ریشه اختلافات سازمان کشورهای صادرکننده نفت چیست؟
فقدان روح جمعی در اوپک
جولین لی، تحلیلگر ارشد بلومبرگ در یک گزارش می‌گوید توافق تاریخی اوپک‌پلاس که در ماه آوریل رخ داد و هنوز در جریان است ممکن است بر لبه یک پرتگاه در حال تلوتلو خوردن باشد. چنین اتفاقی به سود هیچ‌کدام از اعضای این سازمان نیست، اما در ماه مارس وقتی عربستان و روسیه نتوانستند به یک توافق برسند و قیمت‌ها سقوط کرد هم همین امر صادق بود. نادیده گرفتن ریسک تکرار آن اتفاق می‌تواند تنگ‌نظری محسوب شود.
جلسه دوشنبه سازمان کشورهای صادرکننده نفت که قرار بود به سادگی به نتیجه برسد، به طرز خارق‌العاده‌ای از هم پاشید. بنابراین آنها گردهمایی خود با متحدان اوپک‌پلاس را از روز سه‌شنبه به پنج‌شنبه عقب انداختند تا به آنها فرصت بیشتری برای توافق داخلی پیش از جلسه بدهد.
دشوار بتوان باور کرد تنش‌ها به آن حد رسیده زیرا پیش از این بحث زیادی در این مورد بدیهی که نیاز به تعویق افزایش تولید وجود دارد، در نمی‌گرفت. اقتصادها هنوز برای ریکاوری با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند. در حالی که تقاضای نفت هنوز ناهماهنگ در جهان رشد می‌کند، اضافه کردن ۹/ ۱ میلیون بشکه در روز به سمت عرضه بازار از ابتدای ژانویه یک قمار بی‌پروایانه خواهد بود. به گفته لی، ابتدا باید انبارهای نفت خام و محصولات پالایشی تخلیه شوند و سپس نفت بیشتری به بازار روانه کرد.
ریشه اختلافات
اختلافات به‌وجود آمده اساسا به سازوکار داخلی این گروه بازمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد علت اصلی آن مربوط به شروط مطرح شده توسط امارات متحده عربی بود که عربستان به‌عنوان رهبر اوپک غیر‌قابل‌قبول می‌داند. شرط امارات این است که همه کشورهایی که موفق به پایبندی به سهمیه‌ها نبوده‌اند در سال آینده میلادی به جبران آن ادامه دهند. بر کسی پوشیده نیست که امارات از سهمیه تولید خودش ناراضی است و آن را سختگیرانه‌تر از سهمیه دیگر اعضا می‌داند. علاوه بر این، این کشور مشتاق است قبل از آنکه تقاضای نفت دوباره پایین بیاید، از ظرفیت تولید تازه نصب شده خود بهره‌برداری کند.
مانع اصلی این خواسته امارات است که کسانی که از سهمیه تخطی کرده‌اند، در سال بعد همچنان به جبران آن ادامه دهند زیرا در این صورت به یک لیست بلند از کشورها می‌رسیم که شامل عراق، روسیه، گابن، نیجریه و قزاقستان خواهد شد. بر اساس این گزارش ۱۲ کشور اوپک در بازه زمانی ماه می تا اکتبر در مجموع تقریبا ۴۰۰ هزار بشکه در روز بیش از سهمیه تولید کرده‌اند.
به ظاهر این اتفاق که نگاه کنیم، دشوار می‌توان گفت چرا تخطی از سهمیه مُسری است. وزیر انرژی عربستان، عبدالعزیز بن‌سلمان بیشترین نقش را در اصرار بر جبران کم‌کاری اعضا برای تبعیت از توافق داشته است. او حتی به‌صورت عمومی همتای اماراتی‌اش، سهیل المزروعی را به دلیل مازاد تولید در ماه جولای و آگوست توبیخ کرد. و به‌نظر این بخشی از مشکل باشد. اماراتی‌ها به سرعت در دو ماه بعد (سپتامبر و اکتبر) به جبران آن برآمدند اما دیگر کشورها در انجام چنین کاری ناکام ماندند. حالا به‌نظر می‌رسد عربستان مشتاق است با همه یکسان برخورد کند یعنی امارات که خود را متعهد به توافق کرده با دیگر کشورهایی که نتوانستند تخطی را جبران کنند، تفاوتی با هم ندارند. به گفته لی، عربستان باور دارد نگه داشتن روسیه و عراق در توافق حتی با وجود اینکه کاملا به سهمیه پایبند نبوده‌اند، بهتر از این است که کاملا آنها را با سختگیری بیش از حد از دست بدهد. از روسیه که با اختلاف بزرگ‌ترین متحد خارج از اوپک این ائتلاف است، حتی خواسته نشده به مازاد تولید خود اذعان کند، چه برسد به اینکه آن را جبران کند. هر چه این ماجرای اوپک‌پلاس طولانی‌تر بشود، بیشتر شبیه توافقات قدیمی اوپک می‌شود که در آن کشورهای ثروتمند حوزه خلیج فارس سهمی نابرابر در کاهش تولید را به دوش می‌کشیدند و آنها که فقیرتر بودند اغلب سهمیه‌شان را نادیده می‌گرفتند. جولین لی معتقد است امارات شاید از حمایت وضع موجود که قدر دانسته نمی‌شود، خسته شده باشد.
