راینر اشورت فگر- متخصص محیط‌زیست شهری از آلمان
rws@Creventis.com

طبق برآوردهای رشد جمعیت سازمان ملل‌متحد (UN) در سال ۲۰۱۵، جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ به حدود ۵/ ۸ میلیارد و این رقم در سال ۲۰۵۰ به بالای ۷/ ۹ میلیارد نفر خواهد رسید.

با این روند انتظار می‌رود که در دهه‌های آینده شهرسازی در سراسر جهان همچنان افزایش پیدا کند. در سال ۱۹۵۰ تنها ۳۰ درصد مردم در شهرها زندگی می‌کردند. این میزان در سال ۲۰۰۷ مرز ۵۰ درصد را هم شکست. برای سال ۲۰۳۰ رقم ۶۰درصدی و برای ۲۰۵۰ رقم ۷۰ درصدی تخمین‌زده می‌شود که با بیان عددی، جمعیت شهرها بین سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۵۰ دوبرابر می‌شود. روزانه به تعداد افرادی که در کلان‌شهرها با آسمان‌خراش‌های در حال رشد و جمعیت بیش از ۱۰ میلیونی زندگی و کار می‌کنند، افزوده می‌شود. تنها در شهر پکن احداث ۳۰۰ آسمان‌خراش در سال‌های آتی برنامه‌ریزی شده است. یک رشد انفجاری ساخت‌وساز مانند این هم در شهرهای شانگهای، سئول و بسیاری از شهرهای بزرگ در آسیای دور و نزدیک در حال شکل‌گیری است.

احداث چنین کلان‌شهرهایی طرح‌های جدیدی را به منظور ایجاد زیرساخت‌های تکنولوژی و اجتماعی می‌طلبد و همچنین ساختارهای جدیدی را برای تامین انرژی، خوراک و حمل‌ونقل‌ نیاز دارد که با فراهم آوردن ساختارهای جدید در ایجاد کار و فرصت‌های شغلی برای جمعیت آمیخته است. براساس مطالعات بازار برق، ایران سالانه حدود ۱۰ میلیارد کیلووات‌برساعت به ترکیه، پاکستان، افغانستان و عراق صادر می‌کند که این انرژی از منابع فسیلی تولید می‌شود، به این ترتیب بازار انرژی ایران بسیار بزرگتر از خود کشور است. البته بازار برق داخل در حال حاضر رشد سالانه‌ای برابر ۷ درصد دارد.

تولید انرژی خورشیدی در نیروگاه‌های خورشیدی و با تجهیزات ساخت خود ایران می‌تواند راهکاری برای تامین نیاز بالای برق باشد چراکه تنها با به‌کارگیری انرژی خورشیدی می‌توان انرژی‌ای بیش از میزان موردنیاز تولید کرد. ایران می‌تواند از این طریق به بزرگ‌ترین تولیدکننده انرژی فسیلی (نفت و گاز) و همچنین انرژهای تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی و بادی در منطقه تبدیل شود.

فناوری‌های بین‌المللی برای تولید انرژی پاک، خورشیدی و بدون دی‌اکسیدکربن برای ایجاد و تحقق‌ شهر سبز مدت‌هاست که در سری‌های مختلف تولید می‌شود. به‌طور مثال در ابوظبی (امارت متحده عربی) مرکز انرژی خورشیدی «شمس ۱» در ۱۷ مارس ۲۰۱۳ به‌عنوان بزرگترین نیروگاه حرارتی خورشیدی جهان در این زمان راه‌اندازی شد. این مرکز دارای سطحی برابر ۵/ ۲ کیلومترمربع بوده و می‌تواند انرژی موردنیاز ۲۰ هزار خانوار را تولید کند.

حتی در آلمان که از تابش خورشید کم‌نصیب است، بیش از ۲۰ سال است که اولین خانه خودکفا از لحاظ انرژی به نام خانه خورشیدی فرایبورگ ساخته شده است که ۱۰۰ درصد نیاز انرژی (گرمایی و برق) خود را با سامانه تولید حرارتی و فتوولتاییک (از انرژی خورشیدی) تامین می‌کند. یکی از اولین پروژه‌ها در آلمان (که در سال ۱۹۷۲ آغاز و در سال ۱۹۸۰ به اتمام رسید) دهکده خورشیدی پنتس‌برگ در ایالت باواریا است. ایالت «نورد راین وست‌فالن» با احداث ۵۰ مجموعه‌ خورشیدی با کمک برنامه‌های حمایتی آلمان از سال ۱۹۹۷ به این طرف در این زمینه پیشتاز است.

مراکش قصد دارد توسط پارک‌های خورشیدی در تامین انرژی تا ۵۰ درصد خودکفا شود، نیروگاه خورشیدی «نور» در حاشیه صحرای بزرگ آفریقا برق بیش از یک میلیون خانوار را تامین می‌کند. مراکش می‌خواهد از این طریق وابستگی خود را به واردات انرژی کاهش داده و در آینده نیز انرژی‌های تجدیدپذیر را بیشتر مورد استفاده قرار دهد. پادشاه مراکش محمد ششم اولین نیروگاه را در بزرگ‌ترین سامانه خورشیدی در نزدیکی صحرای بزرگ آفریقا افتتاح کرد. نیروگاه «نور یک» گنجایشی برابر ۱۶۰ مگاوات دارد و برق موردنیاز ۳۵۰ هزار نفر را تامین می‌کند.

