شاخص «آلاینده SO۲» در تهران صعود کرد
مازوتسوزی در هفته پرآلودگی؟
مازوتسوزها پشت خودروها استتار شده‌اند؛ نقشاصلی «آلودگی» را چه کسی بازی می‌کند؟
عکس: صبا طاهریان
گواهی «تابلوی نمایشگر آلودگی هوای تهران» از بازی پشت‌‌‌صحنه آلاینده‌‌‌ها، سند مازوتسوزی در هفته پرآلوده پایتخت را نشان میدهد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، عدد مربوط به شاخص نشانگر «آلاینده SO۲» در تابلوی نمایشگر آلودگی هوای تهران طی روزهای اخیر از صعود این شاخص به نزدیک عدد ۳۰ و بالاتر از آن، حکایت دارد. صعود این شاخص به نزدیک ۳۰ و بالاتر به معنای آن است که وجود گاز آلوده «دی‌‌‌اکسید گوگرد» در آسمان تهران، بیشتر از حد متعارف است. این گاز، با سوختن مازوت و گازوئیل فاقد استاندارد یورو۴، تولید و در هوا متصاعد میشود. این در حالی است که برخی مسوولان، اعلام میکنند در تهران مازوتسوزی نداریم!
تهران از روز جمعه گذشته، هفته‌‌‌ای با آلودگی هوای شدید تجربه کرد. از روز جمعه مورخ ۱۰ آذر تاکنون، هوای تهران در وضعیت نارنجی و قرمز بوده است؛ هفته جاری، فعلا یکی از دوره‌‌‌های با آلودگی بالا در فصل پاییز محسوب میشود. بررسی وضعیت آلودگی هوا در ۷۳ روز گذشته از پاییز نشان میدهد، از هر چهار روز، یک روز، هوا در وضعیت نارنجی یا قرمز بوده است. این در حالی است که بررسی وضعیت شاخص SO۲ در هوای شهر تهران نشان میدهد، در تاریخ ۲۴ آبان، عدد مربوط به این شاخص به ۴۴ و در تاریخ ۶ آذر هم به عدد ۴۲ رسید. این شاخص نشان میدهد، در کنار «ذرات آلاینده با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای تهران» که عمدتا ناشی از خودروی سواری و البته اتوبوس واحد و کامیون‌‌‌ها است، در این روزهای اخیر، «مازوتسوزی» به تشدید آلودگی دامن زده است.
اما در حالی که تابلوی نمایشگر آلودگی هوای تهران از صعود معنادار دیاکسیدگوگرد یا SO۲ در هوای شهر خبر میدهد، برخی مسوولان باز هم در ارتباط با منشأ آلودگی هوای تهران همان پاسخ کلیشهای سالهای قبل را مطرح کرده و اعلام کردند: آلودگی هوا ناشی از خودروهای شخصی عامل اصلی تولید آلاینده است. در حالی که «دنیای اقتصاد» هر سال در پاییز و زمستان، همزمان با افزایش غلظت آلاینده‌‌‌ها در هوای پایتخت و سایر شهرها و تشدید آلودگی، به رمزگشایی و ریشه‌‌‌یابی این موضوع می‌‌‌پردازد، امسال هم مسوولان همان واکنش کلیشهای سه سال اخیر را در ارتباط با بحران آلودگی هوا در فصل سرد مطرح کرده و اعلام کردند: تشدید آلودگی هوا در روزهای اخیر ارتباطی به «مازوت» ندارد. این در حالی است که از سال ۹۹ تاکنون، شواهد و گفته‌‌‌های برخی دیگر از مسوولان در کلان‌‌‌شهرهای مختلف از جمله تهران و البرز نشان داده، «به دلیل کمبود گاز در فصل پاییز و زمستان و تشدید این کمبود طی سالهای اخیر، عوامل توزیع سوخت به نیروگاهها و صنایع، برای روزهایی از نیمه دوم سال، به آنها مازوت و گازوئیل جای گاز تحویل میدهند». آلودگی هوا در شهرها از جمله شهر تهران عمدتا ناشی از عبور ذرات معلق pm۲.۵ (ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون) و pm۱۰(ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون) و همچنین گازهای SO۲(دیاکسیدگوگرد)،CO(منوکسیدکربن)،O۳ (ازن) و NO۲(دی اکسید نیتروژن)، از حد متعارف و مجاز است. اما، بررسیهای «دنیای اقتصاد» درباره پشت صحنه آلودگی هوای شهر تهران به خصوص در هفته جاری نشان میدهد، مدتی است درباره «منشأ آلودگی»، آدرس غلط داده میشود؛ یعنی خودروهای شخصی به عنوان «عامل اصلی» معرفی میشوند. هر چند وزن بالای خودروهای شخصی در تولید و تشدید آلایندههای هوا را نمیتوان انکار کرد و قطعا خودروها نقش قابل توجهی در این موضوع دارند اما این همه واقعیت نیست.
