جدال مقامات چینی با «پدربزرگ فناوری» ابعاد جدیدی پیدا کرد
حمله انتحاری به تکنولوژی چین
در هفته‌ای که گذشت، جک ما، بنیان‌گذار علی‌بابا بار دیگر به تیتر خبرها تبدیل شد. مقامات چین تمامی ثبت‌نام‌ها در مدرسه کسب‌وکار هوپان را که تحت نظر اوست متوقف کردند. اکتبر گذشته، او پس از آنکه طی یک سخنرانی، بانک‌های دولتی چین و قانون‌گذاران را به باد انتقاد گرفت، ناگهان از انظار عمومی ناپدید شد. او در صحبت‌هایش، سیستم قانون‌گذاری چین را به ایجاد سد و مانع برای نوآوری متهم کرده بود. غیبت او باعث شد گمانه‌زنی‌هایی در رابطه با گم شدن یا حتی مرگش در رسانه‌ها بالا بگیرد. خیلی‌ها می‌گفتند او چین را ترک کرده. بسیاری از دوستان او اصرار داشتند که او هنوز در کشور است و آزادانه با آنها در ارتباط است، اما بهتر است همزمان با ادامه مذاکرات انت گروپ و علی‌بابا با قانون‌گذاران، کمتر در انظار عمومی حاضر شود. پس از سه ماه بی‌خبری، او با حضور در ویدئویی که از رسانه دولتی چین پخش شد، به شایعات در رابطه با ناپدید شدنش پایان داد. با وجودی که او در این ویدئو لبخندی بر لب داشت، اما هیچ توضیحی نداد که در این سه‌ماه کجا بوده و چه بر او گذشته. فقط درباره اهمیت آموزش و پرورش در مناطق روستایی صحبت کرد و از معلمان چینی تقدیر و تشکر کرد. این ویدئو گرچه مشخص کرد که او گم نشده، اما صحبت‌های او که تا حدی در راستای برنامه‌های دولت چین است، سوالات دیگری را در اذهان عمومی نه تنها در چین بلکه در سراسر دنیا ایجاد کرد. جک ما در این مدت کجا بود؟ چه بر او گذشت؟ آیا این به منزله هشداری به سایر غول‌های تکنولوژی است؟ تمامی این اتفاقات، بیانگر میزان تسلط چین روی این کسب‌وکار موفق و مرد شماره یک آن است.
هفته گذشته، هفته سختی برای شرکت‌های تکنولوژی چین بود. شرکت علی‌بابا به جرم سوء‌استفاده از موقعیتش در بازار به پرداخت ۸/ ۲میلیارد دلار محکوم شد. چند روز بعد، شرکت پرداخت آنلاین انت گروپ که وابسته به علی‌باباست نیز اعلام کرد که به دستور قانون‌گذاران، تغییرات ساختاری بنیادینی در این شرکت ایجاد خواهد شد. از این پس، انت گروپ بیشتر شبیه یک بانک خواهد بود تا یک شرکت تکنولوژی. یک روز بعد نیز، ۳۴ شرکت که از کسب‌وکارهای صاحب‌نام چین هستند توسط مقامات احضار شدند و هشدار دریافت کردند: از سرنوشت علی‌بابا درس بگیرید. به آنها یک ماه مهلت داده شده که «به کارهایشان فکر کنند» و طبق قوانین جدیدی که برای پلت‌فرم‌ها وضع شده، عمل کنند.
سرکوب غول تکنولوژی چین و پیامدهای این اقدام مقامات دولتی این کشور، فقط به «کسب و کارهای حوزه تکنولوژی» محدود نمی‌شود بلکه تبعاتش دامن دولت و برنامه‌هایی را نیز که برای پرواز اقتصادی با موتور تکنولوژی در قالب چین تا ۲۰۳۰ در نظر گرفته شده شامل می‌شود. حمله دولت به جک‌ما، در قالب عملیات انتحاری قابل تحلیل است. دولت قصد محدودسازی کسب و کارهای جدید در چارچوب قواعد دولتی را دارد غافل از اینکه با این اقدام، مسیر توسعه چین دچار اختلال عمده خواهد شد.
علی‌بابا مثل پدربزرگ صنعت تکنولوژی در چین است. این شرکت، بخش اعظمی از بازار را در دست دارد، با بیش از ۸۰۰ میلیون کاربر فقط در چین.
به همین علت است که توبیخ و جریمه این شرکت می‌تواند اخطاری برای بقیه باشد.
