۱-اظهارنامه مالیاتی و تکلیف تسلیم آن چیست.

تعیین درآمد مشمول مالیات بر عملکرد سالانه هر صاحب حرفه و شرکتی، عمدتا متاثر از سه عامل اصلی است؛ ۱- درآمدهای مالیات‌پذیر مؤدی ۲-هزینه‌های قابل قبول مالیاتی مؤدی و ۳-معافیت‌های مالیاتی مودی.

از آنجا که بیشترین دسترسی به اطلاعات راجع به این عوامل را خود مؤدی دارد، بنابراین مستند نخست برای احراز کردن میزان هر کدام از این عوامل توسط سازمان امور مالیاتی برای تعیین مالیات نهایی مودی، اظهارات خود مؤدی در این مورد است. اظهارنامه مالیاتی در واقع اعلام کردن اطلاعات لازم توسط مؤدی برای تعیین مالیات به سازمان امور مالیاتی است. از نظر مقررات قانونی «اظهارنامه مالیاتی»عبارت از« فرمی است که به منظور اظهار درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، معافیت‌ها، درآمد مشمول مالیات، مالیات، بخشودگی مالیاتی و همچنین اطلاعات هویتی و مکانی حسب مورد که برای صاحبان مشاغل و اشخاص حقوقی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم، برحسب نوع و حجم فعالیت اشخاص مذکور مطابق نمونه‌هایی که توسط سازمان، تهیه و اعلام می‌شود». (ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم).

۲-انجام ندادن تکلیف قانونی در مورد تسلیم اظهارنامه چه عواقبی دارد

بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، مؤدیان مالیاتی یعنی همه کسانی که دارای فعالیت حرفه‌ای و انتفاعی هستند، اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی، مکلف به تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال مالیاتی در موعد قانونی هستند. حتی مؤدیانی که در سال مالیاتی درآمدی نداشته‌اند یا مشمول معافیت‌های قانونی به‌طور کلی یا جزئی هستند نیز باید تکلیف خود را در تسلیم اظهارنامه انجام دهند. در موردی که یک مؤدی دارای چند فعالیت یا واحد شغلی باشد لازم است برای هر واحد شغلی یک اظهارنامه مستقل بدهند. برعکس، در موردی که یک فعالیت شغلی، توسط چند نفر به‌صورت مشارکتی انجام شود، شرکاء باید نسبت به تسلیم یک اظهارنامه مالیاتی به عنوان اظهارنامه مالیاتی مشارکت اقدام کنند. مهلت تسلیم اظهارنامه سال مالیاتی، برای صاحبان مشاغل ( اشخاص حقیقی) تا آخر خردادماه سال بعد و برای اشخاص حقوقی تا چهار ماه پس از سال مالی آنها است (مواد ۱۰۰ و ۱۱۰ و ۱۵۵ قانون مالیات‌های مستقیم).

برخی عواقبی که تسلیم نکردن اظهارنامه مالیاتی برای مؤدی به بار می‌آورد عبارتند از:

۱-محروم شدن از هرگونه معافیت یا مشوق مالیاتی ۲-جریمه غیر‌قابل بخشودگی معادل ۳۰‌درصد از مالیات متعلقه ۳-وقوع جرم مالیاتی مؤدی در صورت خودداری از تسلیم اظهارنامه در سه سال متوالی۴- همچنین در مواردی که مؤدی از تسلیم اظهارنامه خودداری کند، سازمان امور مالیاتی بر اساس اطلاعات موجود خود، نسبت به تهیه اظهارنامه برآوردی برای مؤدی اقدام می‌کند.

۳-اظهارنامه مالیاتی چه نقشی در تعیین مالیات دارد

اگر چه تعیین مالیات هر مؤدی برