پیامک «آماده‌باش ۴۸ساعته به مناطق ۲۲گانه» چطور منتشر شد؟
وایبر حاشیه‌ساز از زلزله تهران
گروه مسکن- فرید قدیری: یک اطلاعیه غیرقابل‌استناد درباره آخرین وضعیت گسل‌های شهر تهران، سه‌شنبه گذشته دستاویز گروهی از افراد در فضای مجازی قرار گرفت و تبدیل آن به پیغام وایبری هشدارآمیز، بازاری از شایعه‌های متنوع درباره «قریب‌الوقوع بودن زلزله در تهران» را رقم زد. عصر سه‌شنبه، انتشار گسترده یک پیامک وایبری در تلفن همراه، ذهن پایتخت‌نشین‌ها را برای دومین‌بار طی ۷ماه اخیر، متوجه «زلزله‌بزرگ و احتمال سررسیدن انتظار چندین ساله نسبت به وقوع آن» کرد.
دو روز پیش، حوالی ساعت ۵ بعدازظهر، یک متن نسبتا طولانی با عنوان «مهم مهم مهم» از طریق وایبر به تلفن‌های همراه تهرانی‌ها مخابره شد که مضمون آن، از اطلاع‌رسانی یک نفر به شهروندان تهرانی درباره یک پیغام محرمانه حکایت می‌کرد.
عامل انتشاردهنده این پیغام، در پیامک وایبری خود، ادعا کرده بود که «امروز سازمان مدیریت بحران در پی وقوع یکسری زلزله خفیف در جنوب تهران طی دو روز پشت‌سر هم، هشداری را در پرتال داخلی شهرداری، خطاب به شهرداران مناطق ۲۲گانه بابت آماده‌باش نسبت به وقوع زلزله در ۴۸ساعت آینده، داده است.»
فرد منتشرکننده این پیامک، با استناد به این هشدار، از زبان خود، از ساکنان پایتخت می‌خواهد که در ساعات پایانی سه‌شنبه و چهارشنبه - دو روز گذشته- در فضای باز قرار بگیرند یا در منزل، به صورت آگاهانه ساکن شوند تا شرایط عادی شود!
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، این دومین اطلاعیه غیرمستند درباره هشدار زمین‌لرزه تهران است که طی ماه‌های گذشته از سال۹۳، در فضای مجازی بین عموم مردم منتشر می‌شود و موجی از شایعه و نگرانی را در اذهان به‌وجود می‌آورد.
پیش‌تر، اولین پیامک، درست یک‌ساعت بعد از توفان بی‌سابقه ۱۲خرداد امسال که با سرعتی معادل ۱۱۹ کیلومتر به همراه توده حجیمی از خاک، تهران را در نوردید، به تلفن‌های همراه مخابره شد. در آن پیامک، به نقل از پژوهشکده زلزله‌نگاری تهران، از «فعال‌شدن گسل‌های تهران به واسطه توفان و احتمال وقوع زلزله تا ۲۴ساعت آینده» خبر داده شده بود. هر چند از آنجا که منبع خبر در متن پیامک خردادماه، وجود خارجی نداشت - اصلا سازمانی به نام پژوهشکده زلزله‌نگاری در کشور وجود ندارد- صحت این خبر بلافاصله پس از انتشار در فضای مجازی، تکذیب شد. اما طی دو روز گذشته، موضع‌گیری شفافی دال بر غیرواقعی بودن «اصل هشدار» در پیامک وایبری عصر سه‌شنبه اتخاذ نشده است.
متن کامل پیامک وایبری عصر سه‌شنبه به شرح زیر است: «با سلام، مهم مهم مهم؛ امروز ساعت ۵ بعدازظهر در کارتابل شهرداری ما پیغام محرمانه از سازمان مدیریت بحران برای ۲۲منطقه شهرداری اعلام شد با مضمون: گسل تهران حرکت کرده است. و دو روز پشت‌سر هم جنوب تهران زلزله خفیف آمده است و امشب و فردا امکان وقوع زلزله تا بیش از
۴ ریشتر وجود دارد هم‌اینک برای کلیه شهرداری‌های مناطق آماده‌باش اعلام شده، این خبر اطلاع‌رسانی شود تا حد امکان در فضای باز باشید و اگر در منزل هستید کنار ستون یا چارچوب درها بخوابید و لوازم ابتدایی را برای خودتان کنار بگذارید، تنها امید این است که زلزله به‌صورت خفیف در اطراف تهران وقوع کند، وظیفه‌ام اطلاع‌رسانی بود.»