مبلغ جریمه علی‌بابا، حدود ۴درصد درآمد داخلی شرکت در سال ۲۰۱۹ است. طبق گزارش‌ها، بنیان‌گذاران حوزه تکنولوژی دچار تنش شده‌اند. آنها نگرانند که نفر بعدی باشند. شرکت‌هایی مثل تنسنت، میتوان، JD و پین دو‌دو، همگی ناظر تجربیات علی‌بابا هستند و سعی دارند پایشان را از گلیم‌شان درازتر نکنند.
ظاهرا، جریمه علی‌بابا در راستای افزایش مقررات حوزه تکنولوژی است. به باور بسیاری، اینها نشانه بلوغ بازار است. «روی‌مای»، تحلیلگر این حوزه و مجری پادکست تک باز چین می‌گوید: «اگر قوانین را بخوانید، می‌بینید که قانون‌گذاران در تلاشند تا آینده‌نگر باشند و صنعتی را که به سرعت در حال پیشروی است تنظیم کنند. آنها سعی دارند اقتصاد پلت‌فرم‌ها را یاد بگیرند و با آنچه اقتصادهای پیشرفته‌تر انجام می‌دهند، هماهنگ شوند.»
سایه ترس بالای سر مدیران تکنولوژی
هر دلیلی پشت این اقدامات باشد، به هر حال غول‌های تکنولوژی مدتی است که دیگر خودشان نیستند. اوایل ماه مارس در جلسه سالانه تصویب قوانین مجلس چین، «پونی‌ما» (که نسبتی با جک ما ندارد) درخواست کرد که قوانین سختگیرانه‌تری در رابطه با فعالیت‌های شرکت تنسنت اعمال شود. چند روز بعد، «سیمون هو»، مدیر ارشد انت گروپ استعفا کرد. کمی بعد، «کالین هوانگ» از جایگاه ریاست پین دو دو کناره‌گیری کرد و سرمایه‌گذاران را که از انتشار خبر جلو زدن این شرکت از علی‌بابا غرق در شادی بودند در شوک فرو برد. جک ما هم که در چند ماه گذشته عملا هیچ فعالیتی در ملأ عام نداشته و به جز همان ویدئوی معروف، کسی او را ندیده است.
ارزش سهام در سرازیری
رفتار سهام این شرکت‌ها نیز از حالت معمول خارج شده. سه شرکت علی‌بابا، پین دو دو و تنسنت که از سال ۲۰۱۶، چیزی حدود ۲/ ۱ تریلیون دلار به ارزش بازار خود افزوده‌اند، طی هفته‌های اخیر با افت ارزش سهام مواجه بوده‌اند. ارزش انت گروپ نیز از ۳۰۰ میلیارد دلار به ۲۰۰ میلیارد کاهش یافته.
ارزش سهام شیائومی نیز امسال بیش از ۲۰ درصد کاهش داشته. موتور جست‌وجوی بایدو که سال گذشته، پس از مدت‌ها روند نزولی، جانی دوباره گرفته بود، در کمتر از دو ماه، نیمی از آن عایدی‌ها را از دست داد. میتوان، پلت‌فرم تاکسیرانی و ارسال غذا بیش از یک چهارم ارزش خود را در همین مدت زمان از دست داده. این در حالی است که سال گذشته، سود این شرکت دوبرابر شده بود. پس از این اتفاقات عجیب و غریب، حالا خبرنگاران از «وانگ شینگ» مدیر ارشد این شرکت می‌پرسند: «یعنی اصلا نترسیده‌ای؟».
طرح جامع چین
آقای وانگ و همکارانش قطعا ترس‌های زیادی دارند. پس از سال‌ها گسترش مهار نشدنی شرکت‌های تکنولوژی، حالا دولت مرکزی دست به کار شده و بازنویسی قوانین را در دستور کار قرار داده تا مشخص شود که میلیاردرها چطور باید رفتار کنند، میزان کنترل دولت بر داده‌ها چقدر باید باشد و چه کسی مالک سایر دارایی‌های شرکت‌هاست، مثل سرمایه‌های هر شرکت از کسب‌وکارهای دیگر. این برنامه که از آن با نام «طرح جامع» یاد می‌کنند، یکی از نوآورترین و ارزشمندترین صنایع جهان را کاملا دگرگون خواهد کرد.
