این سند ۱۶ ماده‌ای مشتمل بر اجزایی چون چشم‌انداز توسعه سرزمینی کشور، ۶ هدف، ۲۴ راهبرد، ۲۵۵ سیاست و الزامات اجرایی تحقق سند بوده که در چارچوب نظری «توسعه درون‌زا و برون‌گرا» تدوین شده است. این نظریه پایه نیز مبتنی بر مفروضات اساسی از جمله کاهش یا رفع تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی، کاهش تنش‌های منطقه‌ای و بهبود رابطه با همسایگان و جهان و نیز تحولات نظام قدرت، اقتصاد جهانی و فناوری قرار گرفته است. جهت‌گیری‌های راهبردی و کلیدی اصلی این سند نیز مبتنی بر شناخت توامان «نظام مسائل» و «نظام قابلیت‌ها» و در چارچوب «سیاست‌های کلی نظام» استنباط و استخراج شده است. بیش از ۵۰ جلد مطالعه در قالب ۳۴ عنوان گزارش، که طی یک دوره ۲۴ ماهه انجام شده است، به عنوان پشتیبان این سند، مقوم اعتبار و روایی یافته‌های این سند است. در بخش چشم‌انداز توسعه فضایی سرزمین، با درک صحیح از عدم ضرورت رتبه‌گذاری برای کشور در منطقه و جهان (برخلاف سند چشم‌انداز ۱۴۲۴ یا پیش‌نویس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت)، بر محورهایی چون متنوع‌سازی اقتصاد، ارزش‌آفرینی از موقعیت مفصلی کشور در شبکه جریان‌های ارتباطی بین‌الملل، فراهم‌سازی عدالت، رفاه و کیفیت زندگی برای همه مردم، پاسداری از منابع طبیعی و محیط زیست، دستیابی به نظام اسکان و فعالیت شبکه‌ای، متعادل، منسجم و برخورداری از امنیت بالنده مردم‌محور و نیز نظام حکمروایی توسعه‌گرا و عدالت‌محور تاکید شده است. در ساحت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، این سند «ارتقای پیوندها و مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور با کشورهای منطقه و جهان» را که در سوی مخالف با دیدگاه‌ها و جریان‌های قائل به «درون‌گرایی» توسعه ملی است، به عنوان یکی از مهم‌ترین و اولین راهبردها مطرح می‌کند: تغییر رویکرد نسبت به مناطق مرزی و ظرفیت‌سازی نهادی- زیرساختی برای نقش‌آفرینی شهرهای سطح یک (تبریز، مشهد، رشت، ساری، کرمانشاه، اهواز، بندرعباس، شیراز، اصفهان، کرمان، زاهدان و چابهار) به عنوان مراکز راهبری، تسهیل و پشتیبانی تعاملات با کشورهای همسایه و حوزه نفوذ ژئوپلیتیک و همکار کلان‌شهر تهران در تعاملات بین‌المللی از جمله مهم‌ترین تدابیر پیشنهادی در این خصوص است. تقویت اتصال محورهای ارتباطی داخلی با مبادی مرزی، ایجاد امکانات و تسهیلات ارائه خدمات آموزشی و درمانی به شهروندان مناطق مرزی کشورهای همسایه در شهرهای مرزی کشور، بازاریابی محصولات و کالاهای موردنیاز کشورهای همسایه و استقرار صنایع مرتبط در استان‌های مرزی، رایزنی جهت عقد پیمان‌ها و تفاهم‌نامه‌های مختلف با کشورهای منطقه و فراهم‌سازی ترتیبات سرمایه‌گذاری‌های مشترک با کشورهای همسایه در قلمروهای مستعد مرزی و ساحلی کشور از دیگر تمهیدات پیشنهادی در این سند به شمار می‌رود.