کاربری غیرعمومی پیغام
پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره صحت و سقم پیامک عصر سه‌شنبه نشان می‌دهد فارغ از اینکه، سازمان مدیریت بحران شهر تهران، وظیفه دارد مطابق تکالیف قانونی‌اش، کوچکترین وضعیت متغیرها و پارامترهای غیرطبیعی منتهی به حوادث بزرگ در کلان‌شهر تهران را پایش و رصد کند، اما زمینلرزههای چند روز اخیر در اطراف تهران،
به شکلی نبوده که بخواهد در قالب «هشدار عمومی» مطرح شود. اولین نشانهای که می‌توان با استناد به آن، عمومی نبودن هشدارهای داخلی احتمالی سازمان مدیریت بحران را اثبات کرد، اطلاعات روزهای اخیر موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.
در سایت مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مشخصات کلیه زمین‌های لرزه‌های ریز و درشتی که در سراسر کشور اتفاق می‌افتد، ثبت می‌شود. در این سایت، هیچ گزارشی از وقوع زلزله طی روزهای اخیر در اطراف یا جنوب شهر تهران، اعلام نشده است و بنابراین نشان می‌دهد مقدمه هشدار وایبری عصر سه‌شنبه درباره زلزله‌های خفیف رخ داده در جنوب تهران، چندان قابل اعتماد نیست.
با این حال، سازمان مدیریت بحران شهر تهران، در طول شبانه‌روز، همه نوع تحرک و فعالیت گسل‌های واقع در محدوده استان تهران را پایش می‌کند و در صورت مشاهده کوچکترین وضعیت غیرعادی، گزارش آن را به نهادهای بالادست خود اعلام می‌کند. این گزارش‌ها قطعا کاربری تخصصی و غیرعمومی دارد و نمی‌تواند از سوی مردم، مورد استناد قرار گیرد.
این سازمان همچنین ماموریت دارد با اطلاع به‌موقع این گزارش‌ها به نهادهای مسوول، درجه آمادگی مناطق۲۲ گانه و مدیریت‌‌های بحران مناطق را همواره در بالاترین سطح ممکن حفظ کند. بنابراین، اطلاعاتی که سازمان مدیریت بحران، در سطح کارشناسی و داخل‌سازمانی تهیه می‌کند، چنانچه در فضای مجازی، از سوی برخی افراد، به غلط یا درست، تفسیر و مخابره شود، اصل خبر باطل خواهد بود. گفته می‌شود، این نوع گزارش‌ها که صرفا در مکاتبات داخلی سازمان‌ها مبادله می‌شود و به هیچ وجه قابلیت استناد و کاربری عمومی را ندارد، معمولا سالی دو، سه مرتبه و متناسب با وقوع ریزلرزه‌ها یا خردلرزه‌ها، به صورت درون‌سازمانی مخابره می‌شود. سازمان مدیریت بحران شهر تهران در عین حال، چنانچه حرکات درونی زمین را در دوره‌ای مشخص، نشانهای هرچند احتمالی برای «در پیش‌بودن زمین‌لرزه» تلقی کند، هشدار لازم را از طریق شبکه پنج سیما، به اطلاع عموم خواهد رساند. بنابراین، پیغام‌های وایبری مورد استناد نیست.
وضعیت غیرعادی وجود ندارد
رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، روز گذشته بدون آنکه درباره درست یا غلط بودن پیامک وایبری عصرشنبه اظهارنظر کند، گفت: شهروندان نباید به این نوع پیغام‌های غیررسمی توجه کنند و هشدارها درخصوص زلزله را تنها مرکز ژئوفیزیک تهران می‌تواند اعلام کند.
