شاخص «کیفیت تردد» چه می‌گوید؟
پیک پله‌ای ترافیک تهران
مسیریاب پنج‌منظوره در راه تهران
گفتوگوی «دنیای‌اقتصاد» با مدیر کنترل ترافیک شهر تهران
گزارش ردیابی «پیک شبانگاهی ترافیک»؛ اوج ترددها از چه ساعتی شروع میشود؟
دوربینهای رصد ترافیک معابر تهران، مجموعه‌‌‌ای از دادههای ترافیکی روزانه و سالانه را در بانک اطلاعاتی شهرداری پایتخت ذخیره کرده اما تا امروز، شهروندان و مجموعه «جمعیت روز» به عنوان «ذی‌نفعان اصلی» این دادهها نتوانستند از آن استفاده موثر و هدفمند داشته باشند. راه اصلی «اطلاع لحظه‌‌‌ای از نبض ترافیک در معابر پایتخت»، نقشههای مرجع شهر یا همان تصاویری می‌تواند باشد که «دوربینهای بزرگراهی و نصب‌‌‌شده در خیابان‌‌‌های اصلی»، به صورت آنلاین برای نهاد کنترل ترافیک شهر تهران مخابره میکند. با این حال، این راه که به شکل طبیعی باید از طریق سایت اطلاعرسانی شهرداری یا تهران‌‌‌من فراهم باشد، تاکنون برای شهروندان مسدود بوده است.
«دنیای‌اقتصاد» برای اطلاع از علت این موضوع و همچنین برنامه مدیریت شهری پایتخت برای «اثرگذاری بر رفتار ترافیکی شهروندان و جریان ترددهای روزانه در سطح شهر از طریق نقشه‌‌‌ها و دادههای دوربینهای کنترل ترافیک»، با سرپرست شرکت کنترل ترافیک تهران گفت‌وگو کرده است.
براساس برنامه این نهاد ترافیکی، قرار است ابتدای سال آینده، «مسیریاب پنج‌منظوره» به شکل الکترونیکی در اختیار شهر قرار بگیرد. هدف مدیریت شهری از به‌کارگیری این مسیریاب به اتکای تحلیل دادههای 6 سال اخیر دوربینهای رصد ترافیک معابر پایتخت، «تنظیم حجم تردد خودروها در حد ظرفیت شبکه معابر» است. این اولین هدف کاربردی تعریف‌شده برای «عرضه موثر اطلاعات روزانه در اختیار شهرداری از ترافیک و نبض ترددها به شهروندان» است.
این مسیریاب همچنین قصد دارد «پیشنهاد تردد در مسیرهای کمترافیک» برای دسته‌‌‌ای از سفرهای روزانه که به صورت روتین (منظم) انجام میشود» را به شهر ارائه کند و الگوهای شخصی به مسافران روزانه پایتخت، بدون تغییر در حجم ترددها پیشنهاد دهد تا در نهایت، «ازدحام خودرو» در معابر 8 تا 10 درصد کاهش یابد.
کاربری چهارم آن برای «پارکینگهای حاشیه خیابان» در نظر گرفته شده به این صورت که «امکان استفاده از ظرفیت‌‌‌های خالی» پیش از رسیدن خودروها به مقصد فراهم شود.
کاربری پنجم، «ارائه نقشه سفر ترکیبی با خودروی شخصی و شبکه حمل و نقل عمومی» به‌واسطه بهره‌‌‌گیری مسیریاب از «دادههای حمل و نقل عمومی پایتخت» است.
مدیریت شهری تهران در لحظه به «نحوه حرکت ناوگان اتوبوسرانی، قطارهای مترو، وضعیت ایستگاه‌‌‌ها و تردد تاکسیها» واقف است و این اطلاعات می‌تواند «ضمیمه دادههای دوربینهای ترافیکی» برای استفاده روزانه شهروندان شود.
نبض ترافیک با سنجش سه شاخص
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، سال‌هاست که ترافیک تهران به کابوسی برای برخی شهروندان بدل شده، کابوسی که دیگر در همه ساعات روز در عمده معابر وجود دارد و به نظر میرسد با این وضعیت حمل و نقل عمومی و اجرای طرح‌های ترافیکی امید بهبودی در وضعیت ترافیک تهران نیست. سال‌هاست که شهروندان برای رهایی و دور زدن ترافیک از مسیریاب‌های آنلاین خارجی استفاده می‌کنند اما با اعمال محدودیت‌های اینترنتی و نیمه‌تعطیلی مسیریاب‌های خارجی، جان تازه‌ای در اپلیکیشن‌های مسیریاب داخلی دمیده شد اما این اپ‌های داخلی به دلیل عدم‌دسترسی به نقشههای ترافیکی و جریان ترافیک در شریان‌های درجه دو و سه و تاثیر آنها برای ترافیک معابر بزرگراهی و درجه یک همواره با خطاهایی مواجه بودند، اما حالا شهرداری تهران اعلام کرده که به عنوان متولی کنترل ترافیک پایتخت که همه دیتاهای فرهنگ و رفتار ترافیکی شهروندان را دارد، در آینده‌ای نزدیک از سوپراپلیکیشن مسیریاب آنلاینی رونمایی خواهد کرد که در فازهای بعدی این مسیریاب علاوه بر یافتن بهترین مسیر تردد کمترافیک، به نقشه جایابی ایستگاه‌های مترو و اتوبوس و... هم متصل است.