در این سند موضوع بهره‌گیری حداکثری از مزیت «موقعیت منطقه‌ای ممتاز کشور» در راستای تنوع‌بخشی به اقتصاد و نیز پیوند دادن منافع کشورهای منطقه به ثبات و تعامل با ایران، از طریق راهبرد «تقویت نقش مفصلی کشور در شبکه گذرگاه‌های ترانزیتی منطقه‌ای و بین‌المللی» موردتوجه قرار گرفته است. پیوند جریان‌های بین‌المللی شرق به غرب (یک کمربند-یک جاده، راه ابریشم، بزرگراه‌های آسیایی، اتصال اروپا-آسیا EATL، جنوبی آسیا) و شمال به جنوب، فعال‌سازی و تقویت ارتباطات هوایی و دریایی (اعم از فرودگاه‌ها و بنادر)، تجاری‌سازی گذرراه‌های ترانزیتی منطقه و توسعه زیربناها و روبناهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مراکز لجستیک از مهم‌ترین تدابیر پیشنهادی در این خصوص است. همچنین در ادامه جهت‌گیری‌های برون‌گرایانه، تدابیر و تمهیداتی در راستای «ارتقای جایگاه بین‌المللی کشور در بازارهای جهانی و شبکه‌سازی و ایجاد زنجیره‌های جدید تولید بین‌المللی با تاکید بر حوزه انرژی» مورد توجه قرار گرفته است.

راهبرد «تنوع‌بخشی به اقتصاد» نیز با اتکاء بر مزیت‌ها، قابلیت‌ها و تخصص‌های مناطق گوناگون از طریق کاهش خام‌فروشی، تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صادرات صنعتی و معدنی، برندسازی و تجاری‌سازی محصولات دارای مزیت، توسعه دریامحور و بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های دریا، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و زیست‌بوم‌های کارآفرینی نوآورانه و ساماندهی اقتصاد غیررسمی در مناطق مرزی مورد اشاره قرار گرفته است. در راستای «ارتقای بهره‌وری، کاهش شدت انرژی و تنوع‌بخشی به منابع تولید انرژی» در کشور که یکی از مشکلات جدی فراروی توسعه پایدار کشور به‌شمار می‌رود، در این سند به کاهش هدررفت انرژی در زنجیره تولید، انتقال و توزیع، تغییر نگاه از توسعه سراسری خطوط لوله گاز طبیعی به‌تمامی پهنه سرزمین به بهره‌گیری حداکثری از منابع و ظرفیت‌های انرژی تجدیدپذیر محلی و افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر (بادی، خورشیدی، زمین گرمایی و...) در پهنه‌های مستعد کشور به عنوان برخی از مهم‌ترین سیاست‌ها اشاره شده است. همچنین در راستای دستیابی به نظام اسکان و فعالیت متعادل و منسجم نیز راهبرد «تمرکززدایی و تغییر الگوی شبکه شهری سرزمین از تک‌مرکزی به شبکه چندمرکزی و چندسطحی» از طریق تعریف نظام سه‌سطحی برای سکونتگاه‌های کشور (پایتخت، ۱۲ شهر سطح ۱، ۱۸ شهر سطح ۲ و ۸۸ شهر سطح ۳)، تمرکززدایی و پالایش عملکرد از مناطق کلان‌شهری، تعریف مفهوم شهر- منطقه و ضرورت تعیین محدوده آنها، محدود کردن رشد جمعیتی و کالبدی مادرشهرها و نیز راهبرد «پیاده‌سازی الگوی مطلوب توسعه سکونتگاهی در مناطق مختلف» به فراخور ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی موردتوجه قرار گرفته است. علاوه بر این در سند ملی آمایش سرزمین پیرامون محورهایی چون تحول در کشاورزی و اصلاح ساختار و نظام بهره‌برداری در آن با هدف تحقق آرمان امنیت غذایی و نیز بازآرایی قلمروهای کشاورزی، ارتقای پویایی، سلامت و حفظ جوانی جمعیت، سازگاری توسعه با محیط زیست، تامین آب پایدار موردنیاز استقرار جمعیت و فعالیت و جاری‌سازی رویکرد حکمروایی پایدار آب، ساماندهی استقرار صنایع کشور، جامعه عشایری، جامعه روستایی، ارتقای گردشگری بوم‌آورد، اجتماع‌محور و فرهنگ‌مبنا، سازماندهی و پیوستگی شبکه حمل و نقل ترکیبی و لجستیک متناسب با کانون‌های استقرار جمعیت و فعالیت و.... تدابیر و سیاست‌های متعدد و مختلفی اشاره شده است.

 

اخبار مرتبط