آمارهای رسمی تراکنش‌های شاپرک نشان می‌دهد
خروج تقاضا از رکود کرونا
نکته مهم دیگر در این گزارش اینکه بیشتر این تراکنش‌ها مربوط به کارت‌خوان‌های فروشگاهی است، به‌نظر می‌رسد این خریدها را می‌توان یکی از دلایل شیوع مجدد کرونا و آغاز پیک جدیدی از بیماری دانست. در نهایت اینکه آمارهای رسمی در ارتباط با توزیع ابزارهای فعال سیستمی در استان‌های مختلف کشور نشان می‌دهد که بیشترین تعداد کارت‌خوان‌های فعال در کشور به ترتیب به استان‌های تهران، خراسان‌رضوی و اصفهان تعلق دارد. همچنین کمترین شاخص مذکور مربوط به استان‌های سیستان‌وبلوچستان، لرستان و کرمانشاه است.
خروج از رکود کرونا
از مقایسه آمار فروردین سال‌جاری با فروردین سال 99 می‌توان دریافت که تعداد معاملات شاپرک چه از نظر ارزش و چه از نظر تعداد رشد چشمگیری را تجربه کرده است و این روند صعودی نشانگر این است که اقتصاد ایران درحال بازیابی خود و پشت‌سر گذاشتن رکود ناشی از کرونا است. براساس آمار رشد تعداد تراکنش‌ها 6/ 46درصد و رشد ارزش حقیقی تراکنش‌های شاپرک به بیش از 8/ 38درصد رسیده است؛ البته باید به این موضوع اشاره کرد که در فروردین سال گذشته کرونا یک پدیده ناشناخته و نوظهور بود و در سطح جامعه شاهد آن بودیم که مردم نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی حساس‌تر بودند؛ اما با گذشت زمان از سطح حساسیت مردم نسبت به بیماری کرونا کاسته شده و بخشی از افزایش تراکنش‌های شاپرک به این دلیل رقم خورده است. گذشته از این موضوعات باید توجه کرد که فروردین ماه به علت وجود تعطیلات نوروز همیشه شاهد کاهش میزان تراکنش نسبت به ماه‌های قبل خود بوده و کاهش تراکنش‌ها و معاملات فروردین سال‌جاری نسبت به اسفندماه غیرعادی نیست.
مقایسه روند نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی
گزارش شاپرک در فروردین‌ماه 1400 منتشر شد. در بخش نخست این گزارش، جایگاه شاپرک در اقتصاد ملی تبیین شده است. بدین منظور نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی بررسی شده است. این شاخص نشان می‌دهد که صنعت پرداخت الکترونیک تا چه میزان در اقتصاد ملی نقش داشته و چقدر در تسهیل مبادلات اقتصادی کشور موثر بوده است. برای بررسی نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی، درصدی از نقدینگی که به‌صورت الکترونیکی پرداخت شده، محاسبه می‌شود. مقایسه ماهانه نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی در 12ماه منتهی به آذر سال 99 نشان می‌دهد که این شاخص از سطح 17/ 12 درصد در دی‌ماه 98 به سطح 39/ 13درصد در آذر ماه سال 99 رسیده است. شاخص مذکور از دی تا بهمن ماه سال 98 روندی صعودی داشته ولی از اسفندماه این شاخص روندی نزولی به خود گرفته به‌نحوی‌که در فروردین 99 به سطح 8/ 7 درصد رسیده است. در ادامه فصل بهار این شاخص روند صعودی به خود گرفت به‌نحوی که در تیرماه 99 به سطح 19 درصد رسید. در ادامه فصل تابستان تا انتهای فصل پاییز همان سال این شاخص به صورت پله‌ای سقوط کرد به نحوی که از سطح 17 درصد در مرداد به 4/ 13 درصد در آذر ماه رسید. علاوه بر این در آذر‌ماه ارزش تراکنش‌های شاپرک معادل 39/ 13 درصد از کل نقدینگی بوده که این شاخص نسبت به ماه آبان، معادل 02/ 1واحد درصد کاهش داشته است.
