10 ماموریت فوری شوراهای شهر

دنیای اقتصاد: مرحله مقدماتی ماراتن ورود به شوراهای شهر، با ثبت‌نام سه گروه نامزد انتخاباتی آغاز شد. وضعیت «پایتخت» و به تبع، سایر شهرهای بزرگ ایجاب می‌کند ترکیب جدید پارلمان‌های محلی که از ماحصل انتخابات پنجمین دوره شوراهای شهر شکل می‌گیرد، باید ۱۰ ماموریت فوری برای درمان مجموعه‌ای از بیماری‌های مزمن شهرها در دستور کار قرار دهد. ناتوانی مدیریت شهری در چاره‌جویی برای ترافیک و آلودگی هوا و همچنین برخی رانت‌ها و اقدامات نامتعارف، از انفعال و خلأ نظارت شورای شهر نشات می‌گیرد. فهرست ماموریت‌ها می‌تواند ملاک رای‌دهندگان برای محک کاندیداها باشد.

مرحله مقدماتی ماراتن انتخابات پارلمان محلی پایتخت با ثبت نام ۳ هزار نفر آغاز شده است. انتخاباتی که اگرچه پنجمین دوره خود را تجربه می‌کند اما به دلیل دو تفاوت عمده از آن به‌عنوان یکی از دشوارترین دوره انتخابات عمر شوراها تعبیر می‌شود. صاحبنظران و استادان دانشگاه معتقدند: کارنامه عملکرد بحث برانگیز چهار دوره فعالیت پارلمان محلی پایتخت از یکسو و به «نقطه جوش» رسیدن مشکلات عدیده مجموعه کلان‌شهر تهران که منجر به کاهش سطح کیفیت زندگی برای شهروندان شده‌است از سوی دیگر، دور پنجم انتخابات شورای شهر تهران را در مرحله‌ای حساس قرار داده است. مطابق با اصل ۱۰۰ قانون اساسی اداره امور هر شهر از طریق همکاری مردم و با نظارت شورایی به نام شورای شهر باید صورت گیرد. جست و جو در لابه‌لای متون قانون نشان می‌دهد نظارت بر قبل، حین و بعد از اجرای ماموریت‌های شش‌گانه شهرداری، وضع مقررات، هماهنگی مدیریت ملی و محلی، رفع تبعیض و جلوگیری از نابرابری و جلب مشارکت مردم از طریق شورایاری‌ها پنج محور اصلی وظایف تعریف شده برای شورا‌های شهر است. با این وجود تجربه ۱۶ ساله تشکیل شورای شهر حاکی از آن است که جایگاه شورای شهر طی تمامی سال‌های گذشته به گونه‌ای نبوده که ناظر بر تمامی فعالیت‌های امور شهری باشد. به این معنا که در اغلب موارد نه تنها حل مسائل شهری از طریق تعامل و کدخدامنشی پیش رفته است، بلکه شورای شهر به جای آنکه به‌عنوان نهاد ناظر بر عملکرد شهرداری عمل کند به نهادی برای حل و فصل مشکلات شهرداری بدل شده است.

اگرچه این انتظار وجود داشت که این روند با افزایش کرسی‌های ساختمان بهشت در چهارمین دوره از ۱۵ نفر به ۳۱ نفر متوقف شود و شورا در جایگاه اصلی نظارتی خود قرار گیرد، اما عملا صحن پارلمان محلی به محل جدال سیاسی بدل شد. از دیدگاه کارشناسان و صاحبنظران حوزه شهری اگر در مرحله مقدماتی پنجمین دوره انتخابات پارلمان محلی پایتخت که از هفته دوم سال جاری با ثبت نام چند هزار نفر آغاز شده مسیر و مقصد اصلی این ماراتن یعنی شناسایی مشکلات شهر تهران، ارائه راهکارهای موثر و پیگیری و نظارت بر اجرای راهکارها به خوبی از سوی نامزدهای ورود به شورای شهر تهران و شهروندان درک شود یک نفع دو سویه در پایان دوره حضور اعضای جدید در مجموعه مدیریت شهری نصیب شهر تهران خواهد شد. به این معنا که از یکسو افرادی به‌عنوان اعضا به پارلمان‌های محلی وارد می‌شوند که از صلاحیت حداکثری نسبت به سایر نامزدها برخوردارند و از سوی دیگر شهر برای چهار سال آینده به گونه‌ای اداره می‌شود که شهروندان رضایت حداکثری نسبت به دوره‌های قبل پیدا خواهند کرد. به گفته کارشناسان شهری مرحله اول این ماراتن با برگزاری پنجمین دوره انتخابات شورای شهر در ۲۹ اردیبهشت‌ماه(۴۴ روز دیگر) به پایان می‌رسد و مرحله اصلی آن یعنی ورود اعضای جدید به شورای شهر و در اختیار گرفتن مدیریت بالادستی اداره شهر آغاز می‌شود.

