تراکم عبارت است از نسبت تعداد جمعیت به میزان معینی از زمین که معمولا در شهرها به هکتار بیان می‌شود. یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری، رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحوه مطلوب در دسترس شهروندان قرار گیرد و آنان با کمترین مشکل به انواع امکانات شهری دسترسی داشته باشند. حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت می‌گیرد. تراکم بیش از حد جمعیت در بخشی از شهر این تعادل را از بین می‌برد. علاوه بر این ایجاد سروصدا و نارسایی‌های روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره‌خانه، بزهکاری و جنایت، امکان مخاطرات بهداشتی و مواردی از این قبیل از تبعات آن است. در مقابل، تراکم بسیار پائین نیز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن هزینه خدمات‌رسانی در زمینه‌های شبکه معابر، تاسیسات زیربنایی (آب، برق، گاز و تلفن) و خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره می‌شود. بنابراین رسیدن به تراکم معقول، منطقی و نظارت بر آن در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است.

تراکم مسکونی را می‌توان به دو نوع خالص و ناخالص تقسیم نمود. گرچه بین برنامه‌ریزان شهری کشورهای مختلف بر سر تعریف تراکم مسکونی خالص و ناخالص، اتفاق نظر وجود ندارد، ولی توصیف قابل قبول این است که منظور از تراکم مسکونی خالص، نسبت تعداد جمعیت به اراضی‌ای است که صرفا به خاطر سکونت در نظر گرفته شده باشد و مقصود از تراکم مسکونی ناخالص، نسبت تعداد جمعیت به کل اراضی‌ای است که به مصرف واحدهای مسکونی و نیازمندی‌های وابسته به آن رسیده است.

تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای ایران از طیف وسیعی برخوردار است، به طوری که کم تراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ۲۵هزار نفر، خرمشهر (با تراکم ناخالص ۸/۵نفر در هکتار) و اقلید (۶/۶نفر در هکتار) می باشند. در مقابل پرتراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ۲۵هزار نفر، بندر ترکمن (۵۰۹نفر در هکتار)، زرقان (۵۵۹/۸نفر در هکتار) و گوهردشت (با ۱۱۳/۱نفر در هکتار) می‌باشند.

گرچه میان کم‌تراکم‌ترین و پر‌تراکم‌ترین شهر ایران فاصله زیادی وجود دارد، اما تراکم در تعداد قابل توجهی از شهرهای ایران کمتر از ۱۰۰نفر در هکتار است و به متوسط تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای ۲۵هزار نفر ایران (۴/۵۴نفر در هکتار) نزدیک است. تراکم ناخالص مسکونی در ۸۷درصد شهرهای ایران کمتر از ۱۰۰نفر می‌باشد که از این میان تراکم ۵۰درصد شهرها کمتر از ۵۰نفر در هکتار و ۳۷درصد شهرها بین ۵۰ الی ۱۰۰ نفر در هکتار است. همچنین می‌توان گفت که تراکم در شهرهای بزرگ بیشتر از تراکم در شهرهای کوچک و عمدتا بین ۵۰ الی ۱۰۰نفر در هکتار است. به عنوان مثال، تراکم ناخالص مسکونی در مراکز استان‌ها به ویژه کلانشهرهای کشور، در همین سطح قرار دارد. تراکم ناخالص مسکونی در شهر تهران ۷۴نفر در هکتار، تبریز ۷۷/۸ نفر در هکتار، مشهد ۵/۹۱نفر در هکتار، شیراز ۶۸/۹ نفر در هکتار و در اصفهان نیز ۵۲/۴ نفر در هکتار می‌باشد.

سایت: arashrezaei.ir