رشد سرطانی تهران؛ پارادوکس زیست‌پذیری و خانه‌سازی

محمد میرزایی

دبیر کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران

تهران به‌عنوان پایتخت جمهوری اسلامی و ام‌القرای جهان اسلام دارای خصیصه‌هایی است که آن را از سایر کلان‌شهرهای کشور متمایز می‌کند اما خطرات جبران‌ناپذیری در کمین تهران است که شاید تا سال‌ها خسارات ناشی از آنها قابل جبران نباشد.

اولین مولفه سکونت و جاری بودن حیات در هر شهری بررسی وضعیت زیست‌پذیری آن شهر است. زیست‌پذیری در ساده‌ترین برداشت آن به معنی مساعد بودن شرایط آب، هوا و خاک برای سکونت است. در مورد آب که احتیاج به توضیح نیست و معضل کم‌آبی تهران گوش فلک را کر کرده است که این کم‌آبی سدهای تهران سبب شده است که برداشت از آب‌های زیرزمینی تشدید شود و سلامت آب شرب تهران به مخاطره بیفتد. درخصوص هوای تهران نیز اوضاع آنقدر بهتر از آب نیست.


موقعیت توپوگرافی تهران، وارونگی هوا، جمعیت بیش از ظرفیت تهران که نتیجه بارگذاری‌های بی‌رویه است همه و همه سبب شده هر ساله در نیمه دوم سال شهروندان تهرانی با معضل آلودگی هوا دست و پنجه نرم کنند که متاسفانه این روند چندسالی است سرایت کرده است. البته به لطف تدبیر وزارت نفت و بهره‌برداری از پالایشگاه‌های سوخت یورو۴ قدری کیفیت هوا بهبود یافته است. اما تهران حکم لیوان سرپری را دارد که لبریز از جمعیت شده و این تدابیر نیز شاید نتواند مشکلات آلودگی هوای تهران را مرتفع کند. امکان دارد مخاطب، نگارنده را متهم به سیاه نمایی کند. در پاسخ خواهم گفت بررسی نرخ مرگ و میر در ماه‌های آذر، دی و بهمن به شهادت و گواهی سایت اطلاع‌رسانی سازمان بهشت زهرا (س) موید این ادعای نگارنده است. در این اوضاع که آلودگی هوا به اوج خود می‌رسد در ۵ سال اخیر نرخ مرگ و میر چند برابر می‌شود که این پیام خوبی را به ذهن متباتر نمی‌کند. در مورد عامل سوم زیست‌پذیری تهران نیز که خاک شهر است باید گفت به لطف بهره‌برداری بی‌رویه دستگاه‌های اجرایی از چاه‌های سطح شهر به مقدار قابل توجهی سطح بسیاری از نقاط شهر نشست داشته است که این اتفاق خوبی برای خاک تهران نیست.


همچنین نفوذ آلاینده‌های فراوان از فلزات سنگین گرفته تا شیرابه زباله‌های شهری و عفونی و همچنین مواد شیمیایی شوینده‌ها در خاک شهر عملا محصولات کشاورزی اراضی مزروعی را دچار چالش جدی کرده است که نگارنده قضاوتی در این خصوص نمی‌کند. پس از این توضیحات در مورد ظرفیت زیست‌محیطی شهر تهران این سوال را در پیش چشمان سیاست‌گذاران و مجریان شهر تهران می‌گذارم که با کدام منابع آب و هوا و خاک این بارگذاری‌ها و ساخت‌و‌سازها و افزایش جمعیت را به شهر تحمیل می‌کنید؟ اولین شرط توسعه، سلامت شهروندی است. مگر می‌شود با رشد کالبدی شهر و به مخاطره بردن محیط زیست و سلامت شهروندان این رشد سرطانی را توسعه نامید؟ کدام مکتب توسعه در دنیا این نسخه را تجویز می‌کند؟ ساخت‌وسازهای بی‌رویه بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های ابتدایی زیست‌پذیری در شهر و تشویق به افزایش جمعیت در تهران با هدف کسب درآمد از فروش تراکم و کاهش سرانه‌های عمومی شهر نشان‌دهنده سیاست‌گذاری‌های نه چندان حساب شده ۱۰ سال اخیر تهران است که شورای شهر دوره سوم و چهارم باید پاسخگوی عملکرد مجریان و مدیران خود در ۱۰سال اخیر باشند.