طرح راهبردی حریم شهر تهران تدوین شد ۷ پهنه‌بندی جدید در محدوده ۶۰۰۰ کیلومتر مربعی اطراف پایتخت
ترمز جمعیتی در «حریم» تهران
در مناطق مسکونی واقع در حریم تهران، هم‌اکنون بیش‌از 2 میلیون نفر جمعیت ساکن هستند که در صورت ادامه توسعه سکونتی حریم، این جمعیت به مرز 3 میلیون نفر خواهد رسید. طرح جامع شهر تهران، کاربری غالب حریم پایتخت را فضای سبز و محیط‌های گردشگری با هدف پشتیبانی از بهبود شاخص‌های زیستمحیطی تهران تعیین کرده است. به این منظور، شهرداری تهران در طرح راهبردی حریم و همچنین برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری، تشکیل مدیریت واحد بر کل حریم 6 هزار کیلومتری پایتخت را برای خود پیش‌بینی کرده است. قرار است با تشکیل «گارد حریم» به عنوان ضابط قضایی، با ساخت‌وسازهای غیرمجاز مقابله و برخورد شود. در قالب این طرح، دو تکه جداگانه حریم ادغام می‌شوند و نقاط سکونتی موجود در حریم تهران با رعایت شرط «سلب امکان توسعه جمعیتی»، حفظ خواهند شد.
درباره جزئیات طرح راهبردی حریم شهر تهران، مدیرکل اداره حریم شهرداری تهران به «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرد: برای حریم شهر دو کارکرد کلی شامل «حفاظت و مراقبت» و «شهری» تعریف شده که بر این اساس 7 نوع پهنه‌بندی برای محدوده حریم تهران در نظر گرفته می‌شود. مطابق تقسیم‌بندی جدید، 64درصد از مساحت حریم تهران به پهنه‌های کشاورزی، باغداری، عناصر طبیعی و اندوختگاه‌های زیستمحیطی اختصاص می‌یابد و فقط 15درصد کل حریم را پهنه مسکونی تشکیل می‌دهد. شهرداری تهران 9 راهبرد کلی نیز برای حریم پایتخت ترسیم کرده که ایجاد کمربند سبز به دور محدوده اصلی شهر با هدف ایجاد هاله حفاظتی در برابر ساختوساز و همچنین بهبود کریدورهای تنفسی تهران، از جمله محورهای آن است. متن گفت‌وگو با حسین خانلری مدیرکل اداره حریم شهرداری تهران را در ادامه بخوانید.
در ماده ۷۴ برنامه پنج ساله دوم شهر تهران، شهرداری در خصوص حفظ و صیانت از حریم تهران موظف به انجام ۵ محور عملیاتی شده است. محور اول آن پیگیری تثبیت و عملیاتی شدن حریم مصوب پایتخت است. چند هفته پیش رئیس کمیته محیط زیست شورا اعلام کرد شهرداری تهران در خصوص اجرای این بند از برنامه پنج ساله اقدامی نکرده است. آیا شهرداری اجرای این برنامه‌ها را دنبال نکرده است؟ ضمن آنکه پیگیری تثبیت و عملیاتی سازی حریم مصوب پایتخت یعنی چه و شهرداری چه کارهایی باید انجام دهد که در قالب تثبیت و عملیاتی‌سازی بگنجد؟
شهرداری تهران براساس طرح جامعی که در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسید، دو دستاورد داشته است؛ نخست طرح تفصیلی شهر تهران و دیگری طرح راهبردی حریم شهر تهران که از سال۸۹ به مدت دو سال توسط مرکز مطالعات شهر تهران به‌عنوان یک طرح به مشاوران سپرده شد تا در نهایت، طرح راهبردی حریم شهر تهران تهیه و تنظیم شود. برپایه این طرح وظیفه نگهداری و حفاظت از حریم پایتخت به اداره کل حریم شهر تهران واگذار شد و در این راستا معتقد هستیم، طرح راهبردی به‌عنوان سند فرادست شهرداری در حوزه حریم شهر تهران به حساب می‌آید. هم‌اکنون براساس اسناد موجود، حریم فعلی شهر تهران یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر است اما براساس طرح راهبردی حریم پایتخت به‌عنوان یک سند راهبردی، مساحت حریم پایتخت حدود ۵ هزار و ۹۱۸ کیلومتر مربع مشخص شده است.
