با دو اتفاق متضاد در ساختار جمعیتی و خانوارها رقم می‌خورد
تغییر چهره تقاضای مسکن
دنیای اقتصاد: تحول اساسی در بافت جمعیتی کشور، چهره تقاضاهای جدید در بازار مسکن را از خانوارهایی با بُعد سه تا چهار نفر به خانوارهای کوچک‌تر تغییر داده است. در تحقیقاتی که وزارت راه‌وشهرسازی برای نیازسنجی و طبقه‌بندی جامعه متقاضیان مسکن انجام داده، مشخص شده است: به‌رغم کاهش نرخ رشد جمعیت کشور، تحت‌تاثیر افزایش خانوارهای «تکنفره» آن هم در اشکال جدیدی همچون زندگی‌های مجردی یا تک‌والدی، عملا نرخ رشد خانوارها رو به افزایش است. «نرخ رشد جمعیت» از ۹۱/۳ درصد در دهه ۶۰ به ۲۹/۱ درصد در سال ۹۰ رسیده اما در مقابل این انقباض، نرخ رشد سالانه تعداد خانوارها روند صعودی داشته و از ۵۱/۲ درصد به ۸۹/۳ درصد افزایش یافته است. هم‌اکنون خانوارهای پرجمعیت - ۷ نفر به بالا- با سهم ۲ درصدی از کل جمعیت، در حال محو شدن هستند و خانوارهای سه تا چهار نفره اگرچه نصف جمعیت را تشکیل می‌دهند اما نرخ رشد آنها رو به کاهش و در مقابل، رشد خانوارهای «تکنفره» با سهم کنونی ۷ درصدی، در حال افزایش است. با افت «بُعد خانوار»، مقرر شده مساحت آپارتمان‌های جدید ۱۰ مترمربع کم شود. معاون مسکن وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به نیاز ۱۱ میلیون واحدی در ۱۳ سال منتهی به ۱۴۰۵، از برنامه ساخت حداقل ۸۰۰ هزار واحد مسکونی در سال خبر داد.
نیاز مسکن یک دهه آینده، کالبدشکافی شد
گونه‌های جدید تقاضای مسکن
گروه مسکن- فرید قدیری: تغییراتی که به صورت «نامحسوس» اما «اساسی» در ترکیب جمعیتی کشور طی سه دهه گذشته اتفاق افتاده، برای اولین‌بار توسط یک دستگاه دولتی رصد شده و قرار است در برنامه‌ریزی‌ها برای تنظیم مهم‌ترین بازار اقتصادی لحاظ شود.
نتایج تحقیقات وزارت راه‌وشهرسازی از شکل کنونی جمعیت و خانوار ایرانی نشان می‌دهد: اگرچه نرخ رشد جمعیت کشور از اواسط دهه۶۰ ناگهان با شیب تند کاهش یافته، اما وقوع یکسری تحولات اجتماعی و اقتصادی در ۲۰ سال اخیر مانع از اثرگذاری انقباض جمعیت بر تعداد خانواده‌ها شده است، طوری که شیوع گونه‌های جدید خانوار در کشور به افزایش خانوارهای «تکنفره» دامن زده و به‌رغم کاهش شتاب جمعیتی، تعداد خانوارهای متقاضی مسکن را افزایش داده است. این تحقیق که برای شناسایی آخرین وضعیت شاخص‌های جمعیتی و خصوصیات خانوارها با هدف «طبقه‌بندی جامعه متقاضی مسکن» انجام شده است، مشخص می‌کند: نرخ رشد سالانه جمعیت کشور از نزدیک ۴درصد در نیمه اول دهه۶۰ به نزدیک ۲درصد در نیمه دهه۷۰ و حدود یک درصد در ابتدای دهه۹۰ رسیده است. اما در همین فاصله، به جای آنکه میزان رشد تعداد خانوارها متناسب با کاهش رشد جمعیت افت کند، در رابطه‌ای معکوس، افزایش پیدا کرده است. نرخ رشد سالانه تعداد خانوارها در ایران از ۵۱/۲درصد در فاصله سالهای ۶۵ تا ۷۵ به ۸۹/۳ درصد در پایان سال۹۰ رسیده است. رابطه معکوس بین رشد جمعیت و رشد تعداد خانوارها اگر چه از سه دهه پیش برقرار شد، اما ادامه آن فاصله این دو نرخ رشد را در اواخر دهه۸۰ بیشتر کرده است. طوری که سال۹۰ در شرایطی که جمعیت کشور ۲۹/۱ درصد افزایش یافت، تعداد خانوارها معادل ۸۹/۳درصد زیاد شد. کالبدشکافی از جمعیت