مدیران و تحلیلگران بخش پتروشیمی در یک وبینار به ارائه گزارش و راهکار پرداختند
صنعت پتروشیمی از لنز کارشناسان
سپس حسینعلی زادمهر، مدیرعامل شرکت پیشرو اقتصادی پردیسان از منظر اقتصادی به این صنعت پرداخت و عنوان کرد میانگین ارزش محصولات پتروشیمی صادراتی کشور ۴۷۰ دلار به ازای هر تن است؛ این در حالی است که ارزش هر تن واردات محصولات پتروشیمی ۱۷۰۰ دلار برآورد می‌شود که به خوبی نمایانگر وضعیت خام‌فروشی در کشور است. او همچنین با انتقاد از نوسان‌های زیاد در نرخ خوراک، پیشنهاد داد برای جذب سرمایه‌گذار، قیمت خوراک و سوخت تحویلی به پتروشیمی‌ها برای یک بازه زمانی بلندمدت دست کم ۱۰ ساله تعیین شود. سخنران سوم این وبینار سید رضا حسینی، کارشناس ارشد توسعه زنجیره ارزش بود که اظهار کرد نباید به بحث خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش به صورت صفر و صدی نگریست. در پایان این سمینار مجازی نیز کارشناسان به سوالات مخاطبان پاسخ دادند.
نگاه کلی به پتروشیمی به روایت آمار
حسن عباس زاده، مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این نشست وبیناری با اشاره به ظرفیت ۸۴ میلیون تنی این صنعت، عنوان کرد: «توانستیم در سال گذشته ۳۴ میلیون تن محصول نهایی با ارزش کلی حدودا ۱۴ میلیارد دلاری در بازارهای داخلی و خارجی به فروش برسانیم. همچنین با بهره‌برداری از طرح‌های پتروشیمی تا سال ۱۴۰۴ می‌توانیم به درآمد سالانه ۳۳ میلیارد دلاری هم دست پیدا کنیم.»
وی همچنین سهم بازار داخلی در میزان عرضه محصولات نهایی را ۲۹ درصد عنوان کرد و افزود که سهم بازار صادراتی نیز در این میان ۷۱ درصد بوده است.
این مدیر دولتی در ادامه به ارائه آمار مرتبط با افزایش میزان تولید و فروش محصولات نهایی در صنعت پتروشیمی پرداخت و گفت: «میزان تولید محصولات نهایی ما در سال ۱۳۹۸ برابر ۳۱ میلیون تن بود که این رقم در سال ۱۳۹۹ به ۳۴ میلیون تن رسید. همچنین در بخش صادرات نیز از ۲۲ میلیون تن صادرات در سال ۱۳۹۸ به رقم ۲۴ میلیون تن در سال گذشته دست یافتیم.»
وی همچنین از افزایش ۲ میلیون تنی فروش محصولات پتروشیمی در بازار داخلی خبر داد و عنوان کرد که به‌‌رغم مشکلاتی از قبیل تحریم‌ها، صنعت پتروشیمی در سال ۱۳۹۹ توانسته است به روند رو به رشد خود ادامه دهد.
عباس زاده در ادامه به بحث اشتغال زایی صنعت پتروشیمی پرداخت و عنوان کرد: «در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۰۰ هزار نفر در مجتمع‌های پتروشیمی و طرح‌های ما به طور مستقیم مشغول به فعالیت بودند و همچنین در بخش پایین دستی نیز صنعت پتروشیمی کشور توانسته است برای حدود ۹۲۰ هزار نفر نیز به صورت غیر مستقیم فرصت اشتغال ایجاد کند.»
این مقام مسوول در توضیح عملکرد صنعت پتروشیمی در سال ۱۳۹۹ نیز به افزایش ظرفیت در دست اجرای ۲۵ میلیون تنی این صنعت اشاره کرد و گفت: «این افزایش ظرفیت ۲۵ میلیون تنی در قالب ۱۷ طرح عرضه شد که ۱۳ طرح آن تاکنون به بهره برداری رسیده و در مدار تولید قرار گرفته است. همچنین به دلیل بیماری کرونا و مشکلاتی که در نتیجه آن ایجاد شد ۴ طرح از این مجموعه باقی مانده است که آنها هم تا پایان خرداد سال جاری افتتاح خواهند شد.»
وی در ادامه اظهار کرد که ۱۳۹۹ سال طلایی صنعت پتروشیمی ایران بوده است و در پایان آن ظرفیت این صنعت به ۸۴ میلیون تن رسید. حسینی همچنین وعده داد که تا پایان ۱۴۰۰ ظرفیت صنعت پتروشیمی به ۱۰۰ میلیون تن برسد. مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پایان نیز به بازارهای هدف صادراتی محصولات پتروشیمی ایران اشاره کرد و گفت: «بیشتر میزان صادرات محصولات پتروشیمی ما به سمت بازار چین بوده است. البته هند هم در گذشته نقش عمده‌ای در میان مقاصد صادراتی ایران داشت، اما در سال‌های اخیر به‌خاطر مشکلات صادراتی سهم این کشور کاهش یافته است. اخیرا نیز افغانستان، عراق و ترکیه سهم بیشتری از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند.»
خام‌فروشی صنعت پتروشیمی
حسینعلی زادمهر، مدیرعامل شرکت پیشرو اقتصادی پردیسان بیشتر از منظر اقتصادی به صنعت پتروشیمی پرداخت و گفت در سال ۹۸ تولید محصولات در این صنعت ۶/ ۵۴ میلیون تن بوده اما ظرفیت اسمی در این سال ۶۴ میلیون تن بوده است. ظرفیت اسمی پتروشیمی به گفته او در سال گذشته به ۷۴ میلیون تن رسیده که اختلافی حدودا ۱۰ میلیون تنی با آمار حسن عباس زاده داشت. با این حال، زادمهر این اختلاف عددی را نتیجه احتساب پروژه بیدبلند می‌داند. زادمهر ظرفیت نصب شده ایران را ۳ درصد کل جهان تخمین زد که از منظر او با توجه به پتانسیل داخلی باید بیش از این بالا رود.
وی با اشاره به اینکه صنعت پتروشیمی در ۲۰ سال اخیر از پایه خوراک نفت به پایه خوراک گاز شیفت کرده، این موضوع را یک مزیت برای ایران با توجه به وجود منابع عظیم دانست. به گفته او، در چین پیش از این پایه پتروشیمی زغال سنگ بوده که به دلایل محیط‌زیستی از آن فاصله گرفته و نفت نیز به علت قیمت بالا به نسبت گاز انتفاع اقتصادی کمتری دارد. با توجه به این موضوع، زادمهر معتقد است که ایران می‌تواند سهم خود از تولید جهانی را از ۳ درصد به ۱۰ تا ۱۲ درصد برساند.
موضوع دیگر مورد تاکید زادمهر مساله خام‌فروشی بود. به گفته این مدیر صنعتی، بخش بزرگی از تولیدات ایران به محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده کمتر مانند متانول اختصاص می‌یابد که سودآوری چندان بالایی در صورت صادرات ندارد اما اگر به محصولات دیگر با ارزش‌افزوده بالا مانند پروپیلن و ... تبدیل شود، درآمد بسیار بیشتری را نصیب کشور می‌کند. او گفت میانگین ارزش محصولات پتروشیمی صادراتی کشور ۴۷۰ دلار به ازای هر تن است. این در حالی است که ارزش هر تن واردات محصولات پتروشیمی ۱۷۰۰ دلار برآورد می‌شود که به‌خوبی نمایانگر وضعیت خام‌فروشی در کشور است. زادمهر در این مورد عنوان کرد چین و اروپا مواد‌خام را از ایران می‌گیرند و فروش بسیار بالایی دارند اما ایران در بین بزرگ‌ترین فروشندگان پتروشیمی جایگاهی ندارد. در حوزه شرکتی هم شرکت آلمانی باسف به‌عنوان غول پتروشیمی دنیا انواع مواد‌خام را از کشورمان می‌خرد و فروش محصولاتش به ۶۶میلیارد دلار می‌رسد یعنی تقریبا ۶ برابر صادرات ایران.
به گفته این کارشناس، ایران کمترین قیمت تمام‌شده را برای تولید متانول دارد اما اگر به صورت خام فروخته شود فقط ۳۰۰ دلار بر تن قیمت خواهد داشت. این در حالی است که در صورت تبدیل به دیگر محصولات، ارزش هر تن به بیش از ۱۰۰۰ دلار خواهد رسید.
زادمهر در بخشی دیگر از سخنانش به پیش‌بینی تولید محصولات پتروشیمی در جهان در دهه ۲۰۲۰ پرداخت. بر اساس آمار اخذ شده از منابع جهانی، تولید اتیلن جهانی از ۱۶۱ میلیون تن به ۲۲۷ میلیون تن در سال ۲۰۲۸ خواهد رسید. تولید پروپیلن از ۱۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ به ۱۶۹ میلیون تن در ۲۰۳۰ می‌رسد و تولید متانول از ۱۴۶ میلیون تن در سال۲۰۱۹ به ۳۱۰ میلیون تن در ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت.
زادمهر گفت که رشد صنعت پتروشیمی در نیمه دوم دهه ۸۰ و همین‌طور دهه ۹۰ کند شد و برای جبران این عقب‌افتادگی باید پروژه‌ها تسریع شوند.
به گفته او، برای محقق‌کردن هدف ۲۰ ساله صنعت پتروشیمی که همان ظرفیت ۱۳۳میلیون تن در سال ۱۴۰۴ است، نیازمند جذب سرمایه‌گذار خارجی هستیم. او افزود البته داخل هم مهم است اما در کشور سرمایه‌گذاری که بتواند ۵/ ۱ میلیارد دلار برای یک پروژه پتروشیمی هزینه کند نداریم، بنابراین نیازمند سرمایه خارجی هستیم. به گفته او، برای جذب سرمایه خارجی، باید با کشورهای دیگر در جنوب‌شرق آسیا و همین‌طور اروپا تعامل داشته باشیم. زادمهر معتقد است با شرایط موجود احتمالا هدف ۱۳۳ میلیون تن ظرفیت تولید در سال ۱۴۰۴ محقق نخواهد شد. زادمهر در پایان سخنانش با اشاره به مزیت‌های ایران در این صنعت از شرکت ملی پتروشیمی خواست که حمایت‌های عملی از بخش خصوصی در حوزه مالی، فنی و بانکی داشته باشد و همین‌طور قوانین دست و پا گیر را از میان بردارد.
او همچنین پیشنهاد داد برای جذب سرمایه‌گذار، قیمت خوراک و سوخت تحویلی به پتروشیمی‌ها برای یک بازه زمانی بلندمدت دست‌کم ۱۰ ساله تعیین شود تا سرمایه‌گذار با تغییرات قیمتی مکرر مواجه نشود و اعتماد او جلب شود.
دوره پیشـتازی شــرکت‌های نــفتی در پتروشیمی
سید‌رضا حسینی، کارشناس ارشد توسعه زنجیره ارزش نیز در این نشست وبیناری در ابتدا با اشاره به گزارش «چشم‌انداز جهانی نفت ۲۰۲۰» سازمان اوپک، از افزایش سهم صنعت پتروشیمی در تقاضای نفتخام تا سال ۲۰۴۵ خبر داد. حسینی در ادامه با اشاره به اهمیت شیوه استفاده از ذخایر معدنی و انرژی به توضیح برنامه‌های گسترده شرکت‌های نفتی خاورمیانه برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت پتروشیمی پرداخت و اعداد و ارقامی درباره سرمایه‌گذار این شرکت‌ها ارائه کرد و افزود: «دهه‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ میلادی دوره پیشتازی شرکت‌های نفتی در صنعت پتروشیمی خواهد بود.»
حسینی معتقد است که به بحث خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش نباید به صورت صفر و صدی نگریست، بلکه باید آن را به‌عنوان طیفی در نظر گرفت که یک سر آن از خام‌فروشی آغاز می‌شود و با احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها می‌توان به سر دیگر این طیف رسید. وی در ادامه افزود: «پتروپالایشگاه‌ها ایستگاه پایانی زنجیره ارزش در صنعت نفت نیستند، بلکه نخستین گام و نقطه آغاز حرکت به سمت توسعه زنجیره ارزش و اشتغالزایی محسوب می‌شوند.» این کارشناس ارشد توسعه زنجیره ارزش همچنین معتقد است که ایران با توجه به ظرفیت تولید نفتخام خود، توان تامین خوراک لازم برای پتروپالایشگاه‌ها تا ۳/ ۲ میلیون بشکه در روز را داراست. سید‌رضا حسینی در پایان ابراز امیدواری کرد که در سال۱۴۰۰، با رفع موانع و اجرای قانون توسعه پالایشگاه‌ها از توقف بیشتر اجرای طرح‌های پتروپالایشی پرهیز شود.
پرسش و پاسخ
در بخش آخر این سمینار مجازی، از کارشناسان سوالاتی پرسیده شد که با پاسخ آنها روبه‌رو شد. نخستین سوال به علت ظرفیت خالی‌مانده تولید پتروشیمی مربوط بود که زادمهر این ظرفیت را حدود ۱۵ تا ۱۷ درصد تخمین زد و سه دلیل عمده برای آن برشمرد. اول اینکه به گفته او، شرکت‌های پتروشیمی هر ۳ تا ۴ سال نیاز به تعمیرات اساسی (اورهال) دارند که باعث توقف موقت تولید در آنها می‌شود. علت دوم به تعطیلی اجباری پتروشیمی‌ها در مواقع افزایش شدید مصرف برق بر‌می‌گردد که برای تولید نیاز به گاز دارد.
دلیل آخر نیز مجددا به خاموشی تولید در زمستان در مواقع پیک مصرف گاز مربوط می‌شود که دولت یا همان وزارت نفت خوراک پتروشیمی‌ها را قطع می‌کند.
مساله دیگر مورد پرسش مخاطبان، بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت پتروشیمی بود. در این مورد، زادمهر ابتدا به دو مشکل اساسی یعنی تامین مالی با منابع خارجی و همین‌طور دانش‌فنی اشاره کرد. او سپس عنوان کرد چالش دیگر عدم‌اطمینان از تامین و بهای خوراک پتروشیمی‌ها است که در سال‌های گذشته از ۵/ ۷ سنت به ۱۴سنت در مقطعی رسید.
بنابراین چشم‌انداز پایداری از آن وجود ندارد. به گفته او، قیمت خوراک یا باید ثابت باشد یا به صورت پله‌ای افزایش یابد تا بتوان با توجه به آن برنامه‌ریزی کرد. زادمهر در بخش دیگری قیمت خوراک در سه سال گذشته را به‌طور میانگین ۸ سنت برآورد کرد اما گفت این قیمت بین ۷ تا ۹ سنت نوسان داشته که پتروشیمی‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. او علاوه بر این، به تعاملات ایران با کشورهای خارجی به عنوان چالش بعدی اشاره کرد. زادمهر اظهار کرد وجوه حاصل از صادرات را نمی‌توانیم حتی از چین که روابط خوبی با ما دارد، به‌راحتی بگیریم. مخاطبی دیگر از حسینی پرسید که اولویت صنعت پتروشیمی توسعه بخش بالادستی است یا پایین دستی؟ حسینی در این‌باره گفت زنجیره ارزش یک طیف است که بخش بالادستی آن نیازمند سرمایه و تکنولوژی پیچیده‌تر بوده، اما اگر انجام نشود، بخش پایین‌دستی را هم نمی‌توان توسعه داد. اما به گفته او، صادراتی که در حال‌حاضر انجام می‌شود نیمه خام‌فروشی است و لازم است صنایع تکمیلی که سرمایه و تکنولوژی ساده‌تری دارد، توسعه بیشتری داده شود.
زادمهر در پاسخ به پرسشی در مورد تاثیر تحریم‌ها بر صنعت پتروشمی، گفت که در هیچ سالی افت شدید در مقدار و درآمد صادرات نداشتیم اما فقط برای فروش متانول به دلیل اینکه به کشتی‌های خاصی برای حمل نیازمند است و در بخش کشتیرانی تحریم بودیم، برای دوره‌ای حدودا ۲ تا ۳ ماهه صادرات آن متوقف شد ولی با خرید این کشتی‌ها توسط شرکت‌های داخلی، مشکل صادرات رفع شد. با این حال، زادمهر مدعی شد قیمت محصولات صادراتی ایران بین ۵۰ تا ۶۰ دلار در هر تن ارزان‌تر از محصولات دیگر کشورها به دلیل تحریم هستند که از این طریق ضرر می‌دهیم.
سوال دیگر باز‌هم در مورد نرخ خوراک و مقایسه قیمت‌ها بین ایران و دیگر کشورها بود که حسینی گفت در مورد خوراک گاز خیلی مشکلی وجود ندارد اما خوراک مایعی که به پتروشیمی‌ها داده می‌شود و تنوع محصولاتی بیشتری هم دارد فقط با ۵درصد تخفیف در کشور همراه است در حالی‌که عربستان خوراک پروپان را با ۳۰ تا ۳۵ درصد تخفیف برای تولید پروپیلن می‌دهد. در این‌باره زادمهر هم به نرخ گاز در قطر و آمریکا اشاره کرد. به گفته او، قطر حدود ۱۰ سال پیش نرخ گاز صادراتی‌اش را ۷ سنت تعیین کرد. آمریکا هم برای گاز خانگی قیمتی برابر با ۱۴ سنت مقرر کرده و برای مصارف تجاری، صنعتی و نیروگاه‌های برق هم به ترتیب نرخ ۱۰ سنت، ۷ تا ۸ سنت و ۵ تا ۶سنت را تعیین کرده است. زادمهر عنوان کرد در ایران این موضوع کاملا معکوس است.
