بسته نوسازی بافت فرسوده

دنیای اقتصاد- معاون وزیر راه‌وشهرسازی با رونمایی از آنچه قرار است در بسته جدید دولت برای بافت‌های فرسوده گنجانده شود، گفت: در این دوره خطوط‌قرمز گذشته در حیطه تعامل دولت با شهرداری‌ها در حوزه نوسازی بافت‌فرسوده کنار گذاشته می‌شود و نقش دولت در سه محور شامل حمایت از بخش‌خصوصی به جای دخالت مستقیم و اجرایی در پروژه‌ها، حمایت از شهرداری‌ها برای مدیریت‌اجرایی و همچنین تسهیل‌گری روابط تعریف خواهد شد. در اولویت بودن توسعه درونی شهرها به جای توسعه متصل یا منفصل و همچنین طراحی روش‌های متنوع تامین‌مالی پروژه‌های نوسازی از جمله برنامه‌های جدید دولت برای بافت‌فرسوده کشور است. معاون وزیر راه و شهرسازی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرد

بسته دولت برای بافت‌های فرسوده

خط قرمز گذشته در حیطه تعامل دولت با شهرداری‌ها را کنار می‌گذاریم

تجربه دنیا نشان داده است توسعه درونی شهرها در قیاس با دو شکل دیگر توسعه شهری باید در اولویت باشد

گروه مسکن - هاجر شادمانی: معاون وزیر راه و شهرسازی در حوزه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده برنامه‌های جدید دولت را برای ایجاد تحول در این عرصه تشریح کرد.

محمد سعید ایزدی، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، سه محور اساسی را در این زمینه مورد تاکید قرار داد که برمبنای آن با تغییر نگرش‌ها و رویکردها در حوزه نوسازی و بهسازی، ضرورت ساماندهی و بهبود روابط فی‌مابین دولت و شهرداری و همچنین تعریف مشوق‌ها و بسته‌های حمایتی جدید در نوسازی بافت‌های فرسوده، مهم‌ترین ماموریت‌های دولت در دور تازه مدیریت نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری است.

کیفی‌سازی واحدهای مسکونی تازه احداث، در بافت‌های فرسوده، تاکید ویژه‌ای است که از سوی معاون وزیر به عنوان سر فصل برنامه‌های کاری در دوره تازه مدیریتی در این حوزه مورد توجه قرار دارد.

متن گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با وی را در زیر بخوانید:

عملکرد نوسازی بافت‌های فرسوده در کشور به خصوص در چهارسال اخیر را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حوزه عمران و بهسازی شهری کارهای مختلفی انجام شده است که به طور عمده می‌توان در ۲ حوزه اقدامات اجرایی و حوزه برنامه ریزی تقسیم شوند. اقدامات اجرایی مجموعه وسیعی از پروژه‌ها را تشکیل می‌دهد که به شکل مستقیم یا مشارکتی در حال اجرا هستند. تلاش بر این بوده که زمینه‌های لازم در قالب برنامه‌های اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی، ابزارسازی و سایر اقداماتی که زمینه را برای حضور مردم فراهم می‌کند مهیا شود، اما نقدی که بر این اقدام می‌توان وارد کرد این است که حجم عملیات اجرایی به حدی شرکت‌ها و دست‌اندرکاران این حوزه در دولت را درگیر اقدامات جاری نموده که امکان تحقق ماموریت اصلی مشتمل بر سیاست‌گذاری و تسهیل‌گری را از مجموعه سلب کرده است.

دولت در طول سال‌های گذشته نتوانسته نقش اصلی خود را در حوزه بافت‌های فرسوده که همانا نقش سیاست‌گذاری و حاکمیتی در این عرصه است، به خصوص در حوزه تسهیل‌گری و نظارت، به درستی ایفا کند. به نظر می‌رسد که دولت باید شدیدا از این امر پرهیز کند و تلاش ما هم در حال حاضر در سیاست‌گذاری‌های مربوط به بافت فرسوده و در سایر حوزه‌ها همین است.