ایران نشان می‌دهد: طی سالهای اخیر «تغییر سبک زندگی» به تشدید این رابطه معکوس دامن زده است. در این سال‌ها «کاهش زاد و ولد»، «میل به زندگی مجردی» و «تشکیل خانوارهای مستقل پیش‌از ازدواج» در کنار عامل دیگری به نام «طلاق» باعث شده «بعد خانوار» به عنوان یکی از سه شاخص جمعیتی کاهش پیدا کند. کاهش بعد خانوار که به معنی کم شدن اعضای یک خانوار است، عملا اثر کاهش رشد جمعیت را بر نرخ رشد خانوار خنثی کرده و به افزایش تعداد خانوارها منجر شده است. «بعد خانوار» از ۱۱/۵ نفر در سال۶۵ به ۰۳/۴ نفر در سال۸۵ و سپس ۵۴/۳ نفر در سال۹۰ رسیده است. طبق آخرین بررسی‌های صورت گرفته توسط وزارت راه‌وشهرسازی، بعد خانوارهای ایرانی در سال۹۲ باز هم کم شده و به ۵/۳ نفر تبدیل شده است. با کاهش تعداد اعضای خانوارها، جمعیت ایران در قالب تعداد خانوارهای بیشتر نمود پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، در شرایطی که هم‌اکنون شاخص «رشد جمعیت» رو به کاهش است، به‌علت کاهش شاخص «بعد خانوار»، عملا شاخص «رشد تعداد خانوارها» در مسیر افزایشی قرار دارد. وزارت راه‌وشهرسازی برای نیازسنجی در بازار مسکن و برآورد میزان نیاز مسکن در فاصله سالهای ۹۳ تا ۱۴۰۵، به تجزیه و تحلیل علل تغییرات این سه شاخص جمعیتی پرداخته است. نتایج بررسی‌ها حاکی است: در حال‌حاضر شتاب رشد خانوارهای «تکنفره» رو به افزایش است و در مقابل، نرخ افزایش خانوارهای «سه و چهار نفره» که نیمی از کل خانوارهای کنونی ایران را تشکیل می‌دهند به سمت کم شدن حرکت می‌کند. در دهه۶۰، خانوارهای پرجمعیت -بعد ۷ نفر به بالا- بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کل خانوارهای ایرانی را تشکیل می‌داد اما در ابتدای دهه۹۰ سهم خانوارهای پرتعداد در مناطق شهری به ۳/۲ درصد رسیده است و عملا خانوارهای پرجمعیت در حال محوشدن هستند. در حال حاضر بیشترین فراوانی در بعدخانوار متعلق به خانوارهای سه و چهار نفره است که ۵۴درصد کل خانوارها را تشکیل می‌دهند. با این حال، نرخ رشد خانوارهای سه و چهارنفره نیز در سالهای اخیر کاهش پیدا کرده و در مقابل، نرخ رشد تعداد خانوارهای تکنفره رو به افزایش است. هم‌اکنون طبق آخرین آمار رسمی مرکز آمار که وزارت راه‌وشهرسازی به آن استناد می‌کند، ۷درصد کل خانوارهای ایرانی، «تکنفره» هستند. در تحقیقات صورت گرفته توسط تیم نویسندگان نسخه جدید طرح جامع مسکن در وزارت راه‌وشهرسازی، مشخص شده است: افزایش تعداد خانوارهای «تکنفره» در نتیجه شکل‌گیری گونه‌های جدید خانوار است. در حال حاضر در کنار خانوار هسته‌ای یا به تعبیر دیگر خانواده زن و شوهری - زوج تنها-، گونه‌ای جدیدی از خانوارها به وجود آمده است که اعضای آنها لزوما زن و شوهر نیستند. این خانوارها در اشکالی مانند خانوار تک‌والدی، خانوار مجرد مردانه یا مجرد زنانه در جامعه دیده می‌شوند که این اشکال به افزایش تعداد خانوارهای تکنفره منجر شده است. کاهش میل به فرزندآوری، افزایش زندگی‌های دانشجویی، افزایش گرایش به استقلال در فرزندان، تشکیل خانوارهای مستقل پیش از ازدواج و همچنین افزایش طلاق و بی‌میلی به ازدواج مجدد مجموعه عواملی هستند که باعث شده‌اند تعداد خانوارهای تکنفره افزایش پیدا کند.