سهم نیروگاه دو برابر خودرو شخصی
آمارها نشان میدهد، سهم اتوبوس‌‌‌های داخل شهر تهران که عمدتا متعلق به شهرداری است در تولید ذرات معلق، 6 درصد و سهم کامیون‌‌‌ها هم 16 درصد است. در حالی‌که سهم خودروهای شخصی، از مجموع این دیزلی‌‌‌ها کمتر و 14 درصد است. از سوی دیگر، سهم صنایع از تولید ذرات معلق هوای تهران، حتی از هر سه این خودروها هم بیشتر و معادل 18 درصد است. سهم نیروگاهها 12 درصد و سهم پالایشگاه‌‌‌ها نیز 4.4 درصد است. سهم خودروهای شخصی در تولید آلایندههای گازی (همچون CO و SO2)، در تهران 38 درصد است؛ این سهم برای اتوبوس و کامیون 4 درصد اما برای نیروگاهها 5 درصد است و برای پالایشگاه‌‌‌ها و صنایع به ترتیب 4 و 2 درصد است. ارقام بالا نشان میدهد، سهم 34درصدی نیروگاهها، پالایشگاه و صنایع در تولید ذرات معلق، بیش از دو برابر خودروهای شخصی است؛ یعنی سهم 34درصدی نیروگاهها و ... در برابر سهم 14 درصدی خودروهای شخصی. در این میان، مسوولان استان تهران بعضا میگویند «مازوتسوزی در تهران نداریم». از آن جمله، روز گذشته، سخنگوی صنعت برق، گفت: هیچ‌کدام از نیروگاههای تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌‌‌کنند. در خبری که «ایسنا» روز گذشته منتشر کرد، مصطفی رجبی‌مشهدی با بیان اینکه با شروع فصل پاییز و سرد شدن و سکون هوا و عدم وزش باد در کلان‌شهرها و به ویژه تهران شاهد تداوم و افزایش آلودگی هوا هستیم، گفت: نیروگاههای مازوت‌‌‌سوز در تهران در چند سال اخیر پلمب شده است. به گفته وی در تهران فقط نیروگاه بعثت، نیروگاه بخاری است که از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است. با این حال، دو روز قبل، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران گفت: بر اساس گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس سوختهای تولیدی کشور از جمله بنزین، نفت گاز و دیگر سوخت‌ها مطابق استاندارد ملی نیستند و از ۱۶ نیروگاه کشور ۱۴ نیروگاه مازوت مصرف میکنند. به گفته مهدی پیرهادی، در جلسه اخیر استانداری تهران، نماینده پخش و پالایش رسما اعلام کرد که دو نیروگاه از مازوت استفاده میکنند که باید در این دوره موضوع به طور جدی پیگیری و حل شود. اما در کنار این اظهارنظرهای متفاوت و متضاد در خصوص مازوتسوزی، بررسیهای «دنیای اقتصاد» حاکی از آن است که بحث آلودگی مازوتی در تهران، الزاما مربوط به «سوختن یا نسوختن مازوت در داخل شهر یا داخل استان تهران نیست». یعنی حتی اگر در اطراف استان هم این اتفاق بیفتد، وزش باد و سپس سکون هوا در آسمان تهران، باعث سرایت آلودگی مازوتی به پایتخت میشود.
