آماده شدن برای قانون مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها
علیرضا امیدوار* کشور هندوستان با تصویب قانون مسوولیت اجتماعی شرکتی در ردیف اولین کشورهایی در دنیا قرار گرفت که برای ترویج کسب‌و‌کار مسوولانه دارای یک قانون الزام‌‌آور است. براساس این قانون شرکت‌های سهامی عام و حاضر در بازار بورس هندوستان موظفند 2درصد از سود خالص سالانه خود را به امور مسوولیت اجتماعی شرکتی اختصاص دهند.
در این قانون جدید 5 تغییر بنیادین در نظام بنگاهداری شرکت‌های بورسی هند وجود دارد: اختصاص 2 درصد سود سالانه به مسوولیت اجتماعی شرکتی و اختصاص حداقل یک کرسی به زنان در هیات مدیره، مسوولیت‌های بیشتر برای حسابرسان رسمی که نمی‌توانند حسابرس رسمی یا بازرس قانونی بیشتر از 20 شرکت باشند و هر سال باید در مجمع انتخاب شوند و پیش‌بینی مجازات حبس برای حسابرسان، حداقل یک سوم اعضای هیات مدیره باید اعضای مستقل هیات مدیره باشند و در نهایت قوانین ادغام و تملک که مقام ناظر می‌تواند محدودیت برای تعداد شرکت‌های زیر مجموعه قائل شود. این قوانین شفافیت و پاسخگویی هیات مدیره را افزایش داده و از حقوق سهامداران اقلیت در شرکت محافظت می‌کند.
بر اساس قانون مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها که بخشی از قانون تجارت هند است شرکت‌های بورسی موظفند که همراه با اظهارنامه‌های (مالی) که در جلسه مجمع عمومی پیش روی شرکت قرار داده می‌شود، یک گزارش از سوی هیات مدیره نیز ضمیمه کنند که جزئیات خط‌مشی تدوین و اجرا شده از سوی شرکت در مورد طرح‌های مسوولیت اجتماعی شرکتی اتخاذ شده در طول سال را تبیین کند. بر اساس این قانون شرکت‌های بورسی باید کمیته مسوولیت شرکتی را در ساختار خود و مستقیما زیر نظر یکی از اعضای هیات مدیره پیش‌بینی کند. همچنین بر طبق آن هر شرکتی که در طول هر سال مالی از ارزش خالص ۵ میلیارد روپیه هند یا بیشتر برخوردار بوده یا گردش مالی آن ۱۰ میلیارد روپیه هند یا بیشتر بوده یا سود خالص آن ۵۰ میلیون روپیه هند یا بیشتر بوده باشد، را شامل می‌شود.
ترکیب کمیته مسوولیت اجتماعی شرکتی به این ترتیب است که این کمیته از ۳ عضو هیات مدیره یا بیشتر تشکیل می‌شود که حداقل یکی از آنها باید عضو مستقل باشد. نقش کمیته مسوولیت اجتماعی شرکتی تدوین خط‌مشی مسوولیت اجتماعی شرکتی و پیشنهاد آن به هیات مدیره، اعلام میزان هزینه‌های متحمل شده و نظارت گهگاه بر خط‌مشی است. نقش هیات مدیره تایید خط‌مشی پیشنهادی از سوی کمیته مسوولیت اجتماعی، افشای مضامین خط‌مشی در گزارش خود و تارنمای شرکت است. همچنین هیات مدیره وظیفه دارد مطمئن شود که شرکت اقدامات لازم را در راستای خط‌مشی مسوولیت اجتماعی انجام داده و در هر سال مالی حداقل مبلغ مورد اشاره در قانون (حداقل ۲ درصد از متوسط سود خالص شرکت طی سه سال مالی پیشین) را هزینه