سیاست درست تحت عنوان بسترسازی با مجموعه اقدامات نرم‌افزاری تعریف می‌شود و باید به اندازه‌ای تقویت شود که بتواند بر مجموعه اقدامات سخت‌افزاری غالب شود. اقدامات سخت‌افزاری که عمدتا با رویکرد محرک توسعه انجام می‌شود صرفا باید تلاشی باشد برای راه‌اندازی جریان نوسازی نه درگیر کردن دولت در این فرآیند. با این وجود، واقعیت آن است که ما در طول سال‌های گذشته نقش رقیب بخش خصوصی و رقیب دستگاه‌ها و نهادهایی بوده‌ایم که در این حوزه فعالیت می‌کنند. این در حالی است که دولت باید تصدی خود را واگذار کند و از این طریق هم نهادهای بخش خصوصی را تقویت کند و هم با کم کردن حجم فعالیت‌های اجرایی به ایفای نقش اصلی خود در این حوزه بپردازد.

در این زمینه، برنامه‌ای هم دارید؟

در این راستا، ما سه محور را در برنامه کوتاه مدت خود قرار داده‌ایم: اولین تاکید ما، پرهیز از ورود به پروژه‌های بزرگ مقیاس و دخالت مستقیم توسط دولت است. ما به هیچ عنوان نمی‌خواهیم درگیر پروژه‌هایی شویم که به بخش خصوصی با هماهنگی مدیریت شهری و شهرداری‌ها سوق داده می‌شود و به دلیل ساختار اجرایی، منابع مالی و درگیری‌های اجرایی دولت را از وظیفه اصلی‌اش غافل می‌کند.

در محور دوم باید به سمت ایجاد فضای جدید و تعاملی با شهرداری‌ها برویم؛ یعنی امری که شاید باز هم در گذشته مقداری کمرنگ بوده و خط قرمزهایی وجود داشته که این فضای تعاملی ایجاد نشده است. به نظر می‌رسد که نقش دولت یک نقش حمایتی از شهرداری باید باشد. شهرداری‌ها محور مدیریت اجرایی پروژه‌های بهسازی و نوسازی شهرها هستند.

باید به این سوال پاسخ دهیم که ما چقدر از شهرداری‌ها حمایت کرده‌ایم؟ آیا آن نقشی که دولت باید در حکم تسهیلگر اقدامات را در این حوزه در مقابل شهرداری داشته باشد اعمال کرده‌ایم؟

سومین محور ایجاد هماهنگی بین‌بخشی است، با توجه به ماهیت فرابخشی جریان نوسازی باید هماهنگی لازم بین دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط ایجاد شود. در واقع در سه گام، نقش تسهیلگری و نظارت دولت را تقویت کنیم. مدیریت اجرا بر عهده شهرداری و اجرا بر عهده بخش خصوصی باید در حوزه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده قدم برداریم.

احتمال افزایش مساحت بافت‌های فرسوده در کل کشور وجود دارد؟

تجدید نظر در سه شاخص فرسودگی در محدوده بافت‌های فرسوده در دستور کار قرار گرفته است. به این علت که حتی با در نظر گرفتن سه شاخص ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌های بافت فرسوده می‌بینیم که در واقع این سه نیز نسبت به یکدیگر وزن یکسانی ندارند، در حالی که ناپایداری یکی از مهم‌ترین و پرمعضل‌ترین شاخص‌ها نسبت به ۲ شاخص دیگر است. آن چیزی که جان و مال مردم را تهدید می‌کند ناپایداری است. بعد از تجدیدنظر در این شاخصه‌ها مساحت واقعی بافت فرسوده مشخص می‌شود.

در یکی دو سال گذشته حجم ساخت‌وساز و نوسازی در بافت‌های فرسوده برخی شهرها از شدت سال‌های قبل فاصله گرفت، علت چه بود؟

علت رشد منفی نوسازی در برخی استان‌ها این است که در بحث تامین مالی نوسازی بافت‌های فرسوده، خود را محدود به یک روش و یک مدل کرده‌ایم و آن اعطای وام نوسازی است. این در حالی است که ما هیچ تلاشی برای خلق روش‌های تازه برای حمایت از مردم در نوسازی بافت‌های فرسوده به عمل نیاورده‌ایم. به تبع زمانی که این جریان به دولت وصل است دولت هم به تبعیت از شرایط عمومی حاکم بر جامعه در برخی موارد با کاهش حمایت‌ها رو به رو می‌شود. بنابراین ما باید به دنبال راه‌های جایگزین برای حمایت از مردم در بافت فرسوده باشیم و این کاری نیست که دولت به تنهایی قادر به انجام آن باشد.

