«دنیای‌اقتصاد» آینده بحران سوخت در ونزوئلا را بررسی کرد
نفت کاراکاس چشم انتظار واشنگتن
البته این تنها چالش ونزوئلا در برابر آمریکای بایدن نیست و اختلافات با همسایه نفتی این کشور، یعنی گویان که محل حضور ارتش و شرکت‌های نفت آمریکایی است می‌تواند بار دیگر باعث بروز بحرانی دیگر در روابط آمریکا و ونزوئلا شود.
بحران سوخت در ونزوئلا و امید به بایدن
اعمال تحریم‌های سختگیرانه ایالات متحده علیه دولت ونزوئلا، کشوری که دارای بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان است، حالا منجر به یکی از فاجعه‌بار‌ترین بحران‌های انسانی در قرن ۲۱ شده که نتیجه آن ابرتورم، فقر و فلاکت عمومی، فرار چند میلیون نفر از این کشور و ایجاد بحران پناهندگان در کشورهای همسایه شده است. صف‌های چند کیلومتری برای خرید بنزین، بازار سیاه سوخت و حتی دزدی از لوله‌های نفت و ساخت بنزین دست‌ساز خانگی، تعطیلی و از کار افتادن پالایشگاه‌ها بخش جدایی‌ناپذیر بحران در ونزوئلا است. حتی باوجود کمک‌های ایران، روسیه و برخی شرکت‌های مکزیکی به این کشور برای دور زدن تحریم‌ها فروش نفت این کشور تاثیر خاصی بر وضعیت این اقتصاد فروپاشیده و فروش نفت آن نداشته است. در سال ۲۰۲۰ ایران چند کاروان از نفتکش‌های حامل بنزین به این کشور ارسال کرد و تا حدودی توانست با فروش بنزین خود به ونزوئلا، در دوران تحریم‌های بی‌سابقه علیه هر دو کشور بازی برد-برد برای خود و شریکش در آمریکای جنوبی رقم بزند. به این ترتیب هم ایران و هم ونزوئلا در این میان منفعتی می‌بردند، اما مشکلات ونزوئلا فراتر از آن است که با نفتکش‌های حامل بنزین ایران گره اساسی از مشکلات این کشور باز شود. اکنون اما با پایان دوران ترامپ و بر سر کار آمدن رئیس‌جمهور جدید دموکرات ایالات متحده، با توجه به شعارهای انتخاباتی وی و موضع حزب دموکرات در قبال تحریم‌های دولت جمهوری‌خواه به نظر می‌رسد امید تازه‌ای برای گره‌گشایی از طریق دیپلماسی برای ایران و ونزوئلا به وجود آمده است. خبرگزاری رویترز گزارش کرده است نمایندگان صادرکنندگان سوخت به ونزوئلا، وارد‌کنندگان نفت این کشور و گروه‌های حامی ونزوئلا در ماه جاری اعلام کرده‌اند قصد دارند دولت جو بایدن را تحت فشار قرار دهند تا ممنوعیت مبادله نفت خام در برابر سوخت را لغو کند. البته این گروه‌ها خواهان لغو تحریم‌ها علیه دولت مادورو یا برقراری رابطه دیپلماتیک با ونزوئلا نیستند بلکه خواهان بازگشت سوآپ نفت در برابر دیزل هستند که تا ۳ ماه آخر سال ۲۰۲۰ قانونی بود. هنگامی که دولت ترامپ این مبادلات را هم ممنوع کرد به سرعت تاثیراتی جدی بر مردم ونزوئلا گذاشت. آنگونه که خبرگزاری رویترز می‌گوید: «کشاورزان هشدار می‌دهند که کمبودها مانع از برداشت شکر و کاشت برنج می‌شود.»
آنچه واضح است، بحران انسانی در ونزوئلا جدی است و بسیاری از کسانی که حامی مردم ونزوئلا هستند، دولت جدید آمریکا را به مثابه نور امیدبخشی برای مردم تحت فشار ونزوئلا می‌دانند. در واقع تحریم‌های کنونی که علیه ونزوئلا اعمال می‌شود، حتی برای تامین خواسته‌های ایالات متحده که تنبیه مادورو و دولت اوست، هم ناکارآمد است و تنها مردم ونزوئلا هستند که تحت فشارهای وحشتناکی قرار گرفته‌اند و عملا محاصره شده‌اند.