می‌کند. همچنین مطابق با قانون، شرکت برای هزینه بودجه مسوولیت اجتماعی شرکتی باید به مناطق محلی و پیرامون خود اولویت دهد. مهم‌ترین مضامین و فعالیت‌هایی که باید در خط‌مشی مسوولیت اجتماعی شرکت گنجانده شوند جزو موارد زیر هستند:
۱) ریشه‌کنی فقر و گرسنگی
۲) ارتقای آموزش و پرورش
۳) ارتقای برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان
۴) کاهش مرگ‌و‌میر کودکان و بهبود سلامت مادران
۵) مبارزه با ویروس ایدز، سندروم نقص ایمنی اکتسابی، مالاریا و سایر بیماری‌ها
۶) اطمینان از پایداری زیست‌محیطی
۷) رشد مهارت‌های حرفه‌ای برای کاریابی
۸) پروژه‌های کسب‌و‌کار اجتماعی
۹) کمک به صندوق اعانه نخست‌وزیری یا هر صندوق دیگری که از سوی دولت مرکزی یا ایالتی برای توسعه اجتماعی- اقتصادی بر پا شده باشد و کمک و اعانه برای رفاه طوایف، قبایل، سایر اقشار ضعیف، اقلیت‌ها و زنان
۱۰) هر فعالیت دیگری که ممکن است توصیه شود
شرکت باید در صورت سود و زیان میزان هزینه‌های صرف‌شده در فعالیت‌های مسوولیت اجتماعی خود را افشا نماید. همچنین اگر شرکت مبلغ مورد اشاره برای مسوولیت اجتماعی را هزینه نکند، باید دلایل عدم هزینه مبلغ مورد نظر را در گزارش اجباری ذکر کند.
شرکت‌هایی که از گردش مالی یا ارزش خالص یا سود خالص ذکر شده در بالا برخوردار هستند، لازم است یک کمیته و خط‌مشی مسوولیت اجتماعی شرکتی اجباری تشکیل دهند. هیات مدیره شرکت باید مطمئن شود که ۲ درصد از سود ناخالص شرکت برای این منظور هزینه می‌شود. چنین شرکت‌هایی باید در مورد عملکردهای مسوولانه خود نیز گزارش اجباری ارسال کنند. در صورتی که شرکت این هزینه‌ها را صرف نکند می‌تواند دلایل آن را در گزارش مورد اشاره در بالا ذکر کند. اما از آنجاکه این گزارش در دسترس عموم قرار خواهد گرفت، شرکت‌ها پیوسته از سوی سهامداران مختلف تحت بررسی و نظارت خواهند بود و باید به این کار تن دهند. آنها نمی‌توانند از این امر قصور کنند و این باعث می‌شود مسوولیت اجتماعی شرکتی تا حد زیادی اجباری شود.
ترکیب کمیته مسوولیت اجتماعی شرکتی مستلزم وجود یک عضو مستقل در هیات‌مدیره است. وجود عضو مستقل تحت قانون تجارت تنها برای شرکت‌های بورسی الزامی است. بنابراین، این الزامات مطمئنا برای شرکت‌های بورسی که معیار گردش مالی یا ارزش خالص یا درآمد خالص را دارا هستند اجباری است، اما در مورد شرکت‌های دیگر لازم است شفاف‌سازی شود.
بنابر «شاخص CSR ۱۰ هند در سال ۲۰۱۲»، ۱۰ شرکت برتری که توان بالقوه خوبی در هزینه کردن برای مسوولیت اجتماعی دارند در حال حاضر کمتر از آنچه باید هزینه می‌کنند. هزینه برای مسوولیت اجتماعی شرکتی دشوار به نظر می‌رسد، اما شرکت‌ها باید زیرساخت‌های خود را تقویت کنند. آنها مجبورند در زمینه مسوولیت اجتماعی فعالیت کرده و در فعالیت‌های خود به جنبه‌های از پیش تعیین شده زیر دقت کنند:
‌الف. تشکیل یک تیم مسوولیت اجتماعی شرکتی و تدوین برنامه ظرفیت‌سازی برای به روز نگاه داشتن افراد.