بلکه باید در این فرآیند از مشارکت بخش خصوصی بهره‌مند شویم. اینکه ما چطور می‌توانیم از منابع داخلی خود برای مردم تسهیلات ایجاد کنیم؟ چه طور می‌توانیم بورس را وارد این فرآیند کنیم؟ چطور می‌توانیم از صندوق‌های دارای مجوز استفاده کنیم؟ این در حالی است که ما در عرصه حمایت از مردم در حوزه بافت‌های فرسوده تنها به سراغ یک راه حل ثابت رفته‌ایم.

بنابراین در این راستا ما تلاش خود را می‌کنیم که در آینده‌ای نزدیک، بسته‌های جدید حمایت از نوسازی بافت‌های فرسوده را معرفی و اعمال کنیم.

مهم‌ترین الزامات نوسازی در بافت‌های فرسوده شهری در حال حاضر از نگاه شما چیست؟

در وهله اول باید به اصلاح رویکردها در این حوزه اقدام کنیم. از توجه صرف کالبدی به سمت توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برویم. اگر نتوانیم این رویکردها را اصلاح کنیم نمی‌توانیم پاسخگوی نیازها و درخواست‌های شهروندان ساکن در محدوده بافت فرسوده باشیم. دوم ایجاد شرایطی برای هماهنگی بین دستگاه‌های مرتبط با نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده و همکاری‌های بین بخشی و فرابخشی است. در این راستا، ما سه ماه فرصت داریم سند ملی نوسازی و بهسازی شهری را با اصلاحات به دولت تقدیم کنیم و بتوانیم شرایط و بسترهای نهادی، حقوقی و ابزارها را فراهم کنیم تا بتوانیم تغییرات لازم را در این حوزه به عمل آوریم.

در آن سند پیش بینی شده است که ستادی ایجاد شود تا هماهنگی‌های لازم بخشی و فرابخشی بین دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط به بهترین نحو ایجاد شود. به نظر من این هماهنگی‌ها است که باید بین دستگاه‌های مختلف درگیر در فرآیند بهسازی و نوسازی شهری صورت بگیرد و در بخش سوم هم می‌توان گفت تعریف بسته‌های تشویقی است که باید به شکل واقعی و عملی وابسته به منابع پایداری باشد که بتواند ادامه پیدا کند و مردم را به ورود به عرصه نوسازی بافت‌های فرسوده تشویق کند.

مدیران شهری در دولت قبل همیشه از عدم تحقق تسهیلات نوسازی که دولت باید به بافت فرسوده شهر تهران اختصاص می‌داد گلایه داشتند، آیا قبول دارید که مسکن مهر حجم قابل توجهی از تسهیلاتی را که باید به نوسازی بافت‌های فرسوده اختصاص می‌یافت بلعید؟

من فکر می‌کنم تسهیلاتی که به سمت بافت فرسوده رفته به نوبه خود کم مشکل ترین شیوه اجرای پروژه‌های بهسازی و نوسازی بوده است. دولت همین الان هم نسبت به این موضوع واقف است البته مرزبندی‌هایی بین تسهیلات و اولویت‌های تخصیص وجود داشته و من نیز این موضوع را تایید می‌کنم، ولی جدا از تمایلاتی که بر این روند تاثیر گذاشت همه به این جمع‌بندی رسیدند که استفاده از تسهیلاتی که در عرصه بافت‌های فرسوده به فرآیند نوسازی کمک کند کار درستی است فقط باید دید حجم و کمیت و کیفیت آن به چه صورتی بوده است.

نکته دوم اینکه شهرداری نباید فکر کند که تنها کمک دولت به عرصه بافت فرسوده وام آن هم با شرایط گذشته است. به عقیده من در یک هم اندیشی مشترک می‌توانیم به این نتیجه برسیم که ابعاد مختلفی که دولت باید در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده از شهرداری حمایت کند این پتانسیل‌ها هم وجود دارد. اما الان می‌بینیم که پشتوانه‌های حمایتی از شهرداری فقط محدود شده به تسهیلات که این تسهیلات هم با تغییر اولویت‌ها دچار نوسان می‌شود. مثلا زمانی‌که مسکن مهر در اولویت قرار می‌گیرد به سمت مسکن مهر می‌رود و موقعی که منابع کاهش پیدا می‌کند این تسهیلات هم کاهش می‌یابد.

