲۰ درصد از بهای این نوع نفت در اواسط ماه آگوست یعنی حدود ۴۰ روز پیش بیشتر است. نفت خام آمریکا نیز بیش از ۱۶ درصد رشد قیمتی را از ۱۵ آگوست به ثبت رسانده است.
در پاسخ به سوال طرح شده، اول باید توجه داشت که قیمت نفت برنت در ۸ ماه مه، حدود ۷۵ دلار بر بشکه یعنی حدود ۱۰ دلار از قیمت‌های کنونی کمتر بوده است. اما به یقین بخشی از قیمت ۷۵ دلاری نفت در آن زمان نیز به احتمال خروج ترامپ از برجام باز می‌گشت. در واقع ترامپ از اوایل سال ۲۰۱۷ که قدرت را در واشنگتن به دست گرفت همواره برجام را توافقی «بد» خطاب می‌کرد و احتمال خروج آمریکا از برجام از زمان روی کار آمدن او مطرح بود. علاوه بر این بر اساس برجام، رئیس‌جمهور آمریکا هر چهار ماه یک بار باید پایبندی ایران به برجام را تایید می‌کرد تا مکانیزم تحریم‌ها علیه ایران آغاز نشود. ترامپ چندین ماه پیش از خروج از برجام تهدید کرده بود که پایبندی ایران به برجام را تایید نمی‌کند و زمانی که در دسامبر ۲۰۱۷ مصادف با آذر سال گذشته، برجام را برای بار دوم امضا کرد، گفت: «این بار آخری است که پایبندی ایران به برجام را تایید می‌کنم.» از این رو حدود ۴ماه پیش از اعلام خروج ترامپ از برجام غالب کارشناسان خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را پیش‌بینی می‌کردند و ریسک‌های ژئوپلیتیک در بازار نفت افزایش یافته بود. این موضوع خود یکی از دلایل رشد قیمت‌ها از حدود ۶۵ دلار در دسامبر ۲۰۱۷ و رسیدن آن به حدود ۷۵ دلار در مه ۲۰۱۸ یعنی در فاصله ۶ ماه است.
با این حال خروج ترامپ از برجام تا پیش از هفته گذشته نتوانسته بود بهای نفت برنت را به بیش از ۸۰ دلار برساند و حتی در اواسط ماه آگوست(اواخر مرداد ماه) به حدود ۷۰ دلار بر بشکه سقوط کرد. ماجرا به آنجا باز می‌گردد که با وجود لحن تند رئیس‌جمهور آمریکا و وزیر امور خارجه این کشور بعد از خروج از برجام، به دلیل حمایت دیگر اعضای گروه ۱+۵ از این توافق بین‌المللی گمان نمی‌شد ترامپ بتواند تاثیر شدیدی بر میزان صادرات نفت ایران داشته باشد و به‌طور متوسط کارشناسان افت حدود ۵۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران بعد از اجرای تحریم‌ها را پیش‌بینی می‌کردند. با این حال در ماه‌های اخیر مشخص شد که ترامپ در اجرای تحریم‌ها بسیار مصمم است و این عامل موجب رشد مداوم قیمت‌ها ظرف بیش از یک ماه گذشته شد. بر‌اساس برآوردهای پلاتس ماه گذشته میلادی یعنی زمانی که دو ماه تا اجرای تحریم‌ها زمان باقی بود، میزان صادرات نفت ایران به حدود ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به ماه مه حدود ۷۰۰ هزار بشکه کمتر است.
واکنش اوپک در مقابل تحریم‌ها
کاهش صادرات نفت ایران به کاهش تولید نفت کشور منجر شده است. آنطور که آمار ثانویه گزارش ماهانه اوپک نشان می‌دهد، تولید نفت ایران در ماه آگوست به ۵۸/ ۳ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به ماه مه حدود ۲۲۰ هزار بشکه کمتر است. برآوردهای اولیه رویترز از میزان تولید اعضای اوپک در ماه گذشته میلادی نیز نشان از کاهش حدود ۱۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت ایران دارد.
عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک به آمریکا وعده داده بود که هرگونه کمبود نفت در اثر کاهش صادرات نفت ایران را جبران می‌کند، از این‌رو در نشست رسمی اوپک که در ماه ژوئن در وین برگزار شد، قرار بر تعدیل توافق نفتی و رساندن مجموع پایبندی ۱۲عضو حاضر در توافق به ۱۰۰ درصد شد. پیش از آن به دلیل کاهش تولید بیش از توافق خود خواسته (عربستان) و ناخواسته(مثلا ونزوئلا) برخی اعضا میزان پایبندی به توافق به حدود ۱۶۰ درصد رسیده بود. بر اثر تصمیم ماه ژوئن، در ماه‌های اخیر شاهد افزایش تولید اعضای اوپک بوده‌ایم به‌طوریکه تولید این سازمان که در ماه مه به حدود ۸/ ۳۱ میلیون بشکه در روز رسیده بود، تا ماه آگوست حدود ۷۵۰ هزار بشکه رشد کرد و به ۵۶/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسید. آنطور که برآوردهای رویترز نشان می‌دهد، اعضای اوپک در ماه گذشته میلادی حدود ۸۵/ ۳۲ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده‌اند. بلومبرگ نیز بر اساس نظرسنجی که انجام داده میزان تولید اوپک در ماه سپتامبر را ۸۳/ ۳۲ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. با این حال به نظر می‌رسد به دلیل افت تولید نفت ایران، اوپک هنوز نتوانسته به‌نقطه هدف‌گذاری خود در نشست ماه ژوئن یعنی رساندن سطح پایبندی به ۱۰۰ درصد برسد. بر اساس گزارش رویترز، میزان تولید ۱۲ عضو حاضر در توافق نفتی در ماه گذشته حدود ۷۰ هزار بشکه کاهش یافته، از این‌رو میزان پایبندی به توافق از ۱۲۲ درصد در ماه آگوست به ۱۲۸ درصد رسیده است. تولید نفت عربستان در ماه سپتامبر حدود ۵۰ هزار بشکه افزایش یافته و به ۵۳/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسیده که نزدیک به سطح تولید این کشور پیش از توافق یعنی اواخر سال ۲۰۱۶ است، عربستان در سه ماهه اول سال جاری کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرد. دیگر اعضای اوپک نیز تولیدات خود را در ماه‌های گذشته افزایش داده و به نظر می‌رسد با بیشترین توان و نزدیک به سطح پیش از توافق در حال تولید نفت هستند. اما آنچه میزان پایبندی را همچنان بالای ۱۰۰ درصد نگه داشته، اول افت تولید نفت ونزوئلا است و دوم کاهش تولید ایران در ماه‌های اخیر. تولید نفت ونزوئلا در زمان توافق نفتی بیش از ۲ میلیون بشکه در روز بود اما در حال‌حاضر به حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. تولید نفت ایران نیز احتمالا در ماه گذشته حدود ۴۰۰ هزار بشکه کمتر از سطح توافق بوده است.
بی‌اعتمادی به توان عربستان
با وجود اینکه تولید نفت اوپک و به‌خصوص عربستان در ماه‌های اخیر رشد قابل‌توجهی یافته، اما بازار نسبت به توان این کشور برای افزایش تولید تردید دارد، چراکه تولید نفت عربستان هرچند به حدود ۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسیده اما نسبت به سطح مورد ادعای آنها برای تولید فاصله زیادی دارد. عربستان مدعی است که می‌تواند تولید خود را به ۱۲ میلیون بشکه در روز برساند و وزیر انرژی این کشور در نشست الجزایر که هفته پیش برگزار شد، این ادعا را مجددا تکرار کرد. خالد الفالح در حاشیه این نشست اعلام کرد که عربستان ظرف چند هفته می‌تواند ۵/ ۱ میلیون بشکه به تولید خود بیفزاید. اما دو عامل باعث بی‌اعتمادی بازار به ادعای مقامات سعودی شده است. اول اینکه این کشور هیچ‌گاه در تاریخ نفتی خود تولیدی بیش از ۶۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نداشته است. از طرفی با وجود تماس‌ها، فشارها و توییت‌های پی‌درپی دونالد ترامپ به عربستان و اوپک برای افزایش تولید، مقامات این کشور در نشست الجزایر اعلام کردند که ضرورتی برای افزایش تولید نمی‌بینند. وزیر انرژی این کشور گفت: «هیچ پالایشگاهی را در دنیا سراغ ندارم که نفت مورد نیاز خود را به سختی تامین کند؛ نفت به اندازه کافی در بازار وجود دارد.» جواب رد عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین متحد آمریکا در منطقه باعث شد با وجود تاکید و اصرار الفالح بر ظرفیت این کشور برای افزایش تولید، بازار نسبت به توان عربستان برای افزایش شدید تولیداتش تردید کند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که عربستان برای رسیدن به سطح تولید بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز باید از موجودی انبارهای نفتی خود استفاده کند. این کشور در حال‌حاضر حدود ۱۸۰ میلیون بشکه نفت انبار شده دارد، بنابراین اگر بخواهد روزی یک میلیون بشکه از این ذخایر را برای تزریق به بازار استفاده کند، نهایتا ۶ ماه می‌تواند به عرضه روزانه ۵/ ۱۱ میلیون بشکه دست یابد و بعد از این مدت مجددا به تولید کمتر از ۱۱ میلیون بشکه در روز باز خواهد گشت. از این‌رو بسیاری از کارشناسان و موسسات بین‌المللی برآورد خود از بهای نفت را افزایش داده‌اند و حتی بسیاری از آنها احتمال رسیدن قیمت‌ها به ۱۰۰ دلار بر بشکه تا پایان سال‌جاری را مطرح کرده‌اند.
علاوه بر این، نگرانی از عدم توانایی عربستان برای پر کردن جای خالی ایران در بازار نفت را می‌توان در بازار آتی نفت مشاهده کرد. در بازار آتی خالص قراردادهای خرید یا انتظار برای رشد قیمت‌ها(net long position) رشد قابل‌توجهی داشته که این خود زمینه برای صعود بیشتر قیمت‌ها را فراهم کرده است.
سنگ محک توان افزایش تولید عربستان
با عبور نفت از مرز ۸۵ دلار بر بشکه و تشدید نگرانی‌ها از اجرای کامل تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌طور فزاینده‌ای مشغول گمانه‌زنی در رابطه با توان یا عدم توان عربستان سعودی و متحدانش برای پر کردن جای خالی نفت ایران هستند. بر اساس گزارشی به قلم جان کمپ، تحلیلگر خبرگزاری رویترز، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مدیران پوشش ریسک در هفته منتهی به ۲۵ سپتامبر، قراردادهای موقعیت خرید (انتظار برای رشد قیمت) را به شکل چشمگیری افزایش داده‌اند. بر اساس این گزارش، پیش از این و در طول پنج هفته گذشته ۱۹۶ میلیون بشکه به قراردادهای انتظار برای رشد قیمت افزوده شده بودند. این موج جدید که از سمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به راه افتاده است، بیش از آنکه بر نفت خام آمریکا یا فرآورده‌‌های نفتی تمرکز داشته باشند، به نفت خام برنت توجه دارد. بر این اساس، مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری خالص سرمایه‌گذاری خود (net) در شاخص برنت را از تاریخ ۲۱ آگوست به این سو ۱۷۲ میلیون بشکه افزایش داده‌اند، در حالی‌که این میزان برای شاخص نفت خام آمریکا تنها ۵میلیون بشکه بوده است.
مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری همچنین در حال حاضر انتظار دارند قیمت ۵۰۰ میلیون بشکه نفت خام برنت که در قراردادهای انتظار برای رشد قیمت هستند، حتی بیش از سقف فعلی قیمت‌ها که بالاترین سطح در چهار سال گذشته است، رشد داشته باشند. به گزارش رویترز، در حال حاضر نسبت قراردادهای انتظار برای رشد قیمت در مورد نفت خام برنت، نسبت به قراردادهای انتظار برای کاهش قیمت(short position) ۱۹ به یک است که از نسبت ۸ به یک در اوایل ماه آگوست بسیار فراتر رفته و به رکورد ماه آوریل که ۲۱ به یک بوده نزدیک شده است.
روند فعلی معاملات نفت برنت و انتظار برای رشد قیمت این شاخص جهانی نفت خام برای ماه‌های آینده در حالی از سمت مدیران صندوق‌های پوشش ریسک وجود دارد که عربستان سعودی، روسیه و آمریکا بر کافی بودن منابع مازادی که بتواند پس از اجرای فاز دوم تحریم‌ها کاهش عرضه از سمت ایران را پر کند، تاکید زیادی دارند. با این حال معاملات بازار نشان می‌دهد که فعالان بازار نفت نسبت به این اطمینان‌خاطرها اعتمادی ندارند و همچنان این نگرانی از کمبود عرضه نفت خام ایران است که به‌عنوان عاملی اثرگذار، رشد قیمت نفت خام برنت را در پی دارد. قیمت محموله‌های نقدی نفت خام برنت از میانه‌‌های ماه آگوست به این سو، بیش از ۱۲ دلار بر بشکه (معادل ۱۷ درصد) رشد قیمت داشته است. جهش چشمگیر قیمت نفت پیش از آغاز فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران باعث شده است مقامات آمریکایی به منظور یافتن جایگزینی برای نفت خام ایران، به شکل مستقیم با پالایشگران آسیایی وارد مذاکره شوند. آسیا بزرگ‌ترین بازار نفتی ایران است که چیزی حدود ۶۰ درصد صادرات روزانه نفت خام ایران را به خود اختصاص می‌دهد بنابراین طبیعی است که با کاهش صادرات نفت خام ایران، نگرانی از کمبود عرضه در این بازار افزایش یابد.
در چنین شرایطی برخی تحلیلگران این سوال را مطرح می‌کنند که «آیا عربستان سعودی توانایی و ظرفیت مازاد کافی برای جایگزین کردن تمام بشکه‌‌های نفتی که پس از اجرای تحریم‌ها از صادرات ایران کم خواهد شد را دارد؟» سوالات دیگری نیز در این میان مطرح است از جمله آنکه «آیا سعودی‌ها حاضر به افزایش چشمگیر تولید خواهند شد تا به‌عنوان مانعی برای پیشگیری از رشد قیمت عمل کنند و قیمت نفت را آنطور که آمریکا خواسته به زیر ۸۰ دلار بر بشکه برسانند یا اینکه ترجیح می‌دهند تولیدشان را تا حدی افزایش دهند که قیمت‌ها با کاهش چندانی مواجه نشود.» این سوالات و مانند آنها در شرایطی وجود دارد که بسیاری از مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری با روندی که در قراردادها در پیش گرفته‌اند، این پیام را صادر می‌کنند که «اگر مازاد تولیدی وجود دارد، منشأ آن را به ما نشان دهید.» مفهومی که در دل این پیغام نهفته است، انتظار نداشتن این مدیران برای افزایش عرضه عربستان و همراهانش برای پر کردن جای خالی نفت ایران در بازار است.
ارسال نظر