افشای فاجعه ساختمانی در آوار ترکیه
تصاویری از ساختمان‌های نوساز تخریب‌شده در پی وقوع زلزله اخیر در ترکیه در شبکه‌های مجازی منتشر شده است؛ این در حالی است که در تبلیغات برای فروش این ساختمان‌ها، ادعا شده بود این ساختمان‌ها با رعایت آخرین مقررات مقاومت در مقابل زلزله ساخته شده‌اند و تمام مواد استفاده‌شده در ساخت این ساختمان‌ها، درجه‌یک بوده است. این در حالی است که ساختوسازهای جدید در ترکیه باید طبق آخرین استانداردهایی باشد که در سال ۲۰۱۸ به‌روز شده است. این استانداردها سازه‌های مناطق زلزله‌خیز را ملزم به استفاده از بتن با کیفیت بالا با تیرچه‌های فولادی می‌کند. ستون‌ها و تیرچه‌ها باید به نحوی در ساختمان قرارگیرند که بتوانند تاثیر زلزله را به طور موثر کاهش دهند.
اگرچه زمین‌لرزه‌های اخیر در ترکیه بسیار قدرتمند بودند، اما کارشناسان باور دارند اگر این ساختمان‌ها بر اساس استانداردهای ساختوساز ساخته شده بودند باید می‌توانستند در مقابل زلزله‌های اخیر دوام بیاورند. پروفسور دیوید الکساندر، استاد دانشگاه لندن، می‌گوید؛ درست است که این زمین‌لرزه قدرتمند بود، اما لزوما به اندازه‌ای نبود که بتواند ساختمان‌های خوب و محکم را تخریب کند. در بسیاری از مناطق، لرزش‌ها کمتر از میزان حداکثری بوده است؛ اما از هزاران ساختمانی که فروریخته‌اند می‌توانیم نتیجه بگیریم که آنها فاقد استانداردهای مقابله با زلزله بوده‌اند. اجرای استانداردهای ساختمان‌سازی در ساختوسازهای جدید ترکیه بسیار ناچیز بوده است. آمار بالای کشته‌شدگان در زلزله اخیر، یک فاجعه ناشی از ساختوسازهای نامرغوب است.
ترکیه سال‌هاست که با عدم نظارت بر اجرای قوانین ساختوساز مدرن، دست به کار پرمخاطره‌ای زده است. اجرای سستی که کارشناسان زمین‌شناسی و مهندسی مدت‌ها درباره آن هشدار داده‌اند، پس از زلزله‌های ویرانگر اخیر بار دیگر مورد بررسی قرار گرفته است. دیوید الکساندر، استاد برنامه‌ریزی اضطراری در کالج لندن، گفته است، «این یک فاجعه ناشی از ساختوسازهای نامرغوب است». ایوپ موهچو، رئیس اتاق معماران ترکیه، نیز گفته است؛ می‌دانیم بسیاری از ساختمان‌هایی که در اثر دو زلزله بزرگ فروریخته‌اند با مصالح و روش‌های ضعیف ساخته شده‌اند و اغلب با استانداردهای دولتی مطابقت نداشته‌اند. به گفته او، این خرابی‌ها شامل ساختمان‌های قدیمی بوده است، اما آپارتمان‌هایی که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند نیز در میان آنها بوده‌اند؛ آن هم تقریبا دو دهه بعد از آنکه کشور قوانین ساختمانی خود را به استانداردهای مدرن رسانده است. به گفته او، با وجود واقعیت زلزله شدید، ساختمان‌سازی در این منطقه ضعیف بوده است. به گفته کارشناسان، تطابق ساختمان‌های جدید با استانداردهای ساختوساز تا حد زیادی در ترکیه نادیده گرفته شده است، چراکه پرداختن به آن پرهزینه و نامطلوب است و یکی از موتورهای رشد اقتصادی کشور را مهار می‌کند. بخش ساختوساز نقش محرکی در اقتصاد ترکیه دارد، به‌طوری‌که این صنعت ۴/ ۵درصد از کل تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و ۵/ ۱میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ در این بخش مشغول به کار بوده‌اند. مطمئنا زلزله‌های پشت هم بسیار قدرتمند بوده‌اند و این واقعیت که در اعماق کم رخ داده‌اند قدرت آنها را افزایش داده است. اما کارشناسان معتقدند کوهی از شواهد و آمار وجود دارد که به واقعیت خشن درباره آنچه زمین‌لرزه‌ها را این‌چنین مرگبار کرده است اشاره می‌کند: حتی اگر ترکیه روی کاغذ، قوانین ساختوساز مطابق با استانداردهای فعلی مهندسی زلزله دارد، اما این قوانین به‌ندرت اجرا می‌شوند. بنابراین به نظر می‌رسد هرگونه تحقیق جدی درباره ریشه ضعف در اجرای قوانین ساختمانی باید شامل نگاهی دقیق به سیاست‌های اردوغان و همچنین مقامات منطقه‌ای و محلی باشد که رونق ساختوساز را نظارت و ترویج کرده‌اند. اندکی قبل از آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه در سال ۲۰۱۸، دولت از برنامه گسترده‌ای برای اعطای عفو به شرکت‌ها و افراد مسوول برخی موارد نقض قوانین ساختمانی این کشور رونمایی کرد. به طوری که متخلفان با پرداخت جریمه می‌توانستند از اصلاح ساختمان‌های خود اجتناب کنند. چنین عفوهایی توسط دولت‌های قبلی نیز پیش از انتخابات مورد استفاده قرار گرفته است.
