«دنیای اقتصاد» تجربه اروپا را بررسی کرد
طرح ترافیک در عصر کرونا
نظر شهردار پاریس درباره میدان دادن به خودروهای شخصی
داستان ویروس کرونا و چالش‌هایش، سرِ دراز دارد. پس از قریب به سه ماه تاخت‌وتاز جهانی و به کام مرگ کشاندن بیش از ۲۶۰ هزار نفر، اکنون چالشی جدید از این ویروس نمایان شده است. در حالی که کلان شهرهای جهان با قدم‌هایی لرزان به‌تدریج به سوی بازگشایی پیش می‌روند، نگرانی از چگونگی مدیریت ازدحام شهری و شیوع موج دوم بیماری، برنامه‌ریزان شهری را بر سر دوراهی دیگر قرار داده است. از یک طرف گفته می‌شود ازدحام در حمل ونقل عمومی ممکن است به سرعت شرایط را مجدد به وضع بحرانی برگرداند و ترجیحاتی پیرامون استفاده مردم از وسایل نقلیه شخصی وجود دارد. از طرفی دیگر تجربه نشان داده است ورود وسایل نقلیه شخصی به خیابان‌های مرکزی شهر همانا، راه‌بندان‌های ترافیکی و افزایش سطح آلودگی هوا - عاملی که تحقیقات نشان می‌دهد به تنهایی می‌تواند نرخ مرگ ومیر کرونا را تا ۱۵ درصد افزایش دهد - همان. در این رابطه برنامه‌ریزی شهرهای پیشرفته جهان حاکی از آن است که برای حل این معما راهکاری پاک و پایدار وجود دارد که مدیران شهری ما به‌رغم اطلاع از آن، صُمٌ بُکم از آن غافلند. راه‌حل شهرهای امروز برای مدیریت همزمان ترافیک و آلودگی که از قضا کلید معمای رفت وآمد شهری در عصر کرونا نیز دانسته شده، بازپس‌گیری خیابان‌ها از خودروهای آلوده و پرسروصدا به نفع «عابران پیاده» و «دوچرخه‌سواران» است، دو مدل حملونقل شخصی، پاک و پایدار که علاوه بر حل معضل ترافیک و آلودگی هوا، سلامت جسمی و روحی شهروندان را نیز تضمین می‌کنند. در این قالب، ابرشهرهای مدرن با فرصت‌سازی از تدابیر اجتماعی عصر کرونا، با ابتکار مدیران شهر در حال اجرای مسیر «سبز» به جای طرح ترافیک هستند. به عقیده صاحب‌نظران ویروس کرونا با تمام مصیبت‌هایش اما یک فرصت مثبت ایجاد کرده و آن هم تغییر تمایل شهروندان به یک مدل حملونقل شخصی، پاک و فعال است؛ فرصتی که مدیران شهری باید نهایت استفاده را از آن در جهت تحول ساختار حملونقل شهری ببرند. در دوره فعلی، شهروندان شهرهای بزرگ بیش از هر زمان دیگر مستعد «تجربه جدید در عبور و مرور» هستند. تمایل به استفاده شبکه حمل و نقل عمومی به‌خاطر خطر ابتلا به کرونا به شدت کاهش پیدا کرده است و در عین حال، استفاده از خودروی شخصی برای تردد روزانه به سمت محل کار و برعکس نیز به چالش سنگین «تامین پارکینگ برای پارک خودرو» برخورد کرده است. همیشه در ابرشهرها، بین تقاضای استفاده از شبکه حمل و نقل عمومی یا خودروی شخصی، رابطه معنادار معکوس وجود داشته است. اما این بار، هر دو شکل تردد، چندان مطلوب شهروندان نیست.