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» درباره مشخصات سه سطح اصلی این ماراتن در پایتخت و به تبع شهرهای بزرگ کشور که کم و بیش به وضعیت شهر تهران دچار هستند، نشان می‌دهد: پنجمین دوره پارلمان محلی پایتخت که از نیمه امسال بعد از برگزاری انتخابات شکل می‌گیرد ۱۰ ماموریت فوری، پنج وظیفه کلیدی و در عین حال ۹ چالش اصلی که از دوره‌های قبل به آن به ارث رسیده‌است، روبه‌رو است.ضمن آنکه نکته قابل توجهی که انتخابات این دوره شورای شهر تهران را نسبت به دوره‌های قبل متفاوت می‌کند، اول کاهش دوباره تعداد کرسی‌های شورای شهر از ۳۱ به ۲۱ نفر و دوم ثبت نام سه گروه مختلف برای نامزدی در انتخابات است. در این دوره سه گروه از چهره‌های قدیمی، چهره‌های جدید و «نوظهورها» ثبت نام کرده‌اند. چهره‌های قدیمی شامل اعضای قدیمی شورای شهر تهران به جز سه نفر (معصومه آباد، رحمت‌الله حافظی و عباس شیبانی) است. گروه دوم یعنی چهره‌های جدید شامل مدیران دولتی و شهری مرتبط با مباحث شورای شهر و شهرداری و چهره‌های ورزشی و هنری غیرمرتبط با مباحث شهری است که صرفا به دلیل فعالیت در سایر رشته‌ها به‌عنوان یک چهره شناخته می‌شوند، اما به نظر می‌رسد فاقد دانش کافی در حوزه مسائل شهری باشند. گروه سوم که با عنوان «نوظهورها» شناخته می‌شوند به گفته برخی «آقازاده‌ها» یا همان فرزندان مدیران ارشد و مقامات اجرایی کشور هستند که به دلیل حضور پدر یا مادر خود در عرصه فعالیت‌های اقتصادی یا سیاسی برای عضویت در پنجمین دوره انتخابات شورای شهر کاندیدا شده‌اند.

مرحله اول؛ ماموریت‌های دهگانه

یکی از اولویت‌های اصلی پس از برگزاری انتخابات و ورود ۲۱ عضو جدید به ساختمان بهشت، شناخت ماموریت‌های دهگانه برای رهایی از شهر از مشکلات عدیده آن در سال ۱۴۰۰ است. در بررسی‌های انجام شده از سوی تحلیلگران و صاحبنظران حوزه شهری ماموریت اول اعضای پارلمان محلی پایتخت، به حساس بودن مقطع کنونی این دوره فعالیت آن باز می‌گردد؛ چراکه در این دوره هم نوبت بازنگری و تدوین نسخه‌های جدید سه برنامه بالادست شهرداری تهران شامل طرح تفصیلی، طرح جامع و برنامه پنج ساله شهر تهران فرارسیده و هم آنکه بودجه اداره شهر تهران باید از هر نوع درآمد ناپایدار حاصل از انواع عوارض ساخت‌وساز سم‌زدایی و تصفیه شود. ماموریت دوم تیم جدید شورای شهر بازنگری در رفتار نهاد شورای شهر است. به این معنی که اعضای پارلمان محلی پایتخت باید از انفعال و دنباله‌روی اقدامات شهرداری فاصله بگیرند و به جای تاثیرپذیری از شهرداری بر این نهاد نظارت جامع و کامل اعمال کنند. به نظر می‌رسد برای اجرای این ماموریت به مسیرسازی اولیه نیاز است تا در این مسیر چارچوب‌های اولیه نظارت بر فعالیت‌های شهرداری مشخص شود.