آینده تحریم سوختی چه می‌شود؟
اسناد داخلی شرکت نفت دولتی ونزوئلا (PDVSA) به وضوح نشان می‌دهد واردات گازوئیل این کشور از نوامبر ۲۰۲۰ به بعد متوقف شده است که این امر باعث نگرانی‌های فراوانی شده است. تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند به زودی و در ماه مارس یا آوریل ذخایر سوخت ونزوئلا به پایان خواهند رسید. با وجود چنین پیش‌بینی‌های ترسناکی، دولت مادورو همچنان به صادرات گازوئیل به مقصد کوبا - نزدیک‌ترین متحد و خواهرخوانده تحریمی ونزوئلا - ادامه می‌دهد. البته صادرات گازوئیل از سوی ونزوئلا می‌تواند عواقب بدتری برای این کشور در پی داشته باشد، چرا که مخالفان می‌توانند استدلال کنند که ونزوئلا وقتی گازوئیل وارداتی خود را هم صادر می‌کند، پس نیاز به کاهش تحریم‌ها برای دریافت گازوئیل بیشتر ندارد. شاید بتوان گفت این تحریم ایالات متحده آمریکا تاثیر خاصی بر رفتار مادورو یا نگرانی‌های او ندارد و تنها رنج مردم ونزوئلا را افزایش می‌دهد. بنابراین در صورتی که دولت جو بایدن راضی به کاهش یا لغو برخی از تحریم‌هایی از این دست شود، مانع رسیدن دولت او به اهدافش نخواهد بود و تنها به مردم ونزوئلا کمک می‌کند. به همین دلیل ممکن است در ماه‌های آینده اندکی از فشار ایالات متحده بر صنعت نفت ونزوئلا چه در زمینه صادرات و چه در زمینه واردات کاسته شود.
گویان؛ صحنه جدید نبرد آمریکا و ونزوئلا
اما تنها مشکل ونزوئلا در دوران بایدن مساله تحریم‌ها نیست، بلکه یکی دیگر از چالش‌های این کشور بر سر مساله نفت، درگیری‌های پراکنده و دور و درازی است که بر سر منطقه مورد مناقشه اسکویبو (Essequibo) با گویان وجود دارد. گویان در همسایگی ونزوئلا به دنبال آن است که با حضور شرکت‌های غربی چون اکسون موبیل که دارایی‌های بسیار بزرگی در گویان دارد، به سوی کسب سهم ونزوئلا در بازار حرکت می‌کند.
جنگ بر سر این منطقه مورد مناقشه که محل ذخایر نفتی عظیمی نیز محسوب می‌شود، ریشه تاریخی دارد و در سال ۱۸۵۰ کلید اختلافات میان ونزوئلا و نیروی استعمار بریتانیا بر سر این منطقه و رودخانه آن رقم خورد. اما در سال‌های اخیر و خصوصا از زمانی که فاصله دیپلماتیک میان گویان و ونزوئلا تشدید شده و اکسون موبیل سرمایه‌گذاری عظیمی در گویان کرده، بار دیگر تنش‌ها اوج گرفته است. ارتش ونزوئلا طی سال‌های اخیر بارها مانع فعالیت کشتی‌های اکسون موبیل و شرکت‌های نروژی در این منطقه شده است و حالا مادورو قول داده این منطقه نفتی را باز پس بگیرد. البته این امر چندان منطقی به نظر نمی‌رسد، چرا که ونزوئلا با ۳۰۴ میلیارد بشکه ذخایر نفتی اثبات‌شده که هم اکنون مورد بهره‌برداری هم قرار نمی‌گیرند، نیاز خاصی به نفت این منطقه ندارد. در واقع تمام ذخایر نفتی گویان به همراه ذخایر این منطقه مورد مناقشه برابر با ۳ درصد ذخایر ونزوئلا است.
آیا ونزوئلا برای بازپس‌گیری اسکویبو وارد جنگ خواهد شد؟ پاسخ به این سوال بسیار دشوار است، اما به نظر می‌رسد دولت مادورو منتظر آن خواهد ماند تا رفتار دولت بایدن در قبال این کشور را ببیند. با توجه به آنکه هنوز دیوان بین‌المللی دادگستری رای خود را درباره این پرونده اعلام نکرده است، کمی دور از انتظار خواهد بود تنش‌ها حداقل تا ۲۰۲۴-۲۰۲۳ که رای دیوان اعلام شود بالا بگیرد. در آن زمان نیز حتی اگر دیوان بین‌المللی دادگستری به نفع گویان رای صادر کند، به دلیل ترس از انتقام تلافی‌جویانه آمریکا بعید است دولت مادورو دست به اقدام نظامی علیه گویان بزند که تحت حمایت کامل شرکت‌ها و فرماندهی جنوب ارتش آمریکا قرار دارد. حالا مادورو مانده است و چالش‌های نفتی بسیاری که در برابر خود دارد و تا زمانی که آنها را حل نکند نمی‌توان هیچ بارقه امیدی برای نجات ونزوئلا متصور بود؛ چالش‌هایی که بخشی از راه‌حل آن تنها و تنها به جو بایدن و دولت او بستگی دارد.