من نیز با این موضوع موافقم که به‌رغم تلاش‌های مدیران سابق دولتی و مدیران شهرداری، تعامل مناسبی بین دولت و شهرداری در حوزه بافت‌های فرسوده صورت نگرفته و این تعامل در شهر تهران که همیشه برای سایر شهرها به نوعی الگو محسوب شده به شکل درستی اتفاق نیفتاده و باید این روابط اصلاح شوند.

برای تقویت و تسهیل تعامل با شهرداری برنامه‌ای دارید؟

بله، تاکنون جلساتی با مدیران نوسازی شهر تهران برگزار کرده ایم و قراری با آنها داریم که با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، این تعامل را حفظ کنیم و از آنها خواسته‌ایم در این جلسات مسائل و مشکلات خود را بازگو کنند تا بتوانیم به این جمع‌بندی برسیم که در نقش دولت می‌توانیم چه بسته‌های حمایتی را در ارتباط با شهرداری تعریف و اعمال کنیم. به عقیده من در عرصه تعامل با نهادهای مدیریت شهری تهران در حال ورود به یک فضای جدید هستیم که هم برنامه‌ریزی شده است و هم براساس اولویت‌ها به آنها ورود می‌کنیم. در نهایت فکر می‌کنم این همکاری و همیاری میان دولت و شهرداری اتفاق تازه‌ای است که نتایج بسیار خوبی را در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده به همراه خواهد داشت.

مسیر بانکی تسهیلات برای نوسازی بافت‌های فرسوده، الان روان است؟

مقداری روند وام‌ها به تبع در کل و نه تنها در حوزه بافت‌های فرسوده دچار کندی‌هایی شده بود که تلاش کردیم با مکاتباتی که انجام دادیم به خصوص با حمایت مقام عالی وزارت این روند را تسهیل کنیم و خوشبختانه تا حد قابل قبولی تسهیلات نوسازی را هم در تهران و هم در سایر شهرها در اختیار ما قرار دادند و ما این تسهیلات را به واحدهایی که در نوبت تسهیلات بودند و به ما معرفی شده بودند تزریق کردیم.

الان هم تلاش ما بر این است که بتوانیم بافت فرسوده را که عملکرد مثبتی در لیست تلاش‌های دولت در حوزه مسکن تاکنون داشته، ارتقا دهیم. به خصوص در زمینه اعطای تسهیلات که تلاش ما این است با تشویق و رایزنی با بانک‌های عامل فرآیند اعطای تسهیلات به بافت فرسوده را تسهیل و تسریع کنیم.

با توجه به اینکه هر کدام از معاونت‌های وزارت راه و شهرسازی ماموریت ویژه‌ای برای حوزه مدیریتی خود دارند، ماموریت ویژه شما برای بافت فرسوده چیست؟

ماموریت ویژه دولت در عرصه بافت‌های فرسوده، بحث کیفیت بخشی به محیط شهری با تاکید بر نقش فعال شهروندان است. باید تلاش کنیم راه‌ها و شیوه‌هایی را پیدا کنیم که بتوانیم کیفیت زندگی را در محیط شهری ارتقا دهیم.

به‌عنوان مثال، قصد داریم در آینده نزدیک رویدادی را در قالب یک جشنواره بزرگ سالانه برنامه‌ریزی کنیم که در آن تلاش بر معرفی گروه‌ها و اقدامات برتر در حوزه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری است.

از ابعاد نرم‌افزاری تلاش ما بیشتر معطوف به فرهنگ‌سازی و ایجاد بسترهای فرهنگی برای نوسازی و بهبود فضای شهری است و از جنبه عملیاتی هم سعی می‌کنیم با تعریف و اجرای پروژه‌های الگو در این مسیر اقدامات مثبتی انجام دهیم. ما در صدد هستیم این بار در اجرای پروژه‌های الگو، کیفیت‌ها را در اشکال واقعی به مردم نشان دهیم و آن کیفیت‌ها را به نحوی طراحی کنیم که قابل تعمیم باشد. وقتی مردم می‌بینند کیفیتی متناسب با شرایط آنها بروز و ظهور پیدا کرده، خودشان آن را ادامه می‌دهند. این تجربه‌ای است که در دنیا هم ثابت شده است و جای تردید در آن وجود ندارد. بنابراین تمام تلاش ما بر ارتقای کیفیت محیط شهری است با تاکید بر اصل حقوق شهروندی.