طرح راهبردی که عنوان کامل آن «طرح برنامه راهبردی مدیریت و برنامه‌ریزی حریم پایتخت» است، دومین خروجی از طرح جامع شهر تهران محسوب می‌شود که چگونه اداره کردن حریم شهر تهران نیز در آن پیش‌بینی شده است. برمبنای این طرح، حدود ۸۱ درصد پهنه حفاظت و مراقبت در محدوده حریم داریم که شامل مراتع، جنگل‌ها، فضای سبز و درختکاری می‌شود و ۱۹ درصد از این محدوده نیز شامل محدوده‌های صنعتی و پهنه شهری است. البته باید به این مساله نیز اشاره کنم که در پهنه حفاظت و مراقبت محدوده‌هایی مانند کشاورزی و باغداری، پهنه اندوختگاه‌های محیط زیست، عناصر طبیعی و پهنه پردیس‌های موضوعی داریم. به عبارت دیگر طرح راهبردی براساس اصول و چشم‌اندازی دیده شده است. به‌عنوان مثال در این طرح اصل حفاظت، ساماندهی و ارتقای کیفیت هم دیده شده است. سعی ما براین است که در بخش نگهداشت زیست بوم شهر تهران از بلندای کوه‌های البرز تا کویر مرکزی ایران از طریق نظارت بر این گستره و کنترل وضعیت کاربری و پوشش زمین توجه کنیم. در اصل ساماندهی نیز، به ترمیم تخریب‌ها و تنظیم کاربری‌ها و اصلاح اخلاق‌های نابهنجار در این محدوده نظارت داریم و همه تلاشمان بر این است که اصل ساماندهی را اجرایی کنیم. در اصل ارتقای کیفیت نیز بر این باور هستیم تا فضاهای تخریب شده طبیعی را به حالت اولیه خود برگردانیم که شامل فضای زندگی انسان، فضای زیست حیات وحش، جانوران و گیاهان، آب و خاک و هوا می‌شود. همچنین در طرح راهبردی مدیریت و برنامه‌ریزی حریم پایتخت، طرح ساماندهی حریم شمال بزرگراه بابایی هم پیش‌بینی شده است. برمبنای این طرح کل محدوده 7 هزار و 768 هکتاری شمال بزرگراه بابایی به‌عنوان پهنه سبز شناخته شده است چراکه نگاه مسوولان نظام بر حفظ محدوده شمالی حریم بزرگراه بابایی قرار گرفته است. این محدوده عمدتا حریم شهرداری منطقه 4 است و نگاه غالب در آن حفظ وضع موجود بدون توسعه محدوده در حریم است.
برمبنای این پنج محور عملیاتی، اداره کل حریم شهر تهران نیز ۹ هدف کلی در رابطه با حریم برای خود تعریف کرده است. آیا قابلیت دسترسی به این اهداف وجود دارد؟
برمبنای برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران که سال گذشته به تصویب شورای شهر تهران رسید 9 هدف کلی در رابطه با حریم تعیین شده است. کمک به ارتقای سطح مجموعه شهری تهران از یک کلان‌شهر صرفا پرجمعیت و نابسامان به یک شهر جهانی در سطح منطقه آسیای جنوب غربی، کمک به ارتقای میزان قدرت و استحکام سازمان فضای منطقه شهری تهران به‌عنوان شهری جهانی، ایجاد هاله حفاظتی پیرامونی یا تنفسگاهی برای کلان‌شهر تهران و استقرار سازمان عملیاتی مجموعه این اهداف است که در قالب برنامه راهبردی حریم در حال پیگیری است. البته پیگیری این اهداف در حالی است که با بررسی‌های انجام شده مشخص شده است که مدیریت حریم پایتخت به‌عنوان یک نهاد عمومی و غیردولتی، توسعه فضاهای سبز و باز عمومی با کارکرد تفرجگاهی، تفریحی و گردشگری پیرامون شهر تهران نیاز به استقرار سازمان مدیریت حریم پایتخت دارد. به تعبیری دیگر در حال حاضر به این نتیجه رسیده‌ایم که اگر می‌خواهیم حریم 6 هزار کیلومتری پایتخت را کنترل کنیم نیاز به تشکیل سازمان مدیریت حریم پایتخت است. تاکید می‌کنم پایتخت به این دلیل است که در حال حاضر حریم تحت حفاظت شهرداری تهران شامل 1200 کیلومتر در 10 منطقه تهران است.