لبه پرتگاه
منطق فعلی معامله‌گران و تحلیلگران بر این است که نوعی از مصالحه درون این گروه پیدا شود. شاخص وست تگزاس اینترمدییت در روز دوشنبه که جلسه اوپک بی‌نتیجه به پایان رسید، تغییر خاصی نکرد. به تاخیر انداختن جلسه اوپک‌پلاس هم مخصوصا به این موضوع اشاره دارد. اما دیدگاه بازار دست‌کم تا قسمتی بر اساس این فرض است که این گروه هر کاری خواهد کرد تا سقوطی که پس از شکست مذاکرات در مارس اتفاق افتاد، تکرار نشود. با این حال، خطر از هم پاشیدن توافق اگرچه شاید نسبتا کوچک باشد، غیر‌قابل انکار است و هزینه این شکست عظیم خواهد بود. بار آخری که توافق اوپک‌پلاس فرو‌ریخت، قیمت نفت هم به‌سرعت سقوط کرد چراکه تولیدکننده‌ها شیر نفت را باز کردند تا با رقبایشان برای سهم بیشتر بازار رقابت کنند. اگر شیرجه قیمت نفت خام آمریکا به زیر صفر که کوتاه هم بود، کنار بگذاریم، بهای این شاخص به ۱۰ دلار در هر بشکه هم رسید.
کاهش قیمت‌ها این بار ممکن است به اندازه مرتبه قبل نباشد چراکه تقاضا در حال کاهش شدید نیست و واکسن‌های کرونا در راه است. علاوه بر این، تولیدکننده‌ها هنوز حتی بدون توافق از خود خویشتن‌داری نشان می‌دهند. با این همه، سقوط ۱۰ تا ۱۵ دلار در صورت از بین رفتن توافق به راحتی امکان‌پذیر است.
جولین لی این‌گونه تحلیل خود را به پایان می‌برد که تا وقتی توافق در ماه مارس از هم پاشیده نشده بود، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد چنین اتفاقی بیفتد و حالا هم به‌نظر هیچ‌کس توقع سقوط مذاکرات را ندارد. «بیایید امیدوار باشیم حق با آنهاست.»
اعضای اوپک سه‌شنبه را به مشورت با دولت‌هایشان گذراندند و از طریق تلفنی ایده‌هایشان را با همتایانشان رد‌و‌بدل کردند. فعلا نتیجه آن در دنیای دیپلماسی خاورمیانه پنهان است اما برخی مقامات به‌طور خصوصی امیدوار بودند که در نهایت به یک راه‌حل دست یابند. هلیما کرافت، استراتژیست ارشد کالاها در RBC گفته اوپک‌پلاس اغلب یک درام به‌وجود می‌آورد و این بار تنش‌ها در حال بالا رفتن است. او اما بر این باور است که این گروه احتمالا به یک مصالحه که وجهه‌شان را تخریب نکند، دست می‌یابند. این می‌تواند به احتمال زیاد به معنای تمدید کوتاه‌مدت محدودیت‌های تولید باشد. در حالی که مذاکرات غیررسمی اعضای اوپک در جریان است، قیمت نفت در معاملات روز چهارشنبه تغییر زیادی نداشت. نفت خام آمریکا که در سه روز گذشته ۵/ ۲ درصد کاهش قیمت تجربه کرده بود، چهارشنبه و تا زمان نگارش این گزارش (ساعت ۱۵:۵۰ به وقت تهران) با ۱۷ سنت کاهش معادل ۳۸/ ۰ درصد به ۳۸/ ۴۴ دلار در هر بشکه رسید. شاخص برنت نیز ۹ سنت افت کرد تا ۴۷ دلار و ۳۳ سنت معامله شود. در همین حال، موسسه نفت آمریکا (API) گزارش کرده موجودی نفت این کشور در هفته گذشته ۱۵/ ۴ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است. البته این آمار هنوز به‌طور رسمی توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا تایید نشده است.