برنامه‌ریزی براساس ترکیب جدید جمعیتی
حامد مظاهریان معاون امور مسکن و ساختمان وزارت راه‌وشهرسازی روز گذشته درباره برنامه‌ای که دولت در قالب طرح جامع مسکن برای «ساخت و تامین مسکن» تدارک دیده است، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: وزارتخانه با استناد به ترکیب و شکل کنونی جمعیت و خانوار ایرانی، برنامه بلندمدت ۱۳ساله برای جامعه هدف متقاضی مسکن تدوین کرده است. مظاهریان در تشریح این برنامه گفت: نابرابری بین تعداد کل واحدهای مسکونی و تعداد خانوارها در کشور از یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحد در سال۹۰ به حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحد در سال۹۲ رسیده است. معاون وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به اینکه برنامه تامین مسکن با لحاظ نرخ رشد اقتصادی سالانه ۲/۵درصد در طول یک دهه آتی، تدوین شده است، افزود: بر این اساس و با احتساب تعداد خانوارهای فاقد مسکن، تعداد خانوارهای تازه تشکیل شده در هر سال و همچنین واحدهای مسکونی فرسوده و نیازمند نوسازی، در برنامه دولت ساخت ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار واحد مسکونی جدید در فاصله سالهای ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۵ هدف‌گذاری شده است. مظاهریان با تاکید بر نیاز بازار مسکن به حدود ۱۱ میلیون واحد مسکونی جدید در ۱۳ سال آینده، تصریح کرد: متناسب با روند کنونی کاهش بعد خانوارها پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۵ این شاخص یعنی تعداد اعضای هر خانوار از ۵/۳ نفر کنونی به ۱۲/۳ نفر برسد. بنابراین در برنامه ساخت و تامین مسکن، متوسط مساحت واحدهای مسکونی جدید متناسب با گونه‌های جدید تقاضا از ۱۰۱ مترمربع فعلی به ۹۰ مترمربع کاهش پیدا می‌کند. معاون امور مسکن وزارت راه‌وشهرسازی در ادامه گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، کل سرمایه‌گذاری لازم برای ساختوسازهای ۱۳سال آینده را یک میلیون و ۵۲هزار و ۴۰۰میلیارد تومان برآورد کرد و گفت: باید سالی حداقل ۸۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای ساختوسازهای مسکونی در کشور انجام شود تا بتوان در افق طرح جامع مسکن ۸/۱۰ میلیون واحد مسکونی به موجودی کنونی بازار مسکن اضافه کرد.
بیشترین عرضه در چه دوره‌ای؟
معاون امور مسکن وزارت راه‌وشهرسازی همچنین اعلام کرد: بررسی‌ها درباره میزان ساخت‌وساز و حجم عرضه مسکن در سه دوره زمانی سالهای ۶۵ تا ۷۵، ۷۵ تا ۸۵ و ۸۵ تا ۹۰ نشان می‌دهد بیشترین عرضه جدید در دوره آخر اتفاق افتاده است. در فاصله سالهای ۶۵ تا ۷۵، حجم عرضه جدید رشد سالانه ۷/۲ درصد داشته و در سالهای ۷۵ تا ۸۵ نرخ رشد عرضه به ۸/۴ درصد می‌رسد، اما در فاصله ۸۵ تا ۹۰ میزان ساخت و عرضه جدید مسکن سالانه ۵درصد رشد می‌کند. علت بیشترین رشد در عرضه مسکن طی ۵ سال اخیر، تیراژ مسکن‌مهر و همچنین رونق تاریخی صدور پروانه‌های ساختمانی در شهرها از جمله تهران بوده است.
در تحقیقات صورت گرفته توسط تیم نویسندگان نسخه جدید طرح جامع مسکن در وزارت راه‌وشهرسازی، مشخص شده است: افزایش تعداد خانوارهای «تکنفره» در نتیجه شکل‌گیری گونه‌های جدید خانوار است. در حال حاضر در کنار خانوار هسته‌ای یا به تعبیر دیگر خانواده زن و شوهری - زوج تنها- گونه‌های جدیدی از خانوارها به‌وجود آمده است
ارسال نظر