«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان موانع افزایش تولید نفت را بررسی کرد
رمزگشایی از سخنان جنجالی زنگنه
بیژن زنگنه، وزیر نفت سه‌شنبه صحبت‌هایی را مطرح کرد که باعث ایجاد ابهام در ذهن بسیاری شد. او در ششمین کنگره نفت و نیرو گفت: «عده‌ای در داخل کشور اجازه نمی‌دهند تولید نفت ایران به بالای ۴ میلیون بشکه در روز برسد.» زنگنه همچنین ادامه داد که ایران در نظر دارد تولید نفتش را به ۵/ ۶ و سپس به ۸ میلیون بشکه در روز برساند که تقریبا دو برابر ظرفیت تولید کشور به شمار می‌رود. تولید نفت ایران در دوران تحریم به شدت کاهش یافت و در حال حاضر اندکی بیش از ۲ میلیون بشکه روزانه است. افزایش تولید این کامودیتی استراتژیک مخصوصا در دوره‌ای که حرف از رسیدنش به پیک تقاضاست که به معنای کاهش دائمی آن در دوره‌های بعد است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. «دنیای اقتصاد» برای رمزگشایی از سخنان زنگنه سراغ یک مقام عالی رتبه سابق و یک کارشناس نفتی رفته است. محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک به ابعاد فنی این موضوع پرداخت و گفت مانعی برای افزایش تولید نیست اما کشور ظرفیت خاصی دارد و با مخازن موجود حداکثر همین میزان ۴ میلیون بشکه در روز امکان‌پذیر است. با این حال، محسن داوری، کارشناس این حوزه به «دنیای اقتصاد» گفت منظور وزیر نفت احتمالا اجرایی نشدن قراردادهای آی‌پی‌سی در دوره رفع تحریم‌ها پس از برجام است که با مخالفت‌های زیادی در مجلس و دیگر نهادها رو به رو شد. در دریچه تعلیق تحریم‌ها ایران فقط توانست با کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های توتال فرانسه، سی‌ان‌پی‌سی چین و پتروپارس یک قرارداد جدید نفتی به امضا برساند که مبلغش ۸/ ۴ میلیارد دلار بود. پس از بازگشت تحریم ها، دو شرکت خارجی نیز از این پروژه بیرون رفتند. زنگنه بیش از دو سال قبل با اشاره به اینکه اگر در کار وزارت نفت تاخیر نینداخته بودند و ۵ قرارداد دیگر مانند توتال بسته شده بود دیگر آمریکا نمی‌توانست به راحتی کشور را تحریم کند، گفته بود: «اگر صادرات نفت کشور ۴ میلیون بشکه در روز بود دیگر آمریکا نمی‌توانست نفت ایران را تحریم کند، چراکه خروج نفت ایران بسیار برایش زیان‌بار بود، همان‌گونه که نتوانست روسیه را تحریم نفت و گاز کند چون مقدار تولید نفت و گاز روسیه به مقداری بود که بازار تحمل خروج روسیه را نداشت.»
خطیبی: اگر امکان افزایش تولید بود، انجام می‌شد
نماینده سابق ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دلیل عدم افزایش تولید بیش از آنچه در سال‌های گذشته اتفاق افتاده را عدم وجود ظرفیت فنی می‌داند. محمد علی خطیبی در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: واقعیت فنی را نمی‌توانیم کتمان کنیم. هر کشور توانی دارد اما تلاش ما این بوده که تولید بالا برود. همه هم سعی کردند بودجه بگیرند تا این اتفاق بیفتد. با این حال، واقعیتی که وجود دارد اینکه مخازن به خاطر عمر بالا و اصطلاحا پیر شدن دچار کاهش تولید می‌شوند.
خطیبی با اشاره به دو روش برداشت نفت «صیانتی» که به‌صورت استاندارد انجام می‌شود و تاثیر مخربی بر چاه نفت ندارد و «غیر صیانتی» که اگرچه تولید را بالا می‌برد اما فشار زیادی به مخزن وارد می‌شود، گفت: اگر تولید غیرصیانتی انجام شود، شاید بتوان تولید را برای مدت کوتاهی به ارقام مورد اشاره زنگنه رساند.
وی افزود: اگر فشار را بیشتر کنیم، عمر مخازن کم می‌شود. این نوع تولید خیانت است. مگر اینکه دنبال مخازن جدید باشیم. او همچنین در مورد عمر چاه‌ها و محدودیت افزایش تولید عنوان کرد: مخزنی که ۳۰، ۴۰ سال است در آن تولید انجام می‌شود، طبیعی است که نرخ برداشت از آن با گذر عمر به تدریج کاهش یابد.
علاوه بر این، خطیبی با اشاره به یک دوره تولید حدود ۶ میلیون بشکه در روز پیش از انقلاب، توضیح داد: خود مهندسانی که در آن دوره مسوول بودند گفتند اینگونه برداشت از مخازن موجب استهلاک چاه‌ها و تجهیزات شده بود و این روند نمی‌توانست برای مدت طولانی ادامه یابد.