به عنوان بخشی از آن برنامه عفو، آژانس دولتی مسوول اجرای قوانین ساختمانی اذعان کرد که بیش از نیمی از ساختمان‌های ترکیه، شامل حدود ۱۳میلیون آپارتمان، با استانداردهای فعلی مطابقت ندارند. انواع تخلفات ذکرشده آن گزارش توسط وزارتخانه‌های محیط زیست و شهرسازی بسیار گسترده بوده است، از جمله خانه‌هایی که بدون مجوز ساخته شده بودند؛ ساختمان‌هایی که بدون مجوز طبقات اضافه کردند یا بالکن را گسترش دادند، و خانه‌های غیرقانونی که خانواده‌های بی‌بضاعت در آن ساکن هستند. گفتنی است در این گزارش اشاره نشده است که چه تعداد از ساختمان‌ها قوانین مربوط به ضد زلزله یا یکپارچگی سازه اولیه را رعایت نکردند. در سال ۲۰۲۱ اتاق مهندسان زمین‌شناسی ترکیه مجموعه‌ای از گزارش‌ها را منتشر کرد که در آن هشدارهای علائم خطر درباره ساختمان‌های موجود و ساختوسازهای جدید در مناطقی که در اثر زمین‌لرزه‌های اخیر ترکیه لرزیده‌اند به چشم می‌خورد؛ از جمله هاتای، عثمانیه و قهرمان مرعش. این اتاق از دولت خواست تا مطالعاتی انجام دهد و اطمینان حاصل کند که ساختمان‌ها با قوانین مطابق هستند و در مکان‌های امن ساخته شده‌اند. یک سال پیش اتاق گزارشی منتشر کرد و در آن به‌صراحت «سیاست عفو زاغه‌ها و عفو ساختوساز» را خطرناک خواند و هشدار داد که «بی‌تفاوتی به فرهنگ ایمنی در برابر بلایا منجر به مرگ‌های قابل پیشگیری می‌شود». راس استین، رئیس شرکت مدل‌سازی فاجعه تمبلور، بلافاصله پس از زلزله به ساینتیفیک آمریکن گفت، عامل اصلی این فاجعه کیفیت ساختمان‌ها در این منطقه بوده است؛ این مساله بر همه چیز غلبه دارد. کیفیت ساختمان به وسیله یک آیین‌نامه ساختمانی و اجرای آن آیین‌نامه کنترل می‌شود. اما چرا این ساختمان‌ها به‌راحتی تخریب شده‌اند؟ آیا این بناها قدیمی هستند یا به گونه‌ای ساخته شده‌اند که در مقابل زلزله مقاوم نیستند؟
دکتر هنری بنگ، زمین‌شناس و کارشناس مدیریت بلایا در مرکز مدیریت بلایای دانشگاه بورنموث، معتقد است، برخی از ساختمان‌ها به‌سادگی به زمین فروریخته‌اند درحالی‌که بسیاری از ساختمان‌های چندطبقه مانند یک بسته کارت فروریخته‌اند. این مساله نشان می‌دهد بیشتر ساختمان‌ها از ویژگی‌های پایداری در مقابل زلزله برخوردار نبوده‌اند. به گفته او، ساختمان‌هایی که دیوارهای آنها فروریخته است احتمالا ساختمان‌های بسیار قدیمی هستند که با مصالح ساختمانی نسبتا ضعیف‌تر ساخته شده‌اند، اما ساختمان‌های چندطبقه که مانند یک بسته کارت فرو ر‌یخته‌اند احتمالا با ویژگی‌های طراحی مقاوم در برابر زلزله ساخته نشده‌اند.