حمید برادران سرپرست شرکت کنترل ترافیک تهران در مورد وضعیت نقشه ترافیکی آنلاین معابر تهران گفت: درحال حاضر نقشه ترافیکی آنلاین معابر تهران در معابر بزرگراهی و شریانی درجه یک را در اختیار داریم و هر 15 دقیقه وضعیت ترافیک شهر تهران با شاخص کیفیت شبکه معابر رصد میشود و نمودارها نیز در همین بازه زمانی به‌روز می‌شوند و همچنین بانک اطلاعاتی کنترل ترافیک ما از سال 97 وجود دارد و از سال 1401 تا امروز نیز هیچ گپی در اطلاعات ما وجود ندارد و گزارش‌هایی همچون زمان سفر، زمان تلف‌شده در ترافیک و طول ترافیک از همین اطلاعات استخراج میشود.
وی با بیان اینکه متاسفانه فرصتی برای معرفی این قابلیت‌ها پیش نیامده است افزود: ما آمادگی داریم تا در شرکت کنترل ترافیک این سامانه را مبتنی بر هوش مصنوعی توسعه دهیم؛ علاوه بر این ما به دنبال آن هستیم که بر اساس اطلاعات سه سال گذشته، الگوریتم و الگوی وضعیت ترافیکی شهر تهران را استخراج کنیم؛ این درحالی است که اطلاعات و دادههای امروز ما به اندازه‌ای است که تقریبا درصد خطای کمی را داریم و برنامه داریم در ابتدای سال 1403 نقشههای پیش‌بینی نیم‌ساعته ترافیک در شهر تهران را ایجاد کنیم و بتوانیم برخی از آنرمالی‌هایی را که با الگوها هماهنگ نیستند استخراج کنیم. این توانایی به ما کمک خواهد کرد تا حوادث در شبکه معابر را زودتر شناسایی کنیم و به‌دنبال آن کاهش رفع گره‌های ترافیکی مرتبط با حوادث را خواهیم داشت.
برادران اضافه کرد: ما تصور می‌کنیم اگر بتوانیم بر روی روانی جریان ترافیکی تهران اثری داشته باشیم، حجم تردد را در حد ظرفیت شبکه به میزان ثابتی برسانیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا این توان به غیر از شریان‌های اصلی، بر روی شبکه معابر درجه 2 و 3 نیز به وجود خواهد آمد گفت: درحال حاضر زیرساخت‌های کنترلی و برداشت دادههای ما در شهر تهران عمدتا در شریان‌های اصلی و بزرگراهی است و برای استقرار این سامانه در معابر درجه 2 و 3، با توجه به نبود این زیرساخت‌ها، ما چاره‌ای نداریم جز بهره‌مندی از سیستم جدیدی که مبتنی بر برداشت اطلاعات کاربران سامانه خودمان به عنوان یک سامانه مسیریاب در حمل و نقل ترکیبی است که درحال حاضر به دنبال عملیاتی کردن این ایده و توسعه این سامانه هستیم و به محض اینکه این دادهها و اطلاعات ما بر روی سامانه به میزان خوب و با اصالتی برسد، می‌توانیم اطلاعات را بر روی شبکه معابر درجه 2 و 3 نیز گسترش دهیم.
وی با اعلام خبر رونمایی از فاز نخست مسیریاب شهرداری تهران طی چند ماه آینده گفت: البته در شرایط فعلی بیشتر انرژی ما روی زیرساخت‌های موجود شبکه همچون دوربینهای ترافیکی و سامانههای تردد محدوده‌های طرح ترافیک، کنترل آلودگی، ورودی‌های شهر تهران و دوربینهای خط اضطرار و... برای اخذ دادهها و تحلیل آنها است و با توجه به اینکه زیرساخت‌های در شریان‌های درجه 2 و 3 بسیار کم است، به دنبال توسعه یک اپلیکیشن یا سوپراپلیکیشنی با ماهیت مسیریابی هستیم که البته شاخص‌های متفاوتی دارد و ما امیدواریم در 6 ماه آینده بتوانیم از فاز اول آن رونمایی کنیم.