همچنین بنابر اطلاعات وزارت نیرو این نیروگاه قادر به کاهش میزان دی‌اکسیدکربن تا ۲۴۰ هزار تن در سال خواهد بود.

پارک نور یک با هزینه‌ای بالغ بر ۵/ ۳ میلیارد یورو به‌عنوان اولین فاز این پروژه محسوب می‌شود. ساخت نیروگاه‌های نور ۲ و ۳ نیز در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ برنامه‌ریزی شده است. علاوه بر این پروژه نور ۴ هم در دست برنامه‌ریزی است. این نیروگاه در پایان سطحی برابر ۳۰ کیلومترمربع خواهد داشت و گنجایشی برابر ۵۰۰ مگاوات را تحت‌پوشش قرار می‌دهد که تا سال ۲۰۱۸ برق مورد نیاز یک میلیون خانوار را می‌تواند تامین کند. این کشور پادشاهی منابع نفت و گاز کمی دارد و بیشترین واردات برق را در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. بنابراین باید انرژی‌های تجدیدپذیر را به سرعت به کار گیرد. مراکش قصد دارد تا سال ۲۰۲۰، ۴۲ درصد نیاز انرژی خود را از این منبع تامین کند. این نیروگاه یکی از ۵ نیروگاه خورشیدی برنامه‌ریزی شده در مراکش است که تا پایان سال ۲۰۲۰ مجموعا قادر به تولید ۲ هزار مگاوات است.

با جدیدترین طرح‌های تکنولوژی، فناوری، معماری و تامین انرژی (به‌طور مثال سلول‌های خورشیدی کارگذاشته به‌طور عمودی در نمای ساختمان‌ها) می‌توان فرصت‌های شغلی طولانی‌مدتی در زمینه‌های تولید، نصب، نگهداری و ترمیم ایجاد کرده و با تامین پایدار انرژی از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی گام برداشت.

تابش مستقیم خورشید ۲۸۵۰ برابر انرژی موردنیاز بشر را پوشش می‌دهد اما در برابر انرژی باد، آب، زیست‌توده یا بیوماس و زمین-گرمایی که سازگارترین انرژی تجدیدپذیر با طبیعت است، بزرگ‌ترین و مقرون به‌صرفه‌ترین و زیست‌محیطی‌ترین منبع انرژی محسوب نمی‌شود. توسعه یک «شهر سبز» به‌عنوان چشم‌اندازی برای آینده با تامین نیازهای اساسی بشر مانند خوراک، گرما، سرما و همچنین برق و با اندیشه صرفه‌جویی در انرژی و منابع طبیعی شروع می‌شود. انرژی مصرف‌نشده به‌عنوان بزرگ‌ترین، زیست‌محیطی‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین منبع انرژی محسوب می‌شود و این زمانی ممکن می‌شود که بتوان در رفتار و عادت‌های مصرف تغییر ایجاد کرده و در خرید دستگاه‌های برقی با مصرف بهینه انرژی تامل شود، همچنین در ساخت خانه‌های بی‌مصرف یا حتی انرژی ساز و ایجاد سیستم‌ها و مدیریت‌های انرژی هوشمند شهری و کشوری همت گمارد.

برای برنامه‌ریزی و توسعه شهر سبز پرسش‌های پژوهشی زیر مطرح می‌شوند:

- در یک شهر چه مقدار انرژی در چه زمانی مورد نیاز است؟

- در یک شهر در چه زمان و چه مقدار انرژی از طریق نیروگاه‌های جدید تولید می‌شود؟

- چه امکاناتی برای ترکیب نیروگاه‌ها وجود دارد و چه ترکیبی معنا می‌دهد؟

مهم‌ترین امر در توسعه شهر سبز در ایران به کارگیری فرایند‌های بین‌المللی مانیتورینگ و بنچ‌مارکینگ تکنولوژی‌ها برای واردات و ایجاد نیروگاه‌های انرژی‌های نو و تجدیدپذیر است. در اروپا به دلیل به‌کارگیری ناکافی از بانک‌های اطلاعات و امکانات جست‌وجو، سالانه ضرری بالغ بر ۶۰ میلیارد یورو از پژوهش‌ها، نوآوری‌ها و پروژه‌های ناکارآمد، تکراری و دوباره‌کاری شده به‌بار می‌آید. درکنار پیشگیری از چنین مضراتی، می‌توان از طریق جست‌وجو و سرچ تکنولوژی‌ها و فناوری‌ها به دانش روز نزدیک شد، در بودجه پژوهش‌ها و پروژه‌ها صرفه‌جویی کرد و چشم‌اندازی برای شرکت‌ها و مساله بیکاری در ایران ایجاد نمود.

در آینده شهرها تنها می‌توانند شهرهای سبزی باشند که به‌عنوان قسمتی از یک ارگانیسم کلی در جهت خودکفایی مقاوم و پایدار در یک اقتصاد مقاومتی برنامه‌ریزی شوند. طرح‌ها، فناوری‌ها و تکنولوژی‌ها در زمینه حمل و نقل، ساخت و ساز، کار، عناصر و مواد اولیه، چرخه بازیافت زباله و تهیه مواد خوراکی و غیره در سراسر جهان در دسترس است و تنها باید به‌کار گرفته و اجرا شود.