چگونه نرخ خالص آسیب‌های محیط‌زیستی پیش از پایان عمر معدن به صفر برسد؟
راه سبز معدن‌کاری
در حوزه اجتماعی جابه‌جایی افراد و از دست‌دادن محل زندگی و منابع طبیعی از مهم‌ترین آسیب‌ها است. در بخش اقتصادی با آنکه معادن عموما نوید توسعه اقتصادی را می‌دهند، اما نبود قوانین لازم و عدم‌توجه به معیشت پایدار باعث می‌شود مردم محلی معمولا از عواید اقتصادی معدن‌کاری چندان بهره‌‌‌‌‌مند نشوند. همچنین توسعه اقتصادی ناشی از معدن معمولا به مشاغل معدنی محدود مانده و پایدار نیستند و با پایان عمر معدن از بین می‌روند که خود موجب عواقب اجتماعی و محیط‌زیستی می‌شود.
فرآیند معدن‌کاری سبز در‌برگیرنده مجموعه راهکارهای پیشگیرانه، کاهشی و جبرانی است؛ یعنی اگر پس از تمام برآوردها اجرای پروژه معدنی اجتناب‌ناپذیر باشد، سعی دارد با به‌کارگیری شیوه‌‌‌‌‌های جدید و فناوری‌های مدرن و رویکرد توسعه‌پایدار از میزان ضرر و زیان معدن‌کاری در هر سه بخش محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی بکاهد. در ادامه نیاز است که ضررهای واردشده در حین اجرای پروژه معدنی و پس از پایان عمر معدن با اجرای طرح‌های جایگزین جبران شود. این طرح‌ها باید با مشارکت همه ذی‌نفعان شامل جامعه محلی، فعالان محیط‌زیستی و معدن‌کاران تهیه شوند.
هدف از طرح‌های کاهش و جبران این است که نرخ خالص آسیب‌های محیط‌زیستی پیش از پایان عمر معدن به صفر برسد. حسین ورجاوند، عضو هیات‌مدیره انجمن ملی محیط‌زیست و منابع طبیعی دامون در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» براساس مطالعاتی که با سایر همکاران این انجمن داشته‌است، به نمایندگی از این انجمن به سوالات مربوط به معدن‌کاری سبز پاسخ داد.
معدن‌کاری سبز چه الزاماتی دارد؟ آیا شرایط و زیرساخت‌های مورد‌نیاز برای توسعه این بخش در کشور وجود دارد؟
معدن‌کاری بسته به نوع معدن و منطقه موردنظر در هر بخشی از چرخه عمر معدن، می‌تواند پدیدآورنده طیفی از مشکلات محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی باشد. درک این مشکلات گام اول جهت شناخت اقدامات لازم، نقص قوانین و مقررات و کمبود زیرساخت‌ها است. الزامات معدن‌کاری سبز باید با کمک خود معدن‌کاران به جریان اصلی معدن‌کاری بدل شود. یکی از الزامات معدن‌کاری سبز، حساس‌‌‌‌‌سازی و افزایش آگاهی معدن‌کاران در مورد اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی و جلب توجه ذی‌نفعان و بهره‌برداران به شیوه‌‌‌‌‌های بهره‌‌‌‌‌برداری پایدار است. مقررات حفظ محیط‌زیست به‌عنوان یکی دیگر از الزامات معدن‌کاری سبز در بخش معدن نیاز به شفافیت بیشتری دارد تا توسعه‌پایدار این بخش تضمین شود. بازبینی مقررات باید معطوف به روزآمد‌شدن زیرساخت‌های معدنی، حفاظت از تنوع‌زیستی، توان‌‌‌‌‌افزایی جوامع محلی پیرامون معادن و ایمنی کارگران باشد. معدن‌کاری سبز در مراحل چهارگانه اکتشاف، ساخت‌وساز، بهره‌‌‌‌‌برداری و بستن معدن نیازمند بهره‌‌‌‌‌گیری از روش‌ها و فناوری‌هایی است که پایداری محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی را تضمین کند. در شرایط امروز که کشور در تامین مواد و اقدامات ایمنی کافی در بسیاری از سایت‌‌‌‌‌های معدنی با چالش‌هایی مواجه است، به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری‌های استخراج، تامین مشارکت جوامع محلی و توجه به ایمنی نیروی انسانی از الزامات معدن‌کاری سبز است. ایران می‌تواند از همکاری‌های بین‌المللی در به اشتراک‌‌‌‌‌گذاری تجربیات، فناوری‌ها و بهترین شیوه‌‌‌‌‌ها در معدن سبز بهره‌‌‌‌‌مند شود.