همچنین ارزش تراکنش‌های شاپرک با کاهش 5/ 4 درصدی و نقدینگی نیز با رشد 3 درصدی نسبت به ماه گذشته همراه بوده است. افزون بر این مقایسه روند شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی از ابتدای سال 92 تا آذر سال 99 نشان می‌دهد که به‌جز در فروردین ماه سال 99 در مابقی ماه‌ها سطح شاخص مذکور در سال 99 نسبت به مدت مشابه در بقیه سال‌ها بالاتر بوده است. کارشناسان حوزه پرداخت الکترونیک در این‌خصوص معتقد بودند که شیوع ویروس کرونا و قرنطینه در فروردین ماه و تعطیلی کسب‌وکارها با توجه به کاهش سفرها و خریدها و قدرت خرید مردم باعث شده تا تعداد و ارزش تراکنش‌ها با کاهش بسیار زیادی روبه‌رو شود که آمار قابل‌توجهی به‌‌شمار می‌رود و انتظار داشتند که با رفع تعطیلات و بازگشت کسب‌وکارها به جریان عادی روند جریان پرداخت به حالت عادی بازگردد که همین‌طور هم شد.
مقایسه روند نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به تولید ناخالص داخلی
یکی دیگر از شاخص‌های بیانگر جایگاه شاپرک در اقتصاد، شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به تولید ناخالص داخلی است. این شاخص نمایانگر جایگاه و گستره فعالیت شبکه شاپرک با توجه به اندازه اقتصاد ملی است. بررسی آمارهای مرتبط با نسبت ارزش پرداخت‌های الکترونیکی کارتی به تولید ناخالص داخلی از پاییز 96 تا تابستان 99 حاکی از آن است که شاخص مذکور از 27/ 118 درصد در پاییز 96 به میزان 161درصد در تابستان 99 رسیده است. روند افزایشی این شاخص، نشان‌دهنده عملکرد مثبت شاپرک و افزایش سطح فعالیت آن با توجه به اندازه اقتصاد کشور است. به‌عبارت دیگر این آمار نشان می‌دهد که در طول مدت زمان مذکور، بخش بیشتری از وجوه در تبادلات مالی به صورت الکترونیکی پرداخت شده است.
کاهش 31 درصدی ارزش تراکنش‌ها
در این قسمت شاخص‌های عملکردی شاپرک در نخستین ماه سال‌جاری بررسی شده است. نخستین شاخص عملکردی شاپرک تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک است. تعداد تراکنش‌های شاپرک در اقتصاد نشان‌دهنده تقاضای موجود در اقتصاد است. تعداد تراکنش‌های انجام‌شده در فروردین 1400 نسبت به اسفندماه سال 98 در تعداد تراکنش به میزان 76/ 12 درصد و هم در مبلغ تراکنش به میزان 47/ 29 درصد با کاهش مواجه بوده است. بنا بر آمارهای رسمی تعداد تراکنش‌ها در ماه مذکور بالغ بر 2 هزار و 818 میلیون تراکنش به ارزشی به میزان 410 هزار میلیارد تومان رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان 65/ 46 درصد و در مبلغ نیز به میزان 53/ 107 درصد رشد داشته است. در این گزارش برای ارائه تحلیل قابل‌اتکا متغیرهای ارزشی و مبلغی به‌صورت حقیقی نیز بررسی شده است. به این مفهوم که متغیر ارزشی اسمی را تورم‌زدایی شده تا اثر عامل تورم موجب برداشت‌های اشتباه و انحراف در تصمیم‌گیری نشود. از این‌رو با این کار شاخص مناسب‌تری برای بیان رشد ارزش تراکنش‌ها به‌دست می‌آید. بنا بر گزارش‌های رسمی ارزش اسمی تراکنش‌های فروردین 1400 نسبت به ماه گذشته با کاهش 47/ 29 درصدی همراه بوده و این درحالی است که ارزش حقیقی تراکنش‌ها در ماه مذکور با کاهش 32/ 31درصدی همراه بوده است. همچنین مقایسه نقطه به نقطه این شاخص حاکی از رشد 53/ 107درصدی ارزش اسمی تراکنش‌ها و 85/ 38 درصدی ارزش حقیقی تراکنش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد.