برخلاف همتایان آمریکایی خود که از چپ و راست مورد انتقادات مردم و رسانه‌ها هستند (از حریم خصوصی داده‌ها گرفته تا نشر اطلاعات غلط و بدرفتاری با کارکنان)، اما شرکت‌های تکنولوژی چینی میان مردم عادی وجهه درخشانی دارند و به نوعی، «رویای چینی» را که همان افزایش رفاه است، تجسم می‌بخشند، اما این درخشندگی از نظر دولت چین، ظاهرا بیش از حد است. محدود شدن علی‌بابا و تنسنت در واقع پیامی به رهبران شرکت‌های تکنولوژی بود که «روی خط خود حرکت کنند، بر فعالیت محوری خود تمرکز کنند و درباره مسائل حساس اظهارنظر نکنند». از قرار معلوم، خیلی‌ها این پیام را واضح و مشخص دریافت کردند. نمونه‌اش، پونی ما است که عملا به مقامات این پیام را رساند که از خط خارج نخواهد شد. گرچه گفته شده که علت استعفای آقای هوانگ از پین دو دو، کشف فرصت‌های جدید در حوزه‌های دیگر است اما طبق گمانه‌ها، او از رهبری کسب‌وکاری که ممکن است به زودی به بزرگ‌ترین شرکت تجارت الکترونیکی چین تبدیل شود خسته شده.
این «غول‌زدایی» حائز اهمیت است چون سرنوشت شرکت‌ها به نگاه سرمایه‌گذاران نسبت به موسسان بستگی دارد. مصداقش، افت ارزش سهام پین دو دو پس از انتشار خبر استعفای آقای هوانگ است. ظاهرا خداحافظی این غول‌ها از شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران را دچار ترس و تردید می‌کند. سوالی که در ذهنشان ایجاد می‌شود این است که «چه بر سر این شرکت خواهد آمد.؟»
سوال دیگر، میزان کنترل داده‌ها توسط دولت است. شرکت‌های دیجیتال، سازنده بزرگ‌ترین و ارزشمندترین دیتابیس‌های جهانند که شامل طیف وسیعی از اطلاعات هستند، از پرداخت‌های وام گرفته تا پیشینه سفرها و عادت‌های خرج کردن. گفته می‌شود که انت گروپ به تنهایی، داده‌های بیش از یک میلیارد نفر را در دست دارد، رقمی مشابه با فیس‌بوک و گوگل.
ابهام بعدی، برنامه دولت برای سایر دارایی‌های این شرکت‌هاست چون بسیاری از آنها، خوشه‌ای هستند و خدمات و محصولات متنوعی ارائه می‌کنند. همین باعث شده فعالیت‌های شرکت‌های تکنولوژی بسیار فراتر از حوزه کاری‌شان باشد. طی این سال‌ها علی‌بابا و انت گروپ علاوه بر تکنولوژی، دارایی‌هایی در حوزه رسانه، مالی و خدمات درمانی نیز به دست آورده‌اند. خبرها حاکی از این است که دولت از علی‌بابا خواسته تا هلدینگ رسانه خود را بفروشد. علی‌بابا هنوز این خبر را تایید یا تکذیب نکرده.
تغییر روابط دولت و این شرکت‌ها به سرمایه‌گذاران خارجی نیز ضربه خواهد زد که بخش قابل توجهی از سرمایه این شرکت‌ها را در دست دارند. هدف ناگفته دولت، حصول اطمینان از این است که خارجی‌ها کنترلی بر شرکت‌های تکنولوژی نداشته باشند، حتی اگر صاحب سهام هستند. ظاهرا حقوق مالکیت برایشان اهمیتی ندارد. البته شرکت‌های چینی با دستورات دولت، مبنی بر فروش بخشی از دارایی‌های خود بیگانه نیستند. بسیاری از شرکت‌ها سال‌ها پیش مشمول قوانین مشابهی بوده‌اند. سرنوشت رهبران این شرکت‌ها متفاوت بوده. بعضی‌ها منزوی‌اند و بعضی دیگر، بی سر و صدا به فعالیت ادامه داده‌اند. البته رهبران و سرمایه‌گذاران غول‌های تکنولوژی احتمالا نمی‌گذارند شرکت‌هایشان به چنین سرنوشتی دچار شوند چون این شرکت‌ها نماد پویایی و اعتبار چین هستند و از راه نوآوری به موفقیت رسیده‌اند، نه مهندسی پول. اما به هر حال چنین سرنوشتی چندان دور از ذهن هم نیست.