آیا ترویج معدن‌کاری سبز می‌تواند منجر به کاهش هزینه تولید و فراهم‌کردن فرصت‌های صادراتی شود؟
برخی از مزایای کلیدی معدن‌کاری سبز شامل کاهش هزینه‌های تولید در پی کاهش مصرف سوخت و انرژی، کاهش انتشار آلاینده‌‌‌‌‌ها، حفظ ذخایر آبی منطقه معدنی، کنترل میزان مصرف آب و انجام عملیات احیایی پس از بسته‌‌‌‌‌شدن معدن است که می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش دهد و محصول معدنی را در بازار جهانی رقابتی‌‌‌‌‌تر کند. در پی افزایش آگاهی زیست‌محیطی در دنیا در دهه‌های اخیر تقاضا برای مواد معدنی و فلزات حاصل از فرآیند بهره‌‌‌‌‌برداری مسوولانه افزایش یافته‌است. رویکرد معدن‌کاری سبز می‌تواند فرصت‌هایی را برای صادرات محصولات تولیدی سبز فراهم و در نتیجه افزایش صادرات فراهم کند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در آینده نزدیک بازار جهانی معدن‌کاری سبز و محصولات معدنی حاصل از آن رشد قابل‌توجهی داشته باشد.
چه محدودیت‌هایی در زمینه سیاستگذاری و تدوین قوانین و پیش‌رفتن به سمت معدن‌کاری سبز وجود دارد؟
در سیاستگذاری و تدوین قوانین معدن‌کاری سبز و نیز در به‌کارگیری و اجرای موثر «ضوابط زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی» محدودیت‌هایی وجود دارد که شامل مواردی همچون رویکرد بالا به پایین در تدوین قوانین بدون‌توجه به نیازهای واقعی دستاندرکاران و ذی‌نفعان، عدم‌به‌روز‌‌‌‌‌سازی قوانین با توجه به تغییرات سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیک، آشنا نبودن با تعریف، ابعاد، اصول و دامنه نفوذ اصول «سبز بودن» در فعالیت‌های معدن‌کاری بین سیاستگذاران، تدوین‌‌‌‌‌کنندگان قوانین، ذی‌نفعان و معدن‌کاران است.
علاوه بر اصلاح یکسری قوانین و مقررات چه تسهیلات و مشوق‌‌‌‌‌هایی برای ترویج رویکرد معدن‌کاری سبز پیشنهاد می‌کنید؟
معدن‌کاری سبز افزون بر قوانین و سیستم نظارتی برای تبدیل‌‌‌‌‌شدن به رویکرد غالب یا حداقل یکی از رویکردهای معدن‌کاری در ایران نیازمند مشوق و پشتیبانی است. امروزه در کشورهای توسعه‌یافته دولت‌ها مشوق‌‌‌‌‌های قابل‌توجهی را برای شرکت‌های معدنی ارائه می‌کنند تا مثلا انتشار گازهای گلخانهای را در بخش صنعت و معدن کاهش دهند؛ از جمله مزایای مالیاتی و فرصت‌های تامین مالی و غیره. همچنین دولت‌ها می‌توانند مشوق‌‌‌‌‌هایی را برای تحقیق و توسعه فناوری‌های معدن سبز به‌منظور بهبود کارآیی و کاهش اثرات زیست‌محیطی فراهم کنند. سیستم‌های تجارت کربن یکی از رویکردهای نوین در بهره‌‌‌‌‌گیری از مشوقی کلیدی برای کاهش و حذف گازهای گلخانهای است.
