شهاب میرزائیان- امروزه در شهرهای بزرگ تونل‌های زیرزمینی که مترو نامیده می‌شوند‌، به عنوان یک ‌شبکه ارتباطی آسان ‌و پرسرعت‌ که فارغ از ترافیک ‌حرکتی روی زمین‌ هستند، شهروندان را با اتلاف وقت ‌کمتری جابه‌جا می‌کنند که در عین حال مورد توجه روزافزون قرار گرفته‌اند.

اما جدا از ساحت زیرزمینی مترو‌، ایستگاه‌ها یا مدخل‌های ورودی این شبکه ارتباطی به عنوان نماد ‌آن روی سطح شهر‌، اهمیت زیادی دارد. طراحی ایستگاه‌های مترو تحت‌تاثیر پیشرفت‌هایی است که در زمینه ساخت ‌و تجهیز قطارهای زیرزمینی صورت گرفته است. در ایران مترو سابقه طولانی ندارد، متروی تهران به ‌شکلی جامع و با راه‌اندازی خطوط اصلی شروع ‌به کارکرد و اکنون خطوط دیگر مترو به‌تدریج در حال شکل‌گیری هستند. تفاوت اصلی میان متروهای ایران (تهران، ساخت‌ مترو شهرهای اصفهان ‌و مشهد هنوز به‌ اتمام‌ نرسیده ‌است.) ‌و متروهای کشورهای دیگر از همین مساله ناشی می‌شود‌، زیرا این کشورها با سابقه طولانی‌تری که در این زمینه دارند، با سلیقه ‌و خواست شهروندان تاثیر ایستگاه‌های مترو در منظر شهری و چگونگی هماهنگی آن با بافت شهری آشنا هستند‌. تهران امروز که به علت سیاست‌های چندگانه مدیران شهری طی تقریبا نیم‌قرن کاملا آشفته شده است‌، شاهد یک مهمان خوانده عظیم‌الجثه است که در نقاط مختلف شهر سر بیرون آورده. در ایستگاهای مترو تهران‌، کیفیت قربانی کمیت می‌شود، شتاب برای به پایان رساندن ساخت‌، هرچند با توجه به اهمیت موضوع‌، منطقی جلوه می‌کند، لکن مسائل فنی‌، سبب گم شدن حلقه زیبایی‌شناسی در این میان می‌شود‌.

ایستگاه‌های مترو تهران چنان باعظمت ساخته می‌شوند که تمامی منظر اطراف را در خود می‌بلعد‌. نگاهی به ایستگاه‌های مترو شهر تهران این موضوع را روشن می‌سازد، ایستگاه هفت‌تیر در میان زمین و آسمان و در لبه خیابان قرار دارد‌، ایستگاه دروازه دولت با اقتدار تمام نیمی از سطح پیاده‌روی عریض حاشیه خیابان را بلعیده است‌، ایستگاه سرسبز مانند یک ساختمان چند طبقه ساخته شده و تمام واحدهای تجاری و مسکونی کناری را پنهان کرده است‌. این نوع ساخت ایستگاه مترو‌، بدون کوچک‌ترین توجه به همسایگی‌ها و منظر شهری ساخته می‌شود‌. طبق کدام قانون شهری و شرعی‌، در کنار یک خانه یک طبقه ایستگاه عمومی مترو به ارتفاع یک ساختمان دو طبقه ساخته می‌شود‌. طبق کدام ضابطه بر سر چهار راه پر ترافیک‌، یک ساختمان تاسیساتی بلند‌ساخته می‌شود‌. طبق کدام اصول شهری‌، یک میدان به عنوان یک هسته اجتماعی در مقیاس محله به بهانه ساخت یک ایستگاه مسدود می‌شود، در حالی که همواره شهرسازان معتقدند ایجاد بن‌بست و یا تغییرات کالبدی در محلات کنونی سبب برهم خوردن نظام اجتماعی و افزایش بزهکاری است‌.
