سیدمحسن علیزاده طباطبایی
کارشناس شهری

مترو تهران به‌رغم اینکه از لحاظ شاخص‌های مهمی چون تعداد سفر در سال، طول خط و تعداد ایستگاه در زمره 20 مترو برتر دنیا است، از نظر درآمد و تامین منابع درآمدی در بین 156 قطار شهری در جهان، رتبه آخر را دارد. این در حالی است که مسافران مترو تهران حداکثر 20 درصد از بهای تمام شده بلیت را پرداخت می‌کنند و این مبلغ حتی نسبت به سهم آنها از هزینه استفاده از اتوبوس نیز به مراتب کمتر است. منابع مالی مترو شامل دو بخش بلیتی و غیربلیتی است. منابع غیربلیتی کمک‌های شهرداری، دولت و درآمد حاصل از فضاها و ایستگاه‌ها را شامل می‌شود. در عین حال مدیریت شهری جدید می‌تواند با اتخاذ راهکارهای مناسب محدودیت‌ها و موانع مالی ذیل را برطرف کند:

۱- عدم امکان نزدیک شدن بهای بلیت مترو به بهای واقعی: به‌دلیل عدم موافقت شورای اسلامی شهر تهران در ادوار مختلف در حال حاضر میانگین درآمد حاصل از بلیت فروشی به هر مسافر 449 تومان است و این یعنی تنها حدود 18 درصد از هزینه تمام شده سفر با مترو از این طریق تامین می‌شود.

راهکار: هدفمند کردن بهای بلیت مترو با استفاده از امکانات مکانیزه موجود به نحوی که بهای بلیت متناسب با بضاعت اقشار مختلف مسافران دریافت شود. به‌عنوان مثال می‌توان به مددجویان نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی، سربازان، دانش‌آموزان و اقشار خاص از این دست که شناسایی آنها نیز به سادگی میسر است، یارانه بلیت بیشتری پرداخت کرد و این اقشار از طریق دریافت کارت بلیت متمایز، هزینه کمتری بابت سفر با مترو بپردازند. در عین حال سایر مسافران مترو سهم پیش‌بینی شده در قانون را از هزینه تمام شده سفر با مترو پرداخت کنند.

۲- عدم تصویب یارانه مکفی در مجلس شورای اسلامی در ادوار مختلف: یارانه دولتی پیش‌بینی شده برای مترو در تمام سال‌های گذشته کفایت لازم را برای پوشش سهم یک‌سومی دولت از هزینه‌های مترو نداشته است.

راهکار: افزایش تعامل با کمیسیون‌های ذی‌ربط در مجلس و شورای اسلامی شهر تهران برای تصویب قوانین و یارانه‌های متناسب برای مترو ضروری است. یکی از دلایل توجیهی اقتصادی بودن مترو این است که طبق محاسبات انجام شده هر سفر با مترو یک دلار به اقتصاد کلان کشور کمک می‌کند.

۳- وجود موانع و محدودیت‌ها در واگذاری فضاهای بسیار وسیع، متنوع و ارزشمند مترو برای درآمدزایی بیشتر: مواردی نظیر وجود مقررات دست و پاگیر مزایده‌ها و عدم امکان واگذاری به برندهای معتبر را می‌توان از موانع موجود در بهره‌برداری بهینه از فضاهای مترو ارزیابی کرد.

راهکار: مطالعه دقیق، تهیه طرح و اجرای طرح جامع درآمدزایی و حذف قوانین دست و پاگیر در این بخش برای استفاده صحیح و متناسب از همه فضاهای ایستگاه‌ها و حتی اطراف ایستگاه‌ها به نحوی که نیازهای خرید شهروندان به‌طور کامل در زیرزمین پاسخ داده شود.