پاریس: خطوط حفاظت شده برای دوچرخه سواری
یکی از کشورهایی که محدودیت‌های سختی را برای مقابله با ویروس کرونا به اجرا گذاشته فرانسه است. طبق این محدودیت‌ها، مردم مجبور شدند برای هر سفر خارج از خانه خود، فرم درخواست را در تارنمای دولتی پر و مجوزهای لازم را دریافت کنند، مجوزهایی که تنها برای سفرهای ضروری تعریف شده است. در صورت تخطی از محدودیت‌ها نیز جریمه تا ۱۳۵ دلار برای خاطیان در نظر گرفته شده است. در این شرایط مقامات پایتخت این کشور، پاریس، تصمیم گرفتند ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت سیستم حمل ونقل عمومی شهر را تعطیل کنند.
با این حال درخصوص آزادسازی خیابان‌های پاریس برای خودروهای شخصی، شهردار این شهر نظر دیگری دارد. آنه هیدالگو، شهردار پاریس، با قدرت از ادامه یافتن اقدامات مقابله با آلودگی و ترافیک شهری در دوران پاندمی «کووید-۱۹» دفاع می‌کند و می‌گوید: «اینکه ما اجازه دهیم توسط خودروها و آلودگی مورد تهاجم قرار بگیریم، توجیه ندارد. آلودگی خود یک خطر بزرگ و بحران سلامت جدی است. تصور کنید تهدید آلودگی با بحران ویروس کرونا همراه شود. بنابراین اجازه ورود خودروها به خیابان‌های شهر به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست و نمی‌تواند جزئی از راه‌حل باشد، چرا که در عمل منجر وخامت بیشتر اوضاع می‌شود.»
ادعای هیدالگو پیرامون ارتباط میان «کووید-۱۹» و آلودگی هوا بی‌اساس نیست. محققان دانشگاه هاروارد در مطالعه‌ای نشان داده‌اند که تنها افزایش یک میکروگرمی ذرات معلق در هر متر مکعب هوا، خطر مرگ مبتلایان به «کووید-۱۹» را تا ۱۵ درصد بیشتر می‌کند. آلودگی هوا همچنین یکی از عوامل تشدید بیماری آسم به شمار می‌رود، بیماری‌ای که نرخ مرگ‌ومیر ویروس کرونا در آن بسیار بالا است.
پس از هشت هفته تعطیلی و جان باختن بیش از ۲۶ هزار نفر، روز دوشنبه ۱۱ مه (۲۲ اردیبهشت) اما دولت فرانسه لغو تدریجی محدودیت‌های به اجرا گذاشته شده را آغاز کرد. بر این اساس مردم این کشور دیگر مجبور نیستند برای خروج از خانه فرم پر کنند و تا ۱۰۰ کیلومتر دور از خانه می‌توانند رفت‌وآمد کنند. البته شهرهای این کشور با توجه به شدت بیماری به دو منطقه قرمز و سبز تقسیم شده‌اند و عمده آزادسازی‌ها مربوط به مناطق سبز می‌شود. برای مثال قرار است به تدریج مدارس و پارک‌ها در مناطق سبز بازگشایی شوند. شبکه متروی پاریس نیز قرار است با ۷۵ درصد ظرفیت سابق خود فعالیت کند و دو خط به‌طور کامل خودکار این شبکه بر اساس برنامه عادی خود خدمت‌رسانی خواهند کرد. با این حال ۶۰ ایستگاه از ۳۰۲ ایستگاه متروی پاریس همچنان تعطیل خواهند بود. با وجود افزایش خدمت‌رسانی اما ظرفیت مسافرگیری مترو برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی همچنان محدود باقی خواهد ماند و تنها در ۱۵ درصد از ظرفیت، مسافر سوار خواهد شد. به‌علاوه برای استفاده از مترو در ساعات شلوغ، مسافران باید از محل کار خود مجوز سفر داشته باشند. بر اساس قوانین جدید همه استفاده‌کنندگان از حمل نقل عمومی موظف هستند ماسک بزنند والا با جریمه ۱۳۵ یورویی مواجه خواهند شد. در این رابطه دولت فرانسه اعلام کرده است ۱۰ میلیون ماسک را به مراکز حمل ونقل عمومی تحویل داده تا بین مسافران توزیع کنند.
کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از گسترش شیوع «کووید-۱۹» و حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی باید مانع از شلوغی بیش از حد حمل ونقل عمومی شد. به گفته هیدالگو، یک اقدام پیشگیرانه این است که همه شهروندان تا جای ممکن به‌جای حضور در سر مشاغل، دورکاری کنند. اقدام دیگر که پایدارتر نیز هست ارتقای شبکه دوچرخه‌سواری با اضافه کردن خطوط جدید محافظت شده است که موجب افزایش فاصله میان دوچرخه‌سواران می‌شود. در این رابطه پس از شیوع ویروس کرونا ترجیح شهروندان پاریس به عدم‌استفاده از حمل ونقل عمومی تغییر یافته و روزافزون مدل‌های جایگزین پاکی همچون دوچرخه‌سواری مورد توجه قرار می‌گیرد.
بارسلون: آزادسازی خیابان‌ها برای دوچرخه‌ها
همانند فرانسه، در اسپانیا نیز محدودیت‌های سختگیرانه‌ای برای مقابله با ویروس کرونا به اجرا گذاشته شده، کشوری که تاکنون بیش از ۲۶۸ هزار نفر مبتلا و ۲۶ هزار نفر قربانی داشته است. این محدودیت‌ها در کنار ترس ناشی از ویروس کرونا موجب شده ترافیک شهری بارسلون بیش از ۸۰ درصد و شمار مسافران حمل ونقل عمومی تا ۹۵ درصد کاهش یابد. با این حال پس از یک ماه و نیم محدودیت‌های نفسگیر، از هفته گذشته دولت این کشور به‌تدریج از سرگیری فعالیت‌ها را آغاز کرد. بر این اساس با بازگشایی کسب‌وکارها و برخی مراکز تفریحی (همچون پارک‌ها) مردم می‌توانند در ساعات مشخصی از شبانه‌روز از خانه خارج شوند.
آدریا گومیلا، مدیر حمل ونقل شورای شهر بارسلون، معتقد است بحران ویروس کرونا می‌تواند فرصتی برای تغییر ذائقه حمل ونقلی مردم و ترغیب آنها به استفاده از مدل‌های پایدارتر حمل ونقل باشد: «ما می‌خواهیم تعداد سفرهایی که به‌صورت پیاده و با دوچرخه صورت می‌گیرد را افزایش دهیم، من فکر می‌کنم وقتی که مردم برای زندگی عادی به خیابان‌ها بیایند به خاطر نگرانی‌های بهداشتی تمایلی به استفاده از حمل ونقل عمومی نداشته باشند.» به اعتقاد او علاوه بر تشویق مردم به سفرهای پاک، حفظ اصول بهداشتی در شبکه مترو و اتوبوسرانی برای ترغیب مردم به استفاده نکردن از خودروی شخصی نیز ضروری است.
بر این اساس مقامات بارسلون طرحی ۴/ ۴ میلیون یورویی را برای کاهش استفاده از خودروی شخصی ارائه کرده‌اند. طبق این طرح قرار است بیش از ۲۱ کیلومتر به خطوط دوچرخه‌سواری و ۱۲ کیلومتر به مسیرهای ویژه پیادهروی افزوده و شبکه اتوبوسرانی ارتقا داده شود. پیشتر در پروژه‌ای که از سال ۲۰۱۶ کلید خورد، ساختار این شهر در حال تبدیل به «ابربلوک»هایی است که در آن خیابان‌های ماشین‌رو به نفع عابران پیاده و دوچرخه‌سواران آزاد می‌شوند. گومیلا می‌گوید: «ما در حال آماده‌سازی ایده‌های جدیدی هستیم تا مزایای استفاده از روش‌های حمل ونقل پاک (پیادهروی و دوچرخه‌سواری) برای مردم روشن شود. اگر آنها بخواهند مدل‌های حملونقل شخصی را انتخاب کنند، ما ترجیح می‌دهیم به جای ماشین و موتورسیکلت از دوچرخه و پاهای خود استفاده کنند.»