برادران گفت: نکته حائز اهمیت آن است که صحت داده این اپلیکیشن به تعداد کاربران استفاده‌کننده از آن بسیار مرتبط است و هرچه تعداد کاربران ما بیشتر باشند، دیتای بهتری تولید خواهد شد و اطلاعات بهتری هم از شریان‌های درجه 2 و 3 در اختیار ما قرار خواهد گرفت.
وی درخصوص وجه تمایز این اپلیکیشن با سایر اپلیکیشن‌های مسیریاب داخلی و خارجی موجود نیز گفت: ما به دیتا و اطلاعاتی در شهرداری تهران دسترسی داریم که معمولا اپلیکیشن‌های ایرانی و خارجی به آنها دسترسی ندارند؛ مثل اتفاقاتی که در شبکه معابر تهران رخ می‌دهد و ما در مراکز کنترل شهرداری آنها را پایش می‌کنیم یا پایشی که از وضعیت حرکت مترو، اتوبوس‌ها و تاکسیها داریم؛ البته ما توافقاتی با تاکسی‌های اینترنتی در برخی بخش‌ها داریم و می‌توانیم توافقاتی را با برخی از اپلیکیشن‌های داخلی دیگر نیز داشته باشیم که همه این موارد، وجه تمایز جدی اپلیکیشن مسیریاب ما با سایر موارد مشابه داخلی و خارجی را ایجاد میکند. وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه این موضوع در ادامه و تکمیل‌کننده سامانه تهران من خواهد بود، ما به دنبال تدوین یکسری پیشنهادها هستیم تا در صورت تصویب در شورا، برای کاربران این سامانه تمهیدات انگیزشی را درنظر بگیریم و به دنبال آن اطلاعات مکانی و وضعیت ترددی را برای تولید دادههای ترافیکی به‌کار بگیریم و در نتیجه بتوانیم با استفاده از زمان ترددها و منطقه مبدأ و مقصد سفر، تحلیلی از جریان ترافیکی را برای مردم پیش‌بینی کنیم تا مدیریت بهتری برای سفرهای درون‌شهری خود داشته باشند. وی اضافه کرد: البته ما در ادامه به دنبال توسعه هوش مصنوعی هستیم که بتوانیم رفتارهای تکرارپذیر را شناسایی کنیم و بر اساس آن بتوانیم راهنمایی‌های دقیقی را به کاربران بدهیم تا بدانند در چه زمان‌هایی می‌توانند مسیرهای تکراری خود را با ترافیک کمتر داشته باشند.
برادران در پاسخ به این سوال که در صورت اجرایی شدن و تکمیل این طرح‌ها و ایده‌ها، چه میزان شاهد کاهش و بهبود شرایط ترافیکی شهر تهران خواهیم بود گفت: وضعیت ترافیکی شهر تهران تا اندازه زیادی رابطه مستقیمی با حجم تردد خودروها دارد ولی ما تصور می‌کنیم اگر در اطلاع‌رسانی‌ها بتوانیم رابطه خوبی با مردم برقرار کنیم بتوانیم بین 8 تا 10درصد بدون اینکه بخواهیم روی حجم تردد فکر کنیم تنها در حوزه مدیریت تردد بر ترافیک تهران اثرگذار باشیم. ما همچنین با توجه به تاثیر مدیریت پارک‌های حاشیه‌ای در ترافیک تهران، در فازهای 2 و 3 این سوپراپلیکیشن به دنبال مدیریت پارک خودروها با هوشمندسازی پارکینگ‌ها هستیم تا با اطلاعرسانی دقیق نسبت به ظرفیت خالی‌ها، امکان مدیریت هرچه بیشتر پارک حاشیه‌ای خودرو در معابر تهران را برای شهروندان فراهم کنیم. وی گفت: همچنین در این سوپراپلیکیشن از مراکز هاب مستقر در رینگ حاشیه‌ای شهر تهران مثل بزرگراه آزادگان برای تغییر شیوه حمل و نقلی مراجعان به تهران از شهرهای اقماری استفاده شود تا به حمل‌و‌نقل همگانی شهر تهران اضافه شوند؛ بنابراین با توجه به راه‌اندازی این ظرفیت‌ها در این سوپراپلیکیشن و میزان استقبال کاربران از آن، می‌توان تاثیرگذاری این اپلیکیشن را بر ترافیک تهران بررسی کرد. وی اضافه کرد: این اپلیکیشن علاوه بر پارکینگهای دارای ظرفیت خالی در مقصد و مسیر همچنین امکان رزرو پارکینگ را فراهم کند؛ همچنین این اپلیکیشن امکان استفاده از ترکیبی از خودروی شخصی کاربران و استفاده از حمل و نقل عمومی را برای رسیدن هرچه سریع‌تر به مقصد فراهم میکند و به عنوان مثال این پیشنهاد را می‌دهد که کاربر برای حرکت از مبدأ به مقصدی خاص، بخشی از مسیر را با خودروی شخصی و بخشی دیگر را با توجه به وضعیت ترافیکی و حمل و نقل عمومی آن منطقه، با مترو، اتوبوس یا تاکسی ادامه دهد. این قابلیت درحالی برای این اپلیکیشن دیده شده که سایر اپلیکیشن‌های مسیریاب با توجه به عدم‌دسترسی به اطلاعات و دادههای آنلاین حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس و مترو، به هیچ وجه چنین قابلیتی را ندارند.