احمد صادقی با بیان اینکه، پیشبینی زلزله از لحاظ علمی رد شده است، تصریح کرد: اما نباید مردم آمادگی خود را در برابر وقوع زلزله از دست بدهند، ضمن اینکه احتمال وقوع زلزله در تهران همیشه وجود دارد و باید در برابر آن آمادگی‌های لازم را داشت. همچنین رامین رادنیا مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت بحران شهر تهران نیز در گفت‌وگویی کوتاه با «دنیای‌اقتصاد»، با تاکید بر اینکه، طبق قانون، مرجع انتشار اخبار زلزله، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است، تاکید کرد: در کل کشور در طول هفته، ۵۰ زمین‌لرزه با بزرگای کمتر از ۳ ریشتر اتفاق می‌افتد، در تهران هم زلزله‌های یک تا ۵/۱ ریشتری ثبت می‌شود که توسط انسان احساس نمی‌شود، بلکه بعضا از سوی دستگاه‌های مخصوص پیش‌نشانگر ثبت می‌شود.
رادنیا افزود: علم مربوط به زلزله‌شناسی، تاکنون موفق شده از بین سه پرسش اصلی شامل «برآورد مناطق لرزه‌خیز، حداکثر لرزه‌خیزی مناطق و روز وقوع زلزله»، فقط به دو پرسش اول پاسخ دهد. بنابراین امکان پیشبینی زمان زمین‌لرزه، هنوز به‌صورت علمی و مستند، محقق نشده است.
مختصات یک پیشبینی واقعی درباره زمین‌لرزه
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، غروب سه‌شنبه بعد از آنکه دامنه انتشار پیامک وایبری مربوط به هشدار زلزله در فضای مجازی، افزایش پیدا کرد، دکتر مهدی زارع مدیر مرکز ملی پیشبینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: هر از چند گاهی بحث‌هایی در مورد هشدار برای رخداد زلزله یا اعلام آماده‌باش برای زلزله احتمالی در مناطق لرزه‌خیزی مانند تهران و... در فضای عمومی در می‌گیرد که به باور نگارنده، باید چند نکته درباره این مباحث، مدنظر قرار بگیرد. این زلزله‌شناس معتقد است: پیشبینی درباره زمین‌لرزه زمانی می‌تواند علمی، قابل اعتنا و اعتماد باشد که براساس حجم قابل‌توجهی داده آماری قابل سنجش، به‌دست آمده باشد و در عین حال، پیشنشانگرهای شناخته‌شده نیز در آن پیشبینی، لحاظ شده باشند. زارع تاکید می‌کند: از دیدگاه مدیریتی، تصمیم برای اعلام هشدار و آماده‌باش هنگامی ممکن است که برپایه سنجش‌های چندگانه پارامترهای مختلف، انجام شده باشد.
پیشبینی زلزله با استناد به تغییرات «تک‌پارامتر»، باعث تصمیم‌گیری‌های غلط می‌شود. در صفحه فیس‌بوک این زلزله‌شناس آمده است: برای پیشبینی زمین‌لرزه، دو راهبرد مهم وجود دارد که یکی از آنها «استفاده از پیشنشانگرهای زمین‌لرزه» است. در روش‌های پیش‌نشانگری، دو پارامتر مهم که در علم زلزله‌شناسی، به عنوان پیش‌نشانگر «شناخته‌شده» معروفند، مورد سنجش قرار می‌گیرند؛ یکی «تغییرات آب زیرزمینی» و دیگری «تغییرات گاز رادون». البته پارامترهایی مانند «سنجش‌های الکترومغناطیسی، سنجش رفتار حیوانات، سنجش‌های یونوسفری و سنجش‌های آنومالی‌های الکتریکی در پوسته زمین» هم قابل دستیابی هستند. مدیر مرکز ملی پیشبینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، در پایان متن فیس‌بوکی خود تاکید کرده است: احتمال رخداد زمین‌لرزه در جاهایی که قبلا زمینلرزههای مهم در آنها رخ داده‌اند (مانند تهران، تبریز، مشهد و ...) همواره وجود دارد، اما هر نوع القای شرایط خاص به استناد پیش‌بینی‌هایی که بر پایه تک پارامترها انجام می‌شود، قابلیت اعتنای بالایی ندارند.