لندن: «نه» به دعوتنامه برای خودروها
پس از شیوع گسترده «کووید-۱۹» دولت انگلیس تصمیم به تعطیلی مراکز عمومی همچون مدارس، رستوران‌ها، باشگاه‌ها، مراکز تفریحی و... گرفت. با این حال با وخیم‌تر شدن اوضاع محدودیت‌های سختگیرانه‌تری به اجرا درآمد و در تاریخ ۲۳ مارس (۴ فروردین) اعلام شد تجمع بیش از ۲ نفر ممنوع است و مردم تنها برای تهیه غذا، سلامت و کار خود (اگر امکان دورکاری برایشان فراهم نیست) مجاز هستند از خانه بیرون بیایند. البته دولت انگلیس نسبت به کشورهای همسایه خود در اعمال محدودیت‌های مقابله با کرونا دیرتر عمل کرد: ایتالیا، اسپانیا و فرانسه محدودیت‌ها را به ترتیب در تاریخ‌های ۹ مارس، ۱۵ مارس و ۱۶ مارس به‌اجرا درآوردند.
بر این اساس سازمان حمل ونقل عمومی شهر لندن خدمات مترو و اتوبوس‌های شهری خود را کاهش داده است. برای مثال ۴۰ ایستگاه در سیستم متروی این شهر به‌طور کامل تعطیل شده‌اند (از مجموع ۲۷۰ ایستگاه) و زمان ورود قطار به ایستگاه‌ها به ۱۵ دقیقه افزایش یافته است. همچنین از مردم خواسته شده تنها در مواقع ضروری از خودروی شخصی خود برای رفت وآمد استفاده کنند آن‌هم غیر از ساعات اوج ترافیک یعنی بازه‌های ۰۵:۴۵ تا ۰۷:۳۰ و ۱۶:۰۰ تا ۱۷:۳۰. از طرفی شیوع ویروس کرونا و اجرای محدودیت‌ها منجر به کاهش چشمگیر حجم سفرهای شهری و تقاضا برای حمل ونقل عمومی شده تا جایی که نسبت به سال گذشته تقاضا برای مترو ۹۵ درصد و تقاضا برای اتوبوس‌های شهری ۸۵ درصد کاهش یافته، وضعیتی که اداره‌کنندگان این شهر را به مرز ورشکستگی کشانده است.
مقامات شهری لندن همچنین در همان تاریخ ۲۳ مارس عوارض ترافیکی و محدودیت‌های طرح ترافیک این شهر موسوم به «ناحیه انتشار پایین» را لغو کردند، اقدامی که در جهت تسهیل رفت وآمد پرسنل پزشکی و کمک به حفظ زنجیره عرضه موادغذایی و کسب وکارهای حیاتی صورت گرفت و همچنان نیز ادامه دارد (قرار است در روزهای آتی درخصوص نحوه بازگشت به روال عادی تصمیم‌گیری شود). صادق‌خان، شهردار لندن، در زمان اجرای این تصمیم گفت: «این اقدام یک دعوتنامه برای ورود خودروهای شخصی به مرکز شهر نیست. مردم باید همچنان در خانه‌های خود بمانند. برای نجات جان شهروندان خیابان‌ها باید خالی از خودرو باشند.» با این حال محدودیت رفت‌وآمد وسایل‌نقلیه موتوری در تقاطع اصلی این شهر که به‌عنوان مرکز مالی-تاریخی در قلب شهر لندن ۹خیابان به آن منتهی می‌شود همچنان پابرجاست. همچنین ممنوعیت‌های پارک خودرو و عوارضی که از آن دریافت می‌شود نیز ادامه دارد.