گزارش میدانی خبرنگار «دنیای اقتصاد» از بیمارستان مسیح دانشوری
اتاق‌گاز به وقت کلان‌شهر تهران
آلودگی هوا حالا در پاک‌ترین نقطه تهران جولان میدهد. بخش اورژانس پر از بیمار ریوی و قلبی است. دختر بچه هشت سالهای از قرچک آمده و ماسک دستگاه اکسیژن به دهان دارد و در بیرون سالن بیمارستان روی صندلی با مادر مضطربش نشسته تا نوبتش شود. اینجا اگر ساعت یک بدون نوبت مراجعه کنید تا ساعت سه امکان ویزیت وجود ندارد. با اینکه برخی از مسوولان اعلام کرده‌اند که مازوتسوزی در تهران وجود ندارد، دیروز محمدحسن آصفری، نماینده مجلس درباره مازوتسوزی و انکار برخی مسوولان به «انتخاب» گفته: «کسانی که انکار کردند خودشان می‌دانند که بیشترین آلودگی را در کشور مازوتسوزی ایجاد می‌کند.
وقتی نیروگاههای ما از مازوت استفاده میکنند، آلودگی را تشدید میکنند و بعد از خودروها مازوتسوزی بیشترین تاثیر را در آلودگی هوا دارد. باید یک اقدام جدی در این باره صورت بگیرد، چون این مساله مهم است و نمیتوان به سادگی از کنار آن رد شد. اینکه کسی بخواهد مازوتسوزی را انکار کند، بهترین داور مردم هستند که از کنار نیروگاهها عبور میکنند.» براساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا چهارمین عامل خطر مرگ در دنیا است و از هر ۱۰ مرگ یک مرگ منتسب به آلودگی هوا بوده است. بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات سرطان ARC وابسته به سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۱۳ آلودگی هوا و ذرات معلق هوا به عنوان ترکیبات سرطان‌زای درجه یک برای انسان طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین بر اساس این گزارش آلودگی هوا چهارمین عامل خطر برای مرگ در دنیا و همچنین هفتمین عامل خطر در ایران است.
نمی‌توانم نفس بکشم
بیمارستان مسیح دانشوری روی تپه است. بنری پلاستیکی اورژانس را در پایین این تپه نشان میدهد. بیمار‌های ریوی از همه جای ایران به این بیمارستان می‌آیند. گفت‌وگو با مراجعه‌کنندگان و برخی از کارکنان بیمارستان گویای این است که آلودگی هوا بر تعداد مراجعه‌کنندگان افزوده با اینکه روابط‌عمومی بیمارستان هنوز پاسخ قطعی درباره این افزایش را به «دنیای اقتصاد» نداده است. بیماری که از البرز آمده به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «دیگر در این آلودگی نمی‌توانم نفس بکشم.» پس از چند وقت به او وقت دکتر تخصصی ریه داده‌اند و او مدت‌هاست که دارد با درد دست‌وپنجه نرم می‌کند، خس خس می‌کند و ماسکش را برمی‌دارد و می‌گذارد. دو روز پیش بود که احمد مهدوی، رئیس اورژانس استان البرز در خصوص آلودگی هوا اعلام کرد: «۹۰ پایگاه اورژانس در نقاط مختلف استان برای ارائه خدمات به افرادی که براثر آلودگی دچار مشکلات تنفسی، قلبی و ریوی میشوند، در حالت آماده‌باش هستند.
روزانه هزار و ۵۰۰ تماس با مرکز فوریت‌های پزشکی استان گرفته میشود که این روزها ۳۰ درصد تماس‌ها افزایش یافته است.» در اورژانس بیمارستان بوی درد با گاز پخش در هوا قاطی شده است. علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس به «ایلنا» گفته: «شاید آن مازوتسوزی که میگویند نیست، واقعا هم نباشد اما گازوئیل یا سوختی که الان دارد استفاده میشود آن استاندارد لازم را ندارد و تقریبا معادل همان مازوت است.» برخلاف نظر این نماینده مجلس، مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران ۱۲ آذر گفته است، در نیروگاههای اطراف تهران مازوتسوزی انجام میشود: «اسناد و مدارک این موضوع وجود دارد.»