نوسازی بافت‌های فرسوده در جایگاه چندم اولویت‌های وزیر راه و شهرسازی برای بخش مسکن قرار دارد و نظر وزیر در این حوزه چیست؟

همان‌طور که می‌دانید بنیان شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در دوره قبلی وزارت آقای دکتر آخوندی در وزارت مسکن و شهرسازی وقت، گذاشته شد.

این هم به خاطر نگاه ویژه وزیر به توسعه درونی شهرها در کنار دو شکل دیگر توسعه یعنی توسعه متصل و توسعه بیرونی بود. توسعه متصل فعالیتی است که در حال حاضر از سوی سازمان ملی زمین و مسکن و سایر دستگاه‌های مرتبط انجام می‌شود که در آن بر مبنای طرح جامع شهرها و در قالب طرح‌های آماده‌سازی زمین گسترش تدریجی شهرها مورد بررسی و اجرا قرار می‌گیرد. توسعه بیرونی هم که همان بحث شهرهای جدید و گسترش این شهرها است.

اما توسعه درونی امری بود که در طول سال‌های گذشته مورد غفلت واقع شده بود وزیر راه و شهرسازی در سال ۷۵ با تاسیس این شرکت تلاش کرد فضای مدیریتی را ایجاد کند که بتوان برای این نوع توسعه برنامه‌ریزی صورت گیرد. تاکید وی در این عرصه هم ایجاد یک فضای متعادل بین این سه نوع توسعه است که باید توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری تبیین و تدوین شود.

اما باید این نقد را هم پذیرفت که تاکنون فضای متعادل و همگنی بین این سه شکل توسعه شهری صورت نگرفته است به عنوان مثال نباید در شهری که هنوز ظرفیت و پتانسیل و نیاز به توسعه درونی دارد تمام تلاش‌ها و تسهیلات را به سمت توسعه‌های بیرونی هدایت کنیم. من فکر می‌کنم که هر سه عرصه توسعه شهری جایگاه ویژه خود را دارند، اما تجربه دنیا نشان داده است سیاست‌های توسعه درونی باید در اولویت قرار گیرد و در دنیا این شکل توسعه در اولویت قرار دارد.

در واقع ما نیاز به یک رنسانس شهری داریم که این رنسانس شهری حکم می‌کند ما در برنامه ریزی‌ها و اولویت‌های خود در حوزه توسعه شهری تجدید نظر بکنیم. در دنیا دیگر تردیدی وجود ندارد که توسعه درونی در اولویت قرار دارد و هر چند مخالف دو شیوه دیگر توسعه شهری نیستیم، اما به نظر می‌رسد که باید برای حفظ منابع و ایجاد سرزندگی در قلب شهرها و حفاظت از میراث شهری بحث نوسازی و بهسازی شهری در اولویت باشد. وزیر راه و شهرسازی هم بارها بر ضرورت ایجاد تحول در حوزه توسعه درونی شهرها تاکید کرده است و به این امر توجه ویژه دارد.

در بافت فرسوده، مشکل اصلی، چالش حقوقی تملک پلاک‌های ریز دانه است، راهکار حل این موضوع چیست؟

الان سیاست ما در این زمینه هم متفاوت است. سیاست ما در این عرصه این است که ابزارهای لازم را فراهم کنیم تا مردم در این عرصه خودشان وارد شده و خودشان عامل نوسازی باشند. ما نمی‌خواهیم زمین‌ها را از مردم بگیریم و نمی‌خواهیم مالکیت آنها را سلب کنیم، بلکه بر عکس در صدد هستیم حقوقی که مردم دارند را به آنها بازگردانیم و آنها را به ورود به این عرصه تشویق کنیم. بنابراین اساسا به دنبال فراهم کردن ابزارهای حقوقی برای اینکه راحت‌تر بتوانیم بافت فرسوده را تملک کنیم نیستیم، بلکه در صدد هستیم ابزارهای حقوقی را به منظور تسهیل فعالیت مردم و بخش خصوصی در عرصه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده به کار بگیریم. ما معتقدیم که اخراج ساکنان بافت‌های فرسوده از خانه‌های خود کاری اشتباه است و باید این را به عنوان یک اصل در فعالیت‌های خود ملاک عمل قرار دهیم. باید شرایطی را فراهم کنیم که شهروندان توانمند شوند و بتوانند از طریق مشارکت با بخش خصوصی به عرصه نوسازی بافت‌های فرسوده و محیط شهری زندگی خود وارد شوند.