برادران خاطرنشان کرد: همچنین ما در این اپلیکیشن تلاش خواهیم کرد با توافقی که با تعدادی از مجموعه‌های خودروهای اینترنتی خواهیم داشت، امکان استفاده از این تاکسی‌های اینترنتی را در این سوپراپلیکیشن درنظر بگیریم تا کاربران بتوانند به صورت همزمان زمان سفر خود را به مقصدی مشخص از طریق استفاده از خودروی شخصی، خودروی اینترنتی یا حمل و نقل عمومی مقایسه کنند تا مدیریت سفر بهتری داشته باشند.
به گفته وی اطلاعرسانی درخصوص حوادث رخ داده در معابر، انسدادهای مقطعی ساعتی و روزانه، انسداد معابر در رویدادهای خاص و مواردی از این دست و ارائه مسیر جایگزین از دیگر مزایای دیده شده در این سوپراپلیکیشن است. وی درباره وضعیت ترافیک این روزهای پایتخت و میزان افزایش یا کاهش ترافیک در معابر تهران گفت: مقایسه اطلاعات و دادههای ما از طول ترافیک در تهران و همچنین در سایر مشخصه‌های دیگر ترافیکی، روزهای اخیر با روز مشابه سال قبل نشان می‌دهد شاهد افزایش چشمگیر غیرقابل پیش‌بینی نیستیم. این درحالی است که در این فصل از سال و با توجه به سرما و آلودگی هوا، شهروندان استفاده بیشتری از خودروهای شخصی دارند و در نمودار 3ساله نیز تهران افزایش ترافیک معناداری را نداشته است.
ساعت شروع پیک ترافیک تهران
شرکت کنترل ترافیک تهران، روزانه یک شاخص تحت عنوان شاخص کیفیت ترافیک (TQI) را بر اساس دادههای ترافیکی دوربینهای سطح شهر، تهیه میکند. این شاخص، معیاری از ازدحام ترافیک در معابر بزرگراهی و شریانی شبکه بوده که بر اساس خروجی‌‌های سامانههای برخط پایش ترافیک برآورد شده و خروجی آن، عددی است که از صفر (در صورت سبز بودن تمامی معابر) تا 300 (در صورت قرمز تیره بودن تمامی معابر) متغیر است. با استفاده از این شاخص می‌توان وضعیت ترافیک مناطق شهر تهران در بازه‌‌های زمانی دلخواه را مقایسه کرد. به عنوان نمونه، شاخص کیفیت ترافیک شهر تهران در روز 6 دی ماه 1402 در مقایسه با روز مشابه هفته قبل (29 آذر ماه 1402) و روز مشابه در سال گذشته (7 دی ماه 1401) در نمودار مورد پایش و بررسی قرار گرفته است. ملاحظه میشود که شاخص TQI در سال‌جاری نسبت به سال قبل افزایش محسوسی داشته است. همچنین، در روز 29 آذر که مدارس غیرحضوری بوده‌‌اند، ازدحام ترافیکی در ساعت اوج صبح، کاهش قابل‌توجهی داشته و حتی در برخی ساعت‌‌های اوج صبحگاهی، از مقدار ازدحام (TQI) سال قبل نیز کمتر شده است. این نمودار نشان می‌دهد، پیک صبحگاهی ترافیک تهران از ساعت 7 شروع میشود و حجم بالای تردد تقریبا تا 3 بعدازظهر در همان سطح بالا پایدار می‌‌ماند. همچنین پیک شبانگاهی ترافیک که به خاطر «بازگشت از محل کار به منزل» شکل می‌گیرد از ساعت 5 عصر شروع میشود و ساعت 7 شب به اوج خود میرسد. بر اساس این نمودار، «نبض ترافیک خودروها در سطح شهر» در ساعت 9 شب، تقریبا به وضعیت نرمال بازمی‌گردد. در پیک ترافیک، شاخص کیفیت ترافیک تقریبا 2.5 برابر حالت نرمال است.
