سواد تهرانی‌ها از حوادث طبیعی چقدر است؟
«تجارت فردا» با پرداختن به نتایج این مطالعه در آخرین شماره خود -در مقاله‌‌‌ای تحت عنوان آگاهی طبیعی؛ مردم تهران چقدر از حوادث طبیعی آگاهی دارند؟- نوشت: مفهوم سواد حوادث طبیعی با سایر مفاهیم این حوزه نظیر تجربه حوادث طبیعی، ادراک خطر و آمادگی در برابر حوادث طبیعی مرتبط است. گفتنی است آمادگی در برابر حوادث طبیعی را می‌توان این‌‌‌گونه تعریف کرد: ظرفیت افراد برای خوانش، فهم و استفاده از اطلاعات به منظور اتخاذ تصمیمات آگاهانه و انجام دستورالعمل‌‌‌ها در راستای تسکین، آمادگی، پاسخ و بهبود از یک حادثه طبیعی. سواد حوادث طبیعی عبارت است از ظرفیت افراد برای ارزیابی، فهم، برآورد و به‌‌‌کارگیری اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه و دنبال کردن دستورالعمل‌‌‌ها در زندگی روزمره به منظور آمادگی، جلوگیری، واکنش، تخفیف و بهبود از حوادث طبیعی.
بر اساس نتایج نظرسنجی، مهم‌ترین مولفه‌‌‌های سواد حوادث طبیعی که مشارکت‌‌‌کنندگان روی آنها تاکید کردند مربوط به مولفه‌‌‌های ارتباطاتی و تعاملی است. در این‌باره ۸۰.۶درصد مشارکت‌‌‌کنندگان کاملا موافق این موضوع هستند که پس از حوادث طبیعی باید با خانواده‌‌‌های خود ارتباط برقرار کنند. ۳۶.۶درصد نیز از مسیرهای تخلیه خانه خود آگاه هستند. در طرف مقابل پاسخ‌‌‌های منفی وجود دارد: ۵۴.۲درصد از مشارکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی گفته‌‌‌اند فهم پایین از حوادث طبیعی دارند، ۶۲.۷درصد از آنها تاکنون هیچ پیام تشویقی برای کسب آمادگی دریافت نکرده‌‌‌اند، ۳۵.۴درصد نمی‌‌‌دانند کدام سازمان‌های دولتی متولی کاهش آسیب‌‌‌های ناشی از حوادث طبیعی هستند، ۶۵.۶درصد تاکنون در هیچ برنامه آموزشی /تمرینی برای آمادگی در برابر حوادث طبیعی شرکت نکرده‌‌‌اند و در نهایت ۴۵.۳درصد نمی‌‌‌دانند در صورت تخریب خانه‌‌‌هایشان کجا باید بمانند.
در مورد عوامل تعیین‌‌‌کننده سواد حوادث طبیعی، برآوردها حاکی از آن است که برخی متغیرها با شاخص‌‌‌های مربوط به این نوع سواد رابطه مثبت دارند: ترس، تناوب، تمرین و آموزش، اعتماد، اینترنت، اشتغال و درآمد. در مقابل تاهل و تحصیلات، رابطه منفی با سواد حوادث طبیعی، و معیارهای سن، جنسیت و مذهب نتایج ترکیبی دارند. در رابطه با شاخص کلی سواد حوادث طبیعی هم برای نمونه مورد بررسی جمعیت تهران نمره میانگین 41.4 (از 100) با انحراف معیار 13.6 حاصل شده است. کمترین نمره 5.2 و بیشترین 88.1 است. در میان چهار دسته‌‌‌بندی شاخص کل، بالاترین نمره میانگین مربوط به سواد ارتباطاتی /تعاملی و کمترین نمره مربوط به سواد عملکردی است. بر اساس مناطق هفت‌‌‌گانه مخابراتی تهران نیز که طبق دو رقم نخست شماره‌‌‌های تلفن ثابت دسته‌‌‌بندی شده‌‌‌اند (مناطق 2 تا 8)، بیشترین میانگین نمره برای منطقه مخابراتی 8 با مقدار 45.32 و کمترین نیز برای منطقه مخابراتی 3 با مقدار 38.64 برآورد شده است. تصویر نمرات مناطق هفت‌‌‌گانه مخابراتی تهران (شکل 1)، یک شکاف شمال به جنوب را نمایان می‌کند، جایی که مناطق شمالی نسبت به جنوبی میانگین نمره سواد حوادث طبیعی بالاتری دارند. این شکاف در راستای سایر نابرابری‌‌‌های شهر تهران از قبیل ساختمان‌‌‌های ایمن در برابر زلزله، خطر زلزله، فقر، رفاه زندگی و... است. طبق بررسی‌‌‌ها، مناطق شمالی ساختمان‌‌‌های مقاوم‌‌‌تری در برابر زلزله دارند و احتمال مخاطرات زلزله هم کمتر است، در حالی که در مناطق جنوبی نرخ فقر بالاتر و رفاه اقتصادی پایین‌‌‌تر است و در نتیجه جمعیت بیشتر در معرض مخاطرات حوادث طبیعی قرار دارند.
یافته‌‌‌های مقاله نشان داد که سطح درآمد خانوار، اعتماد به مدیریت بحران دولت، ترس از فجایع طبیعی، انتظار وقوع حوادث، استفاده از اینترنت، شاغل بودن و مشارکت در برنامه‌‌‌های آموزشی و تمرینی با سطح سواد حوادث طبیعی افراد رابطه مثبت معنادار دارد. در مقابل، عواملی نظیر تجربه حوادث پیشین، سطح تحصیلات، اندازه خانوار و مالکیت خانه اثرگذاری منفی روی سواد حوادث طبیعی دارد. نتایج در مورد سن، جنسیت و دینداری هم مرکب است. طبق یافته‌‌‌ها، تجارب حوادث طبیعی به تنهایی نمی‌تواند سواد مردم را در این زمینه بالا ببرد. از طرفی به نظر می‌رسد برنامه‌‌‌های آموزشی و تمرینی نقشی برجسته در سواد حوادث طبیعی داشته باشند، در حالی که نظام آموزشی چندان در این حوزه فعال نیست. بنابراین نخستین پیشنهاد سیاستگذاری این است که برنامه‌‌‌های آموزشی و تمرینی ایجاد آمادگی در برابر حوادث طبیعی در مدارس و حتی نهادهای دیگر نظیر پادگان‌‌‌ها انجام شود. یافته دیگر این است که درآمد در سواد حوادث طبیعی مردم نقش دارد. بنابراین پیشنهاد دوم، اجرای سیاست‌‌‌هایی است که با نابرابری درآمد و فقر مقابله کنند. در نهایت، نقش تعیین‌‌‌کننده اعتماد مردم به مدیریت بحران دولت است که در این زمینه نیز با سیاستگذاری‌‌‌هایی در راستای بهبود روابط مردم با دولت می‌توان به بهبود سواد حوادث طبیعی کمک کرد.