در سالهای گذشته شهرداری ساختوساز در حریم را ممنوع کرده بود اما ساخت مجتمع‌های تجاری و رفاهی را آزاد گذاشته بود. در حال حاضر آیا واقعا ساختمان‌سازی در حریم متوقف است؟
در محدوده 1200 کیلومتری تهران که تحت مراقبت و صیانت اداره کل حریم تهران است اجازه هیچ‌گونه ساختوساز داده نمی‌شود. ساخت‌وسازهای با کاربری تجاری به‌طور کلی ممنوع است. بنابراین با هرگونه ساختوساز غیرمجاز با کاربری مسکونی و تجاری برخورد می‌شود. با این حال معتقد هستیم امکان کنترل و نظارت کامل بر محدوده 6 هزار کیلومتری حریم پایتخت فقط از طریق سازمان مدیریت حریم پایتخت امکان‌پذیر است. ساختار این سازمان می‌تواند با درنظر گرفتن ابزارهایی باشد که بتواند قابلیت مانور بیشتری در حریم داشته باشد. چون در حال حاضر در حریم پایتخت بخشداران، دهیاران، شهرداران تابعه فرمانداری‌ها نیز حضور دارند، مثل اسلامشهر که با آنکه در محدوده حریم پایتخت قرار دارند اما صدور مجوز ساختوساز در این شهر زیر نظر استانداری تهران است. اما مطابق با برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران نه تنها روستاهای واقع در حریم شهر تهران نباید دارای حریم باشند بلکه برابر قانون، صدور هرگونه مجوز ساختوساز در محدوده حریم نیز باید زیر نظر شهرداری تهران انجام شود. ولی به دلیل نبود ساختارهای مناسب امکان کنترل همه‌جانبه حریم از دسترس اداره کل حریم شهرداری خارج است.
در بخشی از صحبت‌هایتان به این موضوع اشاره کردید که برای نظارت همه‌جانبه بر حریم پایتخت نیاز به ایجاد سازمان حریم پایتخت وجود دارد. این سازمان چه ابزارهایی می‌تواند در اختیار داشته باشد که بر حریم پایتخت نظارت کند؟
یکی از این ابزارها ایجاد گارد حریم پایتخت است. تشکیل گارد حریم یکی از ملزومات ایجاد مدیریت یکپارچه در حریم شهر تهران است. باید یک نیروی قهریه برای برخورد و جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم شهر تهران با پتانسیل و امکانات بیشتری تشکیل شود؛ چراکه وسعت حریم شهر تهران تنها با استفاده از توان یگان امداد نیروی انتظامی و حریم بانان شهر تهران به صورت کامل حفظ نمی‌شود. هم اکنون پیشنهاد اجرای این طرح در حال طی مراحل اداری و سازمانی خود است. حتما این گارد باید ضابط قضایی باشد. اداره کل تشکیلات شهرداری تهران و دستگاه‌های مربوطه در حال بررسی این پیشنهاد هستند تا ساز و کار اجرای آن تدوین شود.