سومین ماموریت شناسایی شده برای شورای شهر پنجم فعال‌سازی ابزار‌های نظارتی است که تا کنون به شکل واقعی جز در برخی اقدامات سیاسی از آنها استفاده نشده ‌است. این ابزارهای نظارتی مواردی همچون سوال از شهردار، سوال از شهرداران مناطق، سوال از معاونان شهردار و در نهایت استیضاح شهردار را شامل می‌شود که طی سال‌های اخیر اگرچه در مواردی شورای شهر به استفاده از آن روی آورده اما در نهایت نتیجه خاصی به نفع شهر و شهروندان از آن حاصل نشده‌ است. تصویب برنامه‌ها و سیاست‌های مورد نیاز شهر چهارمین ماموریت فوری شورای شهر پنجم است به این شرط که آنچه تصویب می‌شود همچون بسیاری از طرح‌ها و لوایحی که طی دوره‌های اخیر به تصویب شورای شهر رسیده تزئینی نباشد و قابلیت اجرا در شهر را داشته باشد. به گفته کارشناسان شهری نظارت در حین اجرای این مصوبات یکی از وظایف مهم اعضای شورای شهر است که به نظر می‌رسد تاکنون از آن غفلت شده یا به ارائه تذکرات موردی ختم شده ‌است.

در عین حال مقابله با هر نوع رانت شهری پنجمین ماموریت تعریف شده برای پارلمان محلی پایتخت است. براین اساس باید زمینه و ریشه‌ رانت‌هایی که در حوزه مدیریت شهری وجود دارد و اعتماد عمومی به خانواده مدیریت شهری را خدشه‌دار کرده، شناسایی شود و مسیرهای منجر به شکل‌گیری را از بین ببرند. ششمین ماموریت پارلمان محلی پایتخت مهار اقدامات نامتعارف مدیریت شهری است. کارنامه عملکرد مدیریت شهری تهران در همه سال‌های گذشته نشان می‌دهد نارسایی‌ها و نواقص موجود در قوانین مدیریت شهری از یکسو و خلأ مقررات نظارتی از سوی دیگر موجب شده مدیریت شهری دست به انجام اقداماتی بزند که در ظاهر و در برخورد اولیه مقامات نظارتی تخلف محسوب نمی‌شود اما از دید کارشناسان شهری کاملا نامتعارف و پرمخاطره برای شهر به حساب می‌آید. به‌عنوان مثال نحوه واگذاری املاک شهر تهران برای تامین مالی اداره شهر جزو اقداماتی است که اگر پارلمان محلی پنجم پایتخت برای این موضوع که بخش قابل توجهی از بودجه شهر تهران را تامین مالی می‌کند فرمول مشخص، شفاف و مورد تایید کارشناسان خبره طراحی نکند؛ بی‌تردید تداوم واگذاری املاک به اشکال قبلی به تداوم اقدامات نامتعارف منجر می‌شود.

ماموریت بعدی پارلمان محلی ۲۱ نفره چهار سال آتی پایتخت، خارج کردن طرح‌ها و پیشنهادهای بایگانی شده در شورای شهر از آرشیو مطالعات کارشناسان است. طی سال‌های اخیر بازوی پژوهشی مدیریت شهری مجموعه‌ای از طرح‌های مطالعاتی را به سرانجام رساند که تصویب آن در شورا و اجرای آن از سوی شهرداری می‌توانست بخشی از بیماری‌های مزمن پایتخت را درمان کند. از جمله این مطالعات می‌توان به پیشنهاد اخذ عوارض تردد از برخی معابر شهری تهران، اخذ عوارض سوخت از برخی خودروها، طراحی مکانیزم‌های تشویقی برای افزایش پارکینگ‌های عمومی در سطح شهر و... اشاره کرد. اگرچه برخی از این مطالعات حتی در صحن علنی شورای شهر نیز طرح می‌شدند اما به دلایلی از جمله محافظه‌کاری مدیران شهری در واقعی کردن هزینه برخی خدماتی که ارائه آن منجر به تحمیل عارضه‌هایی همچون آلودگی و ترافیک به شهر می‌شود، از تصویب آن خودداری کردند. به گفته صاحبنظران حوزه شهری پارلمان پنجم پایتخت می‌تواند این جسارت را داشته باشد که برای رفع این بیماری‌های مزمن دست به جراحی شهری بزند.