او از شهروندان تهرانی گفت که از تنفس در این شهر شکایت دارند: «فارغ از اینکه چه دستگاه و مرجعی مقصر آلودگی هواست، واقعیت این است که تهران هوای آلوده دارد و شهروندان این هوا را استشمام میکنند.» بر اساس گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، سوختهای تولیدی کشور از جمله بنزین، نفت گاز و دیگر سوخت‌ها مطابق استاندارد ملی نیستند و از ۱۶ نیروگاه کشور ۱۴ نیروگاه مازوت مصرف میکنند و اگر کسی اعتراضی دارد می‌تواند به کمیسیون مراجعه کند. در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۱۱.۳میلیارد دلار برای آسیب‌های جسمی به شهروندان ناشی از آلودگی هوا در کشور هزینه شده است.
این کودک سرفه‌اش به خون آغشته
در اورژانس کودکان صدای سرفه پسر هفت، هشت سالهای می‌آید. مادرش در حالی که اشک می‌ریزد، می‌گوید: «دیروز آن‌قدر سرفه کرد که به خون آغشته شد. آوردمش اینجا. بخش ریه بستری‌اش کردند.» یکی از پرستارها روند کار کودکان بیمار را این‌گونه شرح میدهد: «کودکان ابتدا باید به درمانگاه بروند و پس از درمانگاه دکتر تشخیص میدهد در اورژانس بستری شوند یا نه. بعد از اورژانس به کودکان تخت داده میشود.» آلودگی هوا کودکان را به‌شدت درگیر می‌کند. با اینکه از دیروز مدارس غیرحضوری اعلام شد و احتمالا این روند تا دو، سه روز دیگر هم ادامه پیدا کند، با این‌حال کودکان در معرض آسیب بسیار بیشتری از هوای آلوده قرار می‌گیرند. اگر به روز‌شمار شاخص آلودگی هوا در تهران نگاه کنیم؛ کودکان همواره در معرض آلودگی هوا قرار دارند. بر اساس اعلام شرکت کیفیت هوای تهران، از ابتدای سال جاری تاکنون ۹ روز هوای پاک، ۱۷۹ روز هوای قابل قبول، ۶۲ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۷ روز هوای ناسالم برای تمامی گروه‌ها ثبت شده است.
کلاغ‌ها از روی درختان می‌پرند. بخش اطفال چند سالی است که در بیمارستان مسیح دانشوری راه‌اندازی شده. بخش‌های دیگری هم دارند به این مجموعه می‌پیوندند. از اسکلت ساختمان‌های بیمارستان پیداست. مسجد بزرگی هم اینجا در حال ساخت است. بیمار‌های بیشتر، بیمارستان‌های بیشتر نیاز دارند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی مسوولان خسارت‌های ناشی از مشکل آلودگی هوای تهران است. نتایج حاصل از گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ بیانگر این است که خسارات اقتصادی منتسب به آلودگی هوا در ایران حدود ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده که این میزان معادل ۲.۴۸درصد کل تولید ناخالص داخلی کشور بوده است.
بیمارستان مسیح دانشوری درختان چنار بلندی دارد. یکی از بیماران می‌گوید: «اینجا که خوب است مرکز شهر آدم خفه میشود.» از بالای تپه بیمارستان که به پایین نگاه می‌کنیم ساختمان‌ها به سختی دیده میشوند. نتیجه یکی از پژوهش‌های انجام شده با عنوان «ارتباط آلودگی هوا با مرگ‌ومیر جمعیت شهر تهران» که دکتر محمدحسین قلی‌زاده، دکتر منوچهر فرجزاده و محمد دارند در سال ۱۳۸۸ انجام داده‌اند، نشان میدهد: «بین آلودگی هـوا و مرگ‌ومیر در شهر تهران ارتباط معناداری وجود دارد.» بر اساس این پژوهش؛ «افـراد بالای ۶۵ سال حساسیت بیشتری به آلودگی هوا دارند. همبستگی بیماری قلبی- عروقی، تنفسی، مرگ‌ومیر و سکته مغزی با آلودگی مناطق ۲۲گانه تهران به ترتیب ، ۷۰،۷۳ و ۶۹ و ۶۷ درصد است که در سطح اطمینان یک صدم درصد معنادار است.