این پیش‌بینی‌ها با توجه به محدود بودن امکان و منابع بودجه‌ای برای پژوهش‌های با استانداردهای بین‌المللی، ماحصل مطالعات اندکی است که تعمیم آن به گستره‌های مهم و پر‌جمعیت و لرزه‌خیز، علاوه بر ایجاد هراس و نگرانی موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم و مسوولان از پژوهش و علم می‌شود. بنابراین با دقت و وسواس زیاد باید از چنین رفتارهای نسنجیده‌ای در کشور اجتناب کرد.
نحوه اعلام رسمی هشدار زلزله
بهشاد بهرامی: رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد: احتمال وقوع زلزله بزرگ از طریق بررسی سه نوع پیش‌نشانگر زلزله به‌صورت مرتب توسط سازمان و به کمک تجهیزات مخصوص، رصد می‌شود و چنانچه علائم غیرعادی دریافت شود، پیام هشدار سریع زلزله از طریق شبکه ۵سیما به شهروندان تهرانی اطلاع داده می‌شود.
احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران یکی از این پیشنشانگرهای زلزله را اندازه‌گیری گاز رادون دانست و به «دنیای اقتصاد» گفت: گاز رادون یکی از پیشنشانگرهای زلزله به شمار می‌آید که از طریق سنجش میزان غـلظت آن در چـشمه‌های آب اطراف گسل‌ها در پیشبینی زلزله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از زلزله‌های گذشته در جهان ارتباط این پیش‌نشانگر با زلزله مشاهده شده است، البته نیازمند مطالعات علمی در این خصوص از سوی مراکز علمی - پژوهشی هستیم.
او ادامه داد: دومین پیش‌نشانگر زلزله تغییر غیرمتعارف آب‌های زیرزمینی است. همچنین رصد حرکات حیوانات از دیگر پیش‌نشانگرهایی است که مرتبا در حال رصد هستند.
صادقی تصریح کرد: وقوع خردلرزه‌ها طبیعی است، چون گسل‌های شهر تهران گسل‌های فعالی هستند. اما اگر میزان این خردلرزه‌ها خاص باشد یا تکرار خاصی داشته باشد، می‌توان آنها را به‌عنوان پیش‌نشانگر تلقی کرد. او به زلزله مورموری در استان ایلام اشاره کرد وافزود: به عنوان مثال در مورد زلزله ۲۷ مرداد مورموری در استان ایلام قبل از وقوع زلزله بزرگ دو خردلرزه با بزرگی ۴ ریشتر اتفاق افتاد. یک روز پیش از این زلزله نیز، زلزله‌ای به بزرگی ۲/۴ ریشتر در دماوند رخ داد که پس از آن با تشکیل کارگروهی ویژه تصمیم گرفته شد اگر چند ساعت بعد زلزله دیگری در همین ابعاد اتفاق بیفتد به مردم هشدار داده شود اما چون تکرار نشد هشداری هم به مردم ندادیم. رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران در پاسخ به این سوال که در صورت بروز شرایط بحرانی برای هشدار به مردم چه مکانیزمی به صورت عمومی طراحی شده است، گفت: اطلاع‌رسانی درباره خطر وقوع زمین‌لرزه یا همان هشدار سریع از طریق صدا و سیما انجام می‌شود. در این راستا کارگروه تخصصی اطلاع‌رسانی و هشدار در تهران به مسوولیت شبکه ۵ سیما تشکیل شده که عضو کارگروه تخصصی ستاد مدیریت بحران شهر تهران است. او تاکید کرد: البته دانش بشر هنوز موفق به پیشبینی و تعیین زمان دقیق وقوع زلزله نشده و مطالعات دانشمندان به نتایج محدودی رسیده است. بنابراین اصل بر پیشگیری است تا اگر زمین‌لرزه رخ داد خسارات و تلفات کمتری داشته باشد.
ارسال نظر