تجربه تهران از ترافیک کرونایی
دنیای‌اقتصاد: از اواخر اسفند سال گذشته با شدت گرفتن شیوع کرونا در تهران به‌عنوان یکی از اولین شهرهای آلوده به این ویروس در کشور، لغو طرح ترافیک به منظور کاهش استفاده از حملونقل عمومی در پایتخت عملیاتی شد. هرچند موازی با این تصمیم تاکید زیادی بر ضرورت کاهش سفرهای غیرضروری صورت گرفت، اما به هر حال شهروندانی که هنوز موضوع کرونا را آن طور که باید جدی نگرفته بودند، به انجام سفرهای غیرضروری با انگیزه خرید و نظایر آن در روزهای پایانی سال گذشته پرداختند. اما با آغاز روزهای کاری نیمه دوم فروردین و شروع فعالیت برخی از کسب و کارها، رفته‌رفته بر بار ترافیک خودرویی افزوده شد؛ به‌طوری‌که از همان زمان ایده بازگشت طرح ترافیک در سر مدیران ترافیکی شکل گرفت. اما طرح ترافیک نه در آن زمان و نه در طول اردیبهشت ماه دیگر اجرا نشد؛ چراکه مدیران ترافیکی گزینه جایگزین دیگری برای آمد و شد شهروندان سراغ نداشتند. از یکسو از تعداد کارمندان دورکار در اردیبهشت کاسته شد و از سوی دیگر ظرفیت حملونقل عمومی ثابت ماند، بنابراین چاره‌ای به جز استفاده بیشتر از خودروی شخصی برای انجام سفرهای کاری وجود نداشت. قفل ترافیکی در معابر مرکز شهر، کمبود پارکینگ و ترددهای سرگردان برای یافتن فضای پارک حاشیه‌ای، توقف‌های دوبله و دردسرهایی که از این بابت برای خودروسواران به‌دنبال داشت، تاخیر شدید در حرکت اتوبوس‌ها و اتفاقاتی از این دست، ضرورت بازنگری در لغو طرح ترافیک را نمایان ساخته بود. به این ترتیب تصمیم‌سازان ترافیکی درباره بازگشت طرح ترافیک با نسخه‌ای نسبتا متفاوت و متناسب با شرایط کرونایی به اجماع رسیدند. طبیعی است سیاست مدیریت شهری در سال‌های اخیر، سخت کردن شرایط استفاده از خودروی شخصی در مرکز شهر بوده و شیوع کرونا سبب شده این سیاست به‌طور موقت کنار گذاشته شود. بنابراین کمبود جای پارک در مرکز شهر امری طبیعی است. با طرح ترافیک کرونایی هم که پس از عید فطر قرار است از ساعت 8 تا 16 اجرا شود و امکان خروج رایگان بین ساعت 14 تا 16 را نیز برای کسانی که قبل از 8 صبح وارد محدوده شده‌اند، فراهم کرده است، ممکن است از بار ترافیک غیرضروری به واسطه بازگشت عوارض تردد در این محدوده‌ها کاسته شود؛ اما مشکل پارکینگ به قوه خود باقی خواهد ماند. در شرایطی که حملونقل عمومی سلامت شهروندان را به مخاطره می‌اندازد و افزایش بار تردد با خودروی شخصی نیز مشکل ازدحام ترافیکی به‌دنبال دارد، مدیران شهری در شهرهای موفق فرصت را برای اشاعه حملونقل سبز اعم از دوچرخه‌سواری و پیاده روی مغتنم شمرده‌اند و از برنامه‌های ترویجی در این حوزه استفاده کرده‌اند تا شهروندان از مسیرهای سبز به جای معابر خودرویی برای انجام سفرهای روزانه ضروری استفاده کنند. این تجربه می‌تواند در تهران نیز پیاده شود؛ اما شواهد نشان می‌دهد در ایام شیوع کرونا هیچ برنامه ویژه‌ای در این زمینه در دستور کار مدیریت شهری تهران قرار نگرفته است.
