الهام امینی

شهرنشینی، توسعه شهری و به دنبال آن رشد بی‌رویه شهرها که از پدیده‌های ویژه دوران معاصر است، در کشورهای رو به توسعه مشکلات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی فراوانی را پدید آورده‌است که از آن جمله می‌توان به تعارض میان شهر و محیط زیست طبیعی، افزایش فقر در شهرها، دسترسی ناکافی به مسکن و خدمات اصلی شهری، بیگانگی شهروندان از هم، تعارض میان ضرورت‌های کالبدی و نیازهای روانی ـ فرهنگی، ایجاد زاغه‌ها و مسکن غیررسمی، تاکید بیش از حد بر نقش وسایل نقلیه موتوری، افزایش آلودگی و کاهش فضای سبز در شهرها و نظایر اینها اشاره کرد. با بروز این گونه مشکلات، انسان شهرنشین به تدریج از طبیعت دور شده است، تراکم بیش از حد جمعیت و دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط‌های انسان ساخت، نیازهای زیست محیطی جسمی و روحی انسان را روز به روز بیشتر کرده است. برای رفع این نیازها و تلطیف زندگی خشن و ماشینی امروز، شهروندان اقدام به احداث فضاهای سبز کرده‌اند که به جرات می‌توان گفت همپای آجر و آهن و سیمان، امروز گیاهان نیز به عنوان یکی از مصالح معماری در شهرها تلقی می‌شوند. با وجود تنوع و کثرت نیازها و احتیاجات، نمی‌توان شهرها را به حال خود رها کرد، بلکه باید از طریق طرح‌های شهری به عنوان ابزاری بنیادی به شکل دهی شهرها بر اساس نظم و برنامه از پیش اندیشیده شده پرداخت. افزایش کارایی شهر و سازماندهی فضایی فعالیت‌های مختلف و جلوگیری از بروز آشفتگی و بی‌سازمانی در نظام کارکردی شهر، از طریق تعیین سرانه‌های شهری و تحقق آنها در اجرای طرح‌های مختلف شهری صورت می‌پذیرد. فضای سبز شهری بخش جان‌دار ساخت کالبدی شهر است که کارکرد آن در کلانشهرها بسیار مهم بوده و وجود آن، بخش جدا ناپذیری از مجموعه شهرها تلقی می‌شود. بنابراین ضروری است که در هر ۲ محور قانونی و محور برنامه‌ریزی و طراحی محیط‌های شهری برخورد ریشه‌ای با این مقوله صورت پذیرد. به دنبال بروز انقلاب صنعتی در جهان و رشد سریع شهرنشینی، موضوع چگونگی استفاده از زمین برای فعالیت‌های مختلف شهری، به یکی از مباحث و مسائل مهم اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بدل گردید. ضرورت تهیه و اجرای طرح‌های شهری،‌ از نیاز محسوسی به یک مکانیزم برای ایجاد در امور و ضرورت انضباط فضایی و کالبدی شهرها ناشی می‌شود. بهره‌وری زمین، کارایی مطلوب خدمات، عدالت، تعادل توزیع خدمات، حفظ منافع عمومی و به طور کلی افزایش کارایی شهر و سازماندهی اصولی فضایی کارکردهای شهری، تنها در سایه تحقق کاربری‌ها و سرانه آنها در طرح‌های توسعه شهری صورت می‌پذیرد. از بین خدمات و تسهیلات مختلف شهری، فضاهای سبز و پارک‌های شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی آنها بلکه به علت نقش مهمی که در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا دارند و همچنین باعث کاهش تراکم و پرورش روحی و جسمی و آسایش (روانی) شهروندان می‌شوند، مورد توجه بوده‌اند. لازم به ذکر است امروزه گسترش فضای باز شهری که فضای سبز قسمت اعظم آن را در برمی‌گیرد به عنوان یکی از عناصر بافت شهر در جهت کاهش آسیب‌پذیری شهر و افزایش کارایی بافت شهری در برابر زلزله مورد توجه است. متاسفانه در کشور ما در طرح‌های توسعه شهری (طرح‌های ‌هادی و جامع) هر چند به حفظ فضای سبز موجود شهری توجه می‌شود، ولی اجرای این طرح‌ها عملا موجب تخریب بخشی از فضای سبز طبیعی شهر می‌شود. عملا توسعه فیزیکی شهرهای ایران، بر خلاف کشورهای پیشرفته، همواره با تخریب فضای سبز موجود توام بوده است.