برای جانمایی ایستگاه‌های مترو در تهران نباید تنها مسائل فنی ساخت مترو را در نظر گرفت. مترو یک پدیده شهری در خدمت شهروندان است‌. ایستگاه مترو نیز یک ساختمان نیست‌، دریچه‌ای است که سیل جمعیت از آن به سطح شهر منتقل می‌شوند‌، این دریچه هر‌چند باید دارای ارزش بصری‌، معماری و قابلیت خوانایی در بافت شهری باشد، اما آنقدر نیست که مانند یک ساختمان با سازه سنگین‌، مانند یک توده عظیم ساخته شود و اطراف را تحت تاثیر خود قرار دهد‌. این اندازه بزرگ هر‌چند تاثیر بسیار کمی در سهولت دسترسی به مترو را فراهم می‌آورد اما هر قالب دیگری برای ایستگاه‌های مترو با ابعاد و اندازه‌های منطقی‌تر نیز به مرور در بافت شهری و میان شهروندان به عنوان یک نشانه خاص درک و قابل استفاده می‌شد‌. دریچه مترو در تهران امروز تداعی‌کننده نوعی سبک معماری است که در شهر تهران وجود دارد و آن سبک مصالح است که فرم و محتوا در زیر مصالح گم می‌شوند حال آنکه این دریچه می‌تواند یک سازه سبک زیبا‌، یک ساختمان کلاسیک‌، یک ساختار عظیم پوشیده از سنگ و یا حتی یک گودال باشد‌. این بستگی به نظر سازندگان دارد که کدام بسته را انتخاب کنند‌. اما به نظر می‌رسد ایستگاه‌های مترو تهران گودالی است که با یک پوشش مصنوعی‌، بدون هویت که با عظمت خود نام مترو را فریاد می‌زند، در پیاده‌روهای شهری کوبیده می‌شود‌. این فریاد می‌تواند یک نجوا یا یک قصیده کوتاه آهنگین باشد‌. این قصیده اگر گوشنواز باشد در صدای ترافیک و هیاهوی خودروها شنیده می‌شود و مسافران را به سوی خود می‌خواند و دیگر نیازی به نابودی پیاده‌روها‌، تجاوز به حریم واحدهای مسکونی و تجاری‌، خرد کردن لبه‌خیابان‌ها نباشد‌. ایستگاه مترو تنها یک دریچه ورودی و خروجی است.
در مقام مقایسه میان ‌متروی ‌تهران و نمونه‌های خارجی، ضعف ‌در طراحی کاملا مشهود است. عدم‌توجه ‌به کیفیت سطوح، نورپردازی طبیعی ‌و مصنوعی‌، عملکردگرایی صرف‌، عدم‌توجه به مبانی زیبایی‌شناختی ‌و برخورد سطحی ‌و ناقص با مقوله طراحی ایستگاه از دلایل این نقص است. برای رسیدن ‌به سطح ‌مطلوب در طراحی‌ ایستگاه‌ها باید در انتخاب ‌معماران دقت ‌فراوان داشت، نمی‌توان به بهانه ‌سپردن طراحی به ‌افراد دارای تجربه در این زمینه‌، بر نام معماران خط کشید. اگر این پروژه‌ها به مهندسان عمران ‌واگذار شود، نتیجه بهتر از وضع‌ موجود‌، ساختاری عظیم‌الجثه با تزئینات نازیبا‌ نخواهد بود‌. بهتر است شهرسازان و معماران منظر برای تعیین جانمایی ایستگاه‌ها به مشورت گرفته شوند. مهندسان عمران و متخصصین مترو بر مسائل ساختاری نظارت کنند و پروژه به بهترین معماران داده ‌شود و در طراحی ایستگاه از پهنه‌ورودی ‌و بستر شهر و سطح زمین ‌تا طراحی سکوها به آنها آزادی ‌عمل داد تا طرح‌هایی نو‌، معمارانه ‌و کارآمد به ‌وجود آید.
این تصاویر مربوط به برخی از ایستگاه‌‌‌های معروف مترو در جهان و همچنین تهران است که از سایت http://mic-ro.com گرفته شده است.
منبع: WWW.aruna.ir