حامد خانجانی / کارشناس ارشد مدیریت ساخت

در حالی‌که ضعف ساختاری در نظام مهندسی ساختمان و به‌طور کلی ساخت‌و‌سازهای شهری، مهندسان را در رعایت اصول و اخلاق حرفه‌ای در بعد سازمانی با مشکلاتی مواجه کرده است، رعایت اخلاق فردی از سوی ایشان هرچه بیشتر مورد توجه مردم و تاکید مسوولان قرار دارد؛ چنانچه ارائه خدمات صوری (امضافروشی) در سال‌های اخیر همواره مورد اعتراض بوده و شیوه‌نامه رفتار حرفه‌ای مهندسی در تیرماه امسال توسط وزارت راه و شهرسازی به سازمان نظام مهندسی ساختمان ابلاغ شده است. اخلاق را مجموعه هنجارهای نیکو و پسندیده می‌دانیم. نیکو و پسندیده‌بودن اما بر اساس دیدگاه‌های مختلف به گونه‌ای متفاوت تعریف می‌شود؛ اما آنچه بیشتر مورد قبول عموم و مورد تایید ادیان الهی است، هنجارهایی است بر اساس عقل و در جهت ارزش و غایت طبیعت که همانا مورد رضایت خداوند است.

اخلاق مهندسی که کاربرد اصول اخلاقی و استانداردهای حرفه‌ای در مواردی است که افراد در جریان کار مهندسی با آن روبه‌رو می‌شوند، در دو حوزه فردی و سازمانی قابل بررسی است. اخلاق فردی-شغلی مهندسی مجموعه اصولی است که توسط یک مهندس فارغ از تاثیر عوامل و روابط بیرونی و بر پایه آموزه‌ها و صفات فردی بررسی می‌شود و اخلاق اجتماعی-سازمانی در شبکه ارتباطی یک مهندس با سایر همکاران و دست‌اندرکاران و با توجه به زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی بروز و رشد اخلاقیات و به‌صورت سیستمی مورد بررسی قرار می‌گیرد. کدها و آیین‌نامه‌های اخلاقی در حوزه اخلاق فردی تدوین شده و کاربرد دارند. نظام‌نامه رفتار حرفه‌ای اخلاقی در مهندسی ساختمان، ابلاغی وزارت راه و شهرسازی نیز متوجه اخلاق فردی مهندسان است که در ۵ اصل و سه حوزه رفتار عمومی، رفتار در مقابل کارفرمایان و رفتار در برابر همکاران شامل ۳۸ بند تنظیم شده است. براساس روابط کاری و نحوه ارائه خدمات مهندسی، هریک از مهندسان در برابر کارفرما، سایر همکاران، مردم جامعه و محیط‌زیست مسوول هستند که در ادامه توضیح هر یک ارائه می‌شود:

1. مسوولیت حرفه‌ای در برابر کارفرما: مهندسان ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی و کارفرمایان دریافت‌کننده این‌گونه خدمات هستند. مهندسان براساس قرارداد، موظف به تامین خواسته کارفرما مطابق استانداردها و اصول حرفه‌ای هستند. رعایت انصاف در توافق با کارفرما در مورد حق‌الزحمه یا بهای خدمات حرفه‌ای، خودداری از سوء‌استفاده از اضطرار یا کم‌اطلاعی و بی‌اطلاعی کارفرما از قوانین و مقررات، پرهیز از تعارض منافع در ارائه خدمات مختلف، عدم انتشار و افشا نکردن اطلاعاتی از کارفرما که به مناسبت همکاری با او به‌دست آورده مگر در موارد الزام قانونی به افشا نزد مراجع ذی‌صلاح، اجتناب از تحمیل هزینه‌های غیرضروری به کارفرما و اجتناب از مطالبه و دریافت هرگونه وجه یا امتیاز مازاد بر آنچه به‌موجب قرارداد استحقاق دریافت آن را دارد، از موارد اخلاقی است که در حوزه ارتباط با کارفرما برای مهندسان مطرح است.

2. مسوولیت حرفه‌ای در برابر سایر همکاران: مهندسان در چگونگی ارائه خدمات مهندسی به کارفرمایان، در برابر سایر همکاران، در برابر سازمان‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای عضو و به‌طور کلی در برابر «حرفه» خود موظف به رعایت استانداردهای فنی و اصول حرفه‌ای هستند. طرح صادقانه توانمندی‌ها در پذیرش وظایف، رعایت حقوق مالکیت معنوی همکاران، رشد پیوسته نسبت به دانش مهندسی، رقابت شرافتمندانه با سایر همکاران و مسوولیت‌پذیری نسبت به نهاد حرفه‌ای (سازمان نظام مهندسی ساختمان) از جمله این موارد به‌حساب می‌آید.

3. مسوولیت حرفه‌ای در برابر مردم جامعه: مهندسان همزمان و هم‌سان به تعهد در برابر کارفرمایان در ارائه خدمات مهندسی، در برابر عموم مردم جامعه در رعایت استانداردهای فنی و اصول حرفه‌ای نیز مسوول هستند و پیش از تامین خواسته کارفرمایان، لازم است اثرات کار خود را از منظر کلی جامعه مورد بررسی و تطبیق با منافع عامه مردم قرار دهند. رعایت حقوق شهروندان و اطلاع‌رسانی به همه طرف‌های ذی‌نفع در مورد تصمیم‌های مهندسی که جان یا مال کسی را به مخاطره می‌اندازد از مصادیق این مسوولیت برشمرده می‌شود.

4. مسوولیت حرفه‌ای در برابر محیط‌زیست: اصول حرفه مهندسی علاوه بر توجه به شرایط درخواست‌کنندگان خدمات مهندسی و شرایط سایر حرفه‌مندان و مردم جامعه، شرایط زیست سایر جانداران و وضعیت سلامت زمین به‌عنوان زیستگاه و به تعبیر پیامبر گرامی اسلام، «مادر» کلیه موجودات را مدنظر دارد. استفاده از مصالح با حداقل آلودگی‌های کربنی در مراحل تولید، توجه به امکان بازیافت در کاربرد مصالح و توجه به میزان مصرف منابع طبیعی همچون آب در زمان ساخت از جمله این موارد محسوب می‌شود.