از سوی دیگر مناطق مرکزی تهران بیشترین آلودگی و مرگ‌ومیر را دارند.» این پژوهش همچنین بیشترین ارتباط بین آلودگی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی- عروقی، تنفسی و سکته مغزی را مربوط به ماه آذر، دی و بهمن می‌داند: «علت این امـر افـزایش وارونگـی دمـا و آلودگی هوا در این فصل است.» براساس گزارش سازمان جهانى بهداشت سالانه حدود ۷ میلیون نفر در جهان در اثر بیماری‌هاى مربوط به آلودگى هوا جان خود را از دست میدهند. آلودگی هوا، از مهم‌ترین عوامل موثر در بروز بیماری‌های قلبى- عروقى و مرگ‌ومیر ناشى از آن است. شناخت صحیح چگونگی تاثیر آلودگى، راه‌های انتشار و پیش‌بینى تعداد بیماران داراى مشکلات حاد تنفسى، پیاده‌سازی راه‌حل‌های مناسب براى حذف و کاهش آلایندههای هوا و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها ضروری است. رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیم وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد: «مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در کشور ۲۰ هزار و ۸۰۰ مورد است و آلودگی هوا در سال گذشته خسارت اقتصادی حدودا ۸ میلیارد دلاری داشته است.»
مازوت کشنده است
آخرین تنفس‌گاه‌های تهران هر روز کمتر و کمتر میشود، قطع درختان از خیابان ایتالیا تا موزه سعدآباد ادامه دارد. تهران بسیاری از باغات خود را از دست داده است. ساخت‌و‌ساز در پردیسان سد بلندی در برابر عبور هوا ایجاد کرده است. در این میان مسوولان در شورای شهر و مجلس اعلام میکنند که مازوتسوزی در حال انجام است. در این شرایط است که بیمارستان دانشوری پر است از بیماران ریوی و قلبی. نمونه‌ای از صدها بیمارستان که در این روزها بخش‌های ریه و تنفسی‌شان بیشتر از روزهای دیگر سال شاهد حضور بیماران هستند. گفته میشود، بیماری‌های ریوی در دسته نخستین عارضه‌های حاصل از آلودگی قرار دارند. بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا سالانه میلیون‌ها نفر را می‌کشند و افراد زیادی را در بیمارستان بستری میکنند.
برآوردهای سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که از هر ۸ مرگ در جهان، یک مورد به دلیل شرایط مرتبط با آلودگی هوا است. بیماری ایسکمیک قلب، سکته مغزی، بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) و سرطان یکی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا، عفونت دستگاه تنفسی تحتانی و مسمومیت است. سالخوردگان بالای ۶۰ سال، بیشتر از هر فرد دیگری در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند. آلودگی هوا تاثیر به‌خصوصی روی بیماری آلزایمر و زوال عقل در افراد مسن دارد. پزشکان تاکید میکنند: «افراد مسنی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند، بیشتر احتمال دارد که به بیماری‌های آلزایمر، زوال عقل، پارکینسون و ناتوانی جسمی مبتلا شوند.»
کارشناسان هواشناسی تاکید میکنند: «در اثر سوزاندن سوختهای فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی موسوم به Sox منتشر میشوند که بخش بیشتر آن را SO۲ تشکیل میدهد. SO۲ گازی سمی است که برای سلامتی مضر است. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از ۵۰۰ppb برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح، کشنده خواهد بود. این گاز در غلظت‌های پایین‌تر، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی را به‌همراه دارد.» گازهای کشنده با من همراه میشوند. از بالای تپه کاخ مظفری به سوی مرکز تهران می‌روم. سردرد شدیدی همراه من میشود تا به روزنامه برسم.