‌ب. تشکیل یک کمیته مسوولیت اجتماعی شرکتی در هیات مدیره (اگر از قبل وجود ندارد) و درگیر ساختن اعضای مستقل هیات مدیره که از تجربه در زمینه استراتژیک و توسعه برخوردارند.
‌ج. تدوین یا اصلاح خط‌مشی مسوولیت اجتماعی شرکتی. سازمان‌های بخش عمومی مرکزی تلاش‌های خود در زمینه مسوولیت اجتماعی شرکتی و پایداری را یکی کرده‌اند. این می‌تواند سرلوحه کار قرار گیرد تا نتایج هماهنگی حاصل شود.
‌د. تقویت زیرساخت‌های مسوولیت اجتماعی شرکتی، یعنی کارمندان، مشاوران و رایزنانی که بتوانند در امر تدوین استراتژی، برنامه‌ریزی، نظارت، ارزیابی و اجرا مثمرثمر باشند. بهتر است کار نظارت و ارزیابی اثرات توسط متخصصان مستقل انجام گیرد تا بی‌طرفی حفظ شود.
‌ه. ایجاد شبکه‌ای از سازمان‌های غیرانتفاعی برای استفاده از دانش و ظرفیت‌های آنان.
‌و. انتخاب چند پروژه معدود، ولی با تلاش همه‌جانبه و بلندمدت برای حمایت از آن، به نحوی که آثار اجتماعی آن مشهود بوده و بتوان گزارش مستندی از آن ارائه داد.
سازمان‌های مردم نهاد چه کاری باید انجام دهند؟
سازمان‌های مردم‌نهاد نیز اگر می‌خواهند از بودجه‌ها و منابع برای اثرگذاری بیشتر استفاده کنند باید کارهایی را انجام دهند. برخی گام‌های اولیه عبارتند از:
تشکیل زیرساخت آماده مسوولیت اجتماعی شرکتی.
یعنی کارمندان، مشاوران و رایزنانی که بتوانند به اجرای برنامه‌ها در مدیریت پروژه کمک کرده و مراحل، آثار مورد انتظار، شاخص‌ها، بازه زمانی، افراد مسوول و غیره را بسنجند. سازمان‌های مردم‌نهاد نباید منتظر باشند تا بودجه مسوولیت اجتماعی شرکتی به دستشان برسد، بلکه باید خود برای جذب آن تلاش کنند.
‌ظرفیت‌سازی برای کارمندان فعلی در جذب و به‌کارگیری بودجه‌های مسوولیت اجتماعی شرکتی.
اکنون زمان آن رسیده است که ظرفیت‌ کارمندان در شراکت نسبت به گذشته متفاوت باشد. کارمندان باید بیشتر فرآیندمحور و استراتژیک عمل کنند. از آنجاکه مسوولیت اجتماعی شرکتی در سطح هیات مدیره در دستور کار قرار می‌گیرد، لازم است در زمینه‌هایی نظیر ارتباطات، تفکر استراتژیک و چانه‌زنی (نه لزوما برای موارد مالی) برای آنها ظرفیت‌سازی شود.
تهیه محصولاتی که آثار اجتماعی آنها تنها به فعالیت‌ها، تصاویر، داستان‌ها و مانند آن محدود نشود.
این محصولات باید با خط‌مشی مسوولیت اجتماعی شرکتی شرکا در یک راستا بوده و در ضمن قابل‌اندازه‌گیری و درجه‌بندی باشند.
در گزارش‌دهی و منابع ارتباطی سرمایه‌گذاری کنید.
سازمان‌های مردم‌نهاد اغلب فعالیت‌های بسیار سودمندی دارند، اما در زمینه مسوولیت اجتماعی شرکتی که در شرایط جدید به همان اندازه اهمیت دارد خوب عمل نمی‌کنند.
سرمایه‌گذاری در مدیریت مناسب برنامه‌ها.
حسابداری و نظام‌های گزارش‌دهی
شفافیت بیشتر از طرف «شرکت اهداکننده» موجب خواهد شد تقاضا برای شفافیت از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد نیز افزایش یابد.
omidvar@cgiran.org *