ماموریت هشتم که یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های تعریف شده برای شورای شهر پنجم عنوان می‌شود اولویت‌بخشی به حقوق طبیعی شهروندان است. درحال حاضر در شهر تهران یک گروه خاص که بخشی از سازنده‌ها و بسازبفروش‌های شهر هستند و همواره به دنبال کسب امتیازات خاص بابت اخذ تراکم ساختمانی و دریافت مجوز تغییر کاربری هستند. غالب این گروه در همه سال‌های اخیر موفق شده‌اند از مجاری مختلف از جمله کمیسیون ماده پنج امتیاز درخواستی خود را به بهترین شکل و با پرداخت مبالغ قابل توجه برای عوارض تراکم و تغییر کاربری به مدیریت شهری، دریافت کنند. اما صدور این امتیازات شهری برای یک گروه خاص باعث تضییع آشکار حقوق عمومی بخش زیادی از شهروندان شده ‌است. به ویژه آن دسته از پایتخت‌نشینان که محل سکونت یا فعالیت آنها در حوالی املاک دریافت‌‌کننده این نوع امتیازات بوده ‌است. نمونه بسیار زیاد آن در مناطق مختلف شهر گودبرداری‌های عمیق و بعضا غیراستانداردی است که بدون توجه به شرایط محیطی منجر به نشست خیابان‌های اطراف شده است. نمونه دیگر آن نیز تورم مال‌سازی در کوچه‌ها و معابر باریک شهر است که مشکلات زیادی را برای آسایش شهروندان مناطق به وجود آورده ‌است. گودبرداری‌های عمیق غیراستاندارد و تورم مالسازی در برخی مناطق دو نمونه از موارد تضییع حقوق شهروندان تهرانی است که پارلمان محلی پایتخت باید نسبت به توقف این فرآیند اقدام کند. ماموریتی که به نظر می‌رسد شورای شهر چهارم نیز با وجود شناسایی این عارضه نتوانست راهکار مفید و موثری برای بهبود آن ارائه دهد.

یکی دیگر از ماموریت‌های مهم شورای شهر پنجم، نقص اصلی این پارلمان در انتخاب شهردار کارآمد است. به گفته تحلیلگران حوزه شهری شهردار کارآمد در این مقطع زمانی به معنای فردی است که اولا بپذیرد تهران به انواع بیماری‌های مزمن شهری همچون ترافیک و آلودگی دچار شده و علائم حیاتی شهر در آستانه نابودی قرار دارد. ثانیا نیاز پایتخت به اجرای این ۱۰ ماموریت فوری را باور کند. اگر این دو موضوع مورد پذیرش واقعی شهردار بعدی پایتخت قرار گیرد شهرداری تهران برای سال‌های ۹۶ تا ۱۴۰۰ می‌تواند به مجموعه‌ای کارآمد تبدیل شود.

واما دهمین ماموریت فوری شورای پنجم حل مشکلات حاد پایتخت است.