در طرح راهبردی حریم پایتخت نقاط سکونتی دیده شده است؟
بله چندین نقطه منفصل جمعیتی همچون صالح‌آباد غربی، شهرک گلستان، مسگرآباد و... دیده شده است. یعنی نقاطی که تاکنون شکل گرفته است حفظ می‌شود، بدون آنکه طرح توسعه‌ای برای آنها پیش‌بینی شده باشد. به عبارت دیگر پس از این در محدوده حریم پایتخت مرکز سکونتگاهی جدید ایجاد نمی‌شود. در بخش صنعت نیز صنایع آلاینده همچون کارخانه سیمان تهران، کارخانه ذوب مس، کارخانه کاشی‌سازی که هم‌اکنون در حاشیه جنوب تهران برنامه‌ریزی شده است تا در یک برنامه بلندمدت از محدوده 120 کیلومتر تهران خارج شوند. اینها باید در درازمدت بروند بیرون از 120 کیلومتر؛ یعنی به‌عنوان صنایع آلاینده باید منتقل بشوند، ولی مشاور طرح حریم برایشان درصد تعیین کرده است. در مجموع در طرح راهبردی حریم پایتخت 17 درصد مساحت حریم به پهنه کشاورزی و باغداری، 23 درصد به پهنه اندوختگاه‌های محیط زیست، 24 درصد به پهنه عناصر طبیعی و یک درصد به پهنه صنعت اختصاص داده شده است. همچنین 15درصد نیز برای پهنه سکونتگاهی در نظر گرفته شده و مابقی مساحت حریم به دو پهنه پردیس‌های موضوعی و تجهیزات اختصاص داده شده است.
یکی از تکالیف برنامه پنج ساله شهرداری تهران که از ابتدای سال جاری مبنای کار مدیریت شهری قرار گرفته، توسعه کمربند سبز در حریم پایتخت است. منظور از توسعه کمربند سبز حریم چیست؟ تا کنون توسعه کمربند سبز در چه مناطقی از محدوده حریم اجرایی شده است؟
یکی از تکالیف محوری در محدوده حریم پایتخت در برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهیه طرح‌های ویژه حریم پایتخت است. این طرح‌ها در قالب 25 پروژه تعریف شده و در حال پیگیری است. یکی از این پروژه‌ها تهیه طرح کمربند سبز شهر تهران است. کمربند سبز شهر تهران با هدف کاهش آلودگی هوا و افزایش لطافت آن ایجاد می‌شود و مانع از توسعه محدوده شهر به سمت حریم پایتخت خواهد شد. کمربند سبز می‌تواند مکانی مناسب برای ایجاد کشاورزی شهری و ایجاد فضاهای تفریحی و گردشگری برای خانوارها باشد. علاوه بر این در کمربند سبز شهر تهران طرح ایجاد انرژی‌های پاک نیز دنبال می‌شود. پیش‌بینی فضاهایی همچون مسیر دوچرخه‌سواری، پیست موتورسواری، زمین چمن فوتبال و پرورش حیوانات نیز از جمله محورهای در حال پیگیری در کمربند سبز تهران است. این در حالی است که به نظر می‌رسد در بسیاری از سازمان‌ها و ارگان‌ها با مفهوم حریم بیگانه هستند. حتی در مجموعه شهرداری نیز چنین بیگانگی دیده می‌شود. بسیاری از مدیران نمی‌دانند که وقتی صحبت از حریم می‌شود چه نگاه‌هایی مدنظر ما است یا رویکردمان چیست؟ آیا محدوده حریم باید به ویلاسازی اختصاص یابد و مجوز ساختوساز 7 طبقه در بستر رودخانه‌های آن داده شود یا آنکه محدوده حریم پایتخت باید ضمن حفظ طبیعت به موضوعات گردشگری و کشاورزی اختصاص پیدا کند. از این رو نیاز به زمینه‌سازی وجود دارد و باید به صورت تدریجی پیش رویم.
یکی از طرح‌های مربوط به حریم مبادی ورودی شهر تهران است. آیا ساماندهی این مبادی در دستور کار اداره کل حریم پایتخت قرار گرفته است؟
بازبینی و تکمیل طرح‌های ساماندهی مبادی ورودی واقع در حریم پایتخت در حال پیگیری است. در حال حاضر برابر برنامه پنج ساله دوم 9 مبادی ورودی باید برای شهر تهران پیش‌بینی شود. طراحی این مبادی از این رو ضروری به نظر می‌رسد که هم اکنون در نقاط ورودی شهر به ویژه در جنوب تهران وضعیت نامنظم و ناهنجاری وجود دارد و نیاز است تا با ساماندهی این مبادی نظم بصری مناسبی در این نقاط پیش‌بینی شود. به همین دلیل بنا داریم نشانه‌هایی مطابق با الگوی معماری اسلامی- ایرانی برای 9 مبادی ورودی شهر تهران طراحی کنیم.
ارسال نظر