این مسوول سابق صنعت نفت و دیپلماسی نفتی در مورد احتمال سنگ اندازی داخلی برای جلوگیری از افزایش تولید اظهار کرد: ایشان (زنگنه) در کابینه هستند و به نظر می‌رسد مانعی برای افزایش تولید نیست. همه مایل هستند. اگر امکانش بود می‌رسیدیم. خطیبی ادامه داد: آقای زنگنه ۱۶ سال وزیر بوده است، اگر امکان افزایش تولید بود چرا تحقق نیافت؟
قراردادهای نفتی که منعقد نشد
برخلاف خطیبی، محسن داوری که یک کارشناس نفت است بر این باور است که بخشی از سخنان وزیر نفت به قراردادهای (IPC(Iran Petroleum Contract اشاره دارد؛ همان قراردادهایی که برای جذاب‌تر کردن شرایط مشارکت در پروژه‌های نفت و گاز ایران جایگزین قراردادهای بیع متقابل (Buyback) پس از برجام شد اما فقط یک قرارداد توانست سرمایه خارجی را آن هم برای مدت کوتاهی جذب کند: پروژه توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی که بین شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان کارفرما و سه شرکت توتال (با ۵۰ درصد سهم)، سی‌ان‌پی‌سی چین و پتروپارس ایران بسته شد اما بعد از خروج یک طرفه آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها، دو شرکت خارجی هم از ادامه این پروژه کنار رفتند تا تمام بار آن بر دوش شرکت ایرانی بیفتد.
به گفته داوری، در آن زمان نهادهایی در داخل مخالف این نوع قراردادها بودند و در مجلس و... اقداماتی انجام شد که روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی از این طریق به تاخیر افتاد. این کارشناس در این مورد ادامه داد: شرکت بزرگ خارجی که می‌خواهد تحت یک قرارداد برای ۱۰، ۱۵ سال در ایران به فعالیت بپردازد به کلمه کلمه این قراردادها حساس است. داوری تایید می‌کند مقصود زنگنه این بوده که مخالفت‌های گسترده در داخل موجب شد شرکت‌های بیشتری نتوانند با ایران قرارداد ببندند و مذاکره‌کنندگان ایرانی وقتی در میز گفت‌وگو با خارجی‌ها حاضر می‌شدند، پشتشان خالی بود.
این کارشناس نفتی عنوان کرد روسیه با مشارکت دادن غول‌های نفتی در پروژه‌هایش از تحریم کلی نفت و گازش جلوگیری می‌کند. داوری در پاسخ به این پرسش که آیا توان افزایش تولید به ۶ یا ۸ میلیون بشکه در روز در کشور از نظر فنی وجود دارد، گفت: مساله اصلی بازارسازی است. اگر توان تولید هم باشد و شما نتوانید بفروشید صرفا انبارهای داخلی پر می‌شوند و سودی عاید کشور نمی‌شود.
داوری در مورد قراردادهای نفتی در دیگر کشورهای نفتی مانند عراق یا در قاره آفریقا انجام می‌شود، توضیح داد: در این گونه قراردادها بازاریابی و فروش نفت به عهده شرکت پیمانکار است و سهم آن کشور هم داده می‌شود. او با بیان اینکه افزایش تولید در حال حاضر ضروری به نظر می‌رسد، گفت: نفت وارد منحنی دومش شده و شاهد آن هستیم که برخی منابع پیش بینی می‌کنند بازگشت تقاضا به سطح سال ۲۰۱۹ بعید است.
داوری همچنین معتقد است بین ۶ تا ۸ ماه زمان برای بازگرداندن سهم بازار در صورت رفع تحریم علیه ایران نیاز است؛ ضمن اینکه چالش‌های پیش آمده با کره جنوبی بر سر آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده می‌تواند بر انگیزه این کشور برای خرید نفت ایران در آینده اثری منفی بگذارد.
با وجود انتقادهای زنگنه که احتمالا به جلوگیری از نقش آفرینی غول‌های نفتی در ایران برمی گردد، او در مواقع مختلف از لزوم توسعه شرکت‌های اکتشاف و تولید داخلی سخن به میان آورده و سه‌شنبه هم به منتقدان تاخت و گفت: کسانی بودند و هستند که می‌گویند شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت ایرانی گرگ‌زاده هستند. به‌عنوان کارشناس و استاد به تلویزیون می‌روند اما مشخص نیست استاد چه هستند. این در حالی است که حتی کسی که متخصص نفت است نیز نمی‌تواند در مورد قراردادهای نفتی صحبت کند. زنگنه همچنین هشدار داد: حرکت تولید انرژی در جهان به سمتی می‌رود که تولید نفت محدود شود. من روزگاری را می‌بینم که تولید نفت ممنوع شود بنابراین اکنون باید تولید نفت خود را افزایش دهیم و ثروت زیرزمینی تجدیدناپذیر را به ثروت روزمینی تجدیدپذیر تبدیل کنیم.