بررسی‌ها و مطالعات مجموعه‌های کارشناسی و مطالعاتی مختلف از مشکلات حاد شهر تهران نشان می‌دهد در حال حاضر زندگی شهروندان در شهر تهران گرفتار ۱۲ مشکل حاد است. آلودگی هوا، ترافیک و تغییر کاربری‌های پرمخاطره، عدم تناسب ظرفیت حمل‌و نقل عمومی با حجم مسافرت‌های درون شهری به ویژه مترو از جمله این مشکلات است. تورم خانه‌های خالی یکی دیگر از مشکلات شهر تهران است. در حال حاضر از حدود ۴ میلیون آپارتمان مسکونی موجود در شهر تهران نزدیک به نیم میلیون واحد مسکونی خالی از سکنه است. وجود بیش از ۳ هزار و ۷۰۰ هکتار بافت فرسوده و عدم ارائه راهکار مناسب و کارآمد برای نوسازی این محدوده از شهر یکی از حادترین مشکلات شهری به ویژه با جدی شدن احتمال بروز خطر زلزله است. در موارد زیادی بسیاری از تسهیلاتی که برای نوسازی بافت فرسوده در نظر گرفته شده است به دلایلی از جمله نبود هماهنگی‌های لازم میان دولت و شهرداری، اختلاف بر سر یارانه نرخ سود تسهیلات و... با مشکل در پرداخت مواجه شده است.سست شدن زمین در برخی مناطق که منجر به فروریزش‌های متعدد به ویژه در سال گذشته شده است، فقر شدید مراکز تفریحی و پارک‌های مشابه چیتگر و پردیسان، شب مردگی محدوده مرکزی شهر، کسری شدید پارکینگ و بی‌نظمی شهری- اجتماعی از دیگر مشکلات و بیماری‌هایی است که نیازمند ارائه راهکارهای فوری از سوی پارلمان محلی پایتخت برای اجرای آن از سوی شهرداری است. این ماموریت‌ها به دلیل پنج وظیفه اصلی که به موجب قانون بر عهده شورای شهر گذاشته شده برای این نهاد تعریف شده است.

به موجب قانون پنج وظیفه اصلی شورای شهر تهران شامل وضع مقررات، نظارت قبل، حین و بعد از اجرای ماموریت‌ها، هماهنگی مدیریت محلی و ملی، رفع تبعیض و جلوگیری از نابرابری و جلب مشارکت مردم برای اداره شهر از طریق ایجاد شورایاری‌ها مهم‌ترین وظایفی است که در قانون برای شورای شهر برشمرده شده است تا این نهاد بتواند برای مهم ترین چالش‌های شورای شهر راهکاری جدید اتخاذ کند. از دیدگاه کارشناسان شهری به واسطه عملکرد ناموفق دوره‌های گذشته مدیریت شهری در حال حاضر تهران به ۹ چالش اصلی در حوزه شهر گرفتار شده و هنوز راهکار مناسبی برای آن اتخاذ نشده‌است. به نقطه جوش رسیدن تراکم فروشی، ته کشیدن منابع شهری به واسطه فروش ثروت‌های شهر،عدم استفاده از منابع درآمدی پایدار شهری، تورم نیروی انسانی مازاد در مجموعه شهرداری، آلودگی هوا، ترافیک، تحمیل هزینه‌ شهرهای اطراف، شکاف زیاد سطح خدمات بین مناطق شمالی و جنوبی شهر و حل مسائل به‌صورت کدخدامنشی به جای روال مدیریتی و نظارتی در شورای شهر مهم‌ترین این چالش‌ها به شمار می‌رود.

به چه کسی رای دهیم؟

بررسی لیست نامزدهای پنجمین دوره انتخابات شورای شهر تهران نشان می‌دهد: نامزدها در دو گروه اصلی متخصصان حوزه شهری و چهره‌های فاقد تخصص مرتبط با مسائل شهری تقسیم‌بندی می‌شوند. رای‌دهنده‌ها ۴۴ روز دیگر برای شرکت در انتخابات با هر دو گروه روبه‌رو هستند. بنابراین یا لیست ۲۱ نفره انتخابی خود را باید یه یکی از این دو گروه اختصاص دهند یا به‌صورت ترکیبی به هر دو گروه رای دهند. ولی به نظر می‌رسد در این مقطع به لحاظ ۱۰ ماموریت فوری پایتخت و بیماری‌هایی که شهر تهران به آن دچار است استفاده از یک خط کش می‌تواند ملاک عمل انتخاب اعضای جدید شورای شهر قرار گیرد. این خط‌کش به این معنا است که رای دهنده‌ها باید کاندیداها را با لحاظ وضع موجود پایتخت و ماموریت‌هایی که برای بهبود آن پیشنهاد شده محک بزنند. از سوی دیگر نامزدهای ثبت‌نام کرده در این انتخابات نیز باید در ایام منتهی به برگزاری انتخابات برنامه‌های عملیاتی خود را متناسب با ماموریت ۱۰ گانه معرفی کنند. این دو اقدام می‌تواند تا حد ممکن از ورود افراد فاقد صلاحیت حداکثری به پارلمان پایتخت جلوگیری کند.