مجموعه تاریخی فرهنگی «گلستان»
مجموعه ارگ تاریخی تهران که کاخ گلستان در آن قرار گرفته، در دوران صفویه ساخته شد و در دوران زندیه به مقر کریمخان زند تبدیل شد، در دوره قاجاریه قصر پادشاهان این سلسله شد، در دوران رضا خان محل تاجگذاری وی و در دوران محمد‌رضا خان محل پذیرایی از میهمانان خارجی شد. پس از پیروزی انقلاب نیز همچون سایر عمارت‌های سلطنتی به صورت موزه درآمد. مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران، محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهن‌ترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.
سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوه مکانی تاریخی آن از شمال خیابان و میدان امام خمینی (سپه) از سمت غرب خیابان خیام، از شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ است، به روزگار صفویه باز می‌گردد.
شاه طهماسب اول صفوی (۹۳۰ ـ ۹۸۴) نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی «حصار طهماسبی» چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته، ارگ نامیدند.
در اواخر عهد صفوی، تهران گاه مقر موقت دربار شاهان صفوی قرار می‌‌گرفت و حتی شاه سلیمان (۱۰۷۷ تا ۱۱۰۵ هـ .ق) کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد، ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است.
کهن‌ترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، «ایوان تخت مرمر» و «خلوت کریمخانی» متعلق به دوران کریمخان زند است. وی در نبردهای خود بر ضد محمد حسن قاجار در سال ۱۱۷۲ هـ . ق تهران را مرکز اردوکشی خود قرار داد و پس از پیروزی در این جنگ در دیوان‌خانه قدیم تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بار عام داد و با عنوان وکیل‌الرعایا حکومت ایران را در دست گرفت.
به فرمان او در تابستان همان سال حصار ارگ مجددا احیا شد و یک دسته حرم‌خانه و خلوت‌خانه و عمارت دارالحکومه در داخل آن بنا شد و در تابستان سال بعد (۱۱۷۳) که اردوی خود را به چمن سلطانیه (زنجان) منتقل نمود، دستور داد یک دست عمارت خاصه و دیوان‌خانه بزرگ به سبک ساسانی و باغی در جنب آن بنا نمایند.
پس از مرگ کریمخان زند در ۱۱۹۳ آغامحمد‌خان قاجار در ۱۲۰۰ تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشگر کشی‌های دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می‌برد و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت، تا آنکه فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۱ بر تخت سلطنت ایران جلوس کرد، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران عمدتا در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد.
در دوران رضا خان، بخش‌های بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سر در باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ‌گلشن و ساختمان‌های اندرونی تخریب شد، محل سکونت شاه به کاخ مرمر و سپس سعدآباد و در دوران محمد‌رضا شاه مخلوع به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانهای خارجی تبدیل شد.
پس از انقلاب، مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر به صورت موزه درآمد تا همگان بتوانند از آن دیدن کرده و از تماشای زیبایی‌های حاصل فکر و دست هنرمندان و صنعتگران ایرانی بهره برند.
بخش‌های مختلف این مجموعه درحال حاضر عبارت است از:
ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، اتاق موزه (تالار سلام) و حوضخانه آن، تالار آینه، تالار عاج، تالار برلیان یا تشریفات، عمارت شمس‌العماره، عمارت بادگیر، حوضخانه وسیع آن، تالار الماس و کاخ ابیض.
منبع: دوران- مجله الکترونیکی تاریخ معاصر ایران
ارسال نظر