آنالیز سهم تعدادی و ارزشی ابزارهای پذیرش در شبکه پرداخت
یکی دیگر از آمارهای عملکردی شاپرک بررسی سهم تعدادی و ارزشی ابزارهای پذیرش در شبکه الکترونیک پرداخت است. شبکه الکترونیکی پرداخت کارت سه نوع «ابزار پذیرش اینترنتی»، «ابزار پذیرش موبایلی» و «ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی» را پشتیبانی می‌کند. آمار منتشرشده شاپرک نشان می‌دهد که بیشترین سهم بازار تراکنش‌ها در اختیار ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در فروردین ماه از کل تراکنش‌ها به میزان 19/ 90 درصد متعلق به کارت‌خوان فروشگاهی بوده و ابزار پذیرش اینترنتی با سهم 07/ 6 درصدی و ابزار پذیرش موبایلی با سهم 74/ 3 درصدی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. دلیل گسترده بودن استفاده از کارتخوان‌ها و بالا بودن تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی را می‌توان عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست دانست. این درحالی است که به‌منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد. این ابزارها را می‌توان به شکل دیگری نیز مورد بررسی قرار داد و از تعداد متوسط معاملات انجام‌شده با هر یک از ابزارهای پذیرش فعال سیستمی برای مقایسه آنها استفاده کرد. بنا بر تحلیل آمارهای رسمی در فروردین سال‌جاری ابزار کارت‌خوان فروشگاهی با 222 تراکنش به ازای هر کارت‌خوان در مکان نخست قرار می‌گیرد و پذیرش اینترنتی با 108 تراکنش به ازای هر ابزار و پذیرش موبایلی با 73 تراکنش به ازای هر ابزار فعال به ترتیب در مکان‌های بعدی قرار می‌گیرند. افزون بر این متوسط تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در فروردین معادل 222 تراکنش است که این تعداد نسبت به مقدار مشابه در ماه گذشته کاهش 01/ 34 واحد درصدی را تجربه کرده است. بیشترین تعداد کاهش متوسط تعداد تراکنش مربوط به کارت‌خوان فروشگاهی است. شاخص مهم دیگر، شاخص متوسط مبلغ تراکنش‌ها به ازای هر ابزار پذیرش است. آمارها حاکی از آن است که این میانگین ارزش هر معامله در فروردین ماه هم شاهد تفاوت چشمگیری در این ابزارها است. متوسط مبلغ هر تراکنش در ابزار پذیرش اینترنتی 366 هزار تومان بوده است این عدد برای کارت‌خوان‌های فروشگاهی به میزان 364 هزار تومان و برای پذیرش موبایلی تنها 7هزار تومان بوده است.
بیشترین و کمترین تعداد کارت‌خوان‌های فروشگاهی در کشور
آمارهای رسمی در ارتباط با توزیع ابزارهای فعال سیستمی در استان‌های مختلف کشور حاکی از آن است که بیشترین تعداد کارت‌خوان‌های فعال در کشور به ترتیب به استان‌های تهران، خراسان‌رضوی و اصفهان تعلق دارد. با این حال به‌دلیل جمعیت زیاد این استان‌ها این آمار دور از انتظار نبوده و باید به شاخص‌های جزئی‌تر در این زمینه مراجعه کنیم. بیشترین سرانه تعداد ابزار کارت‌خوان فروشگاهی نخستین ماه سال1400 به ترتیب در اختیار استان‌های یزد، مازندران، بوشهر و تهران بوده است. بنا بر آمارهای رسمی سرانه تعداد ابزار کارت‌خوان فروشگاهی فعال سیستمی در استان یزد به میزان 194/ 0 واحد، در استان مازندران برابر با 185/ 0 واحد و در بوشهر و تهران 183/ 0 واحد است. همچنین کمترین شاخص مذکور مربوط به استان‌های سیستان‌وبلوچستان (108/ 0 واحد)، لرستان (118/ 0 واحد) و کرمانشاه (129/ 0 واحد) است. نکته قابل ذکر اینکه به‌منظور انجام محاسبات سرانه ابزار کارت‌خوان فروشگاهی هر استان از جمعیت بالای 18 سال کشور براساس سرشماری سال 1395 استفاده شده است. بر همین اساس در فروردین 1400، تعداد سرانه ابزار کارت‌خوان فروشگاهی در کل کشور 156/ 0عدد به ازای هر فرد بالای 18 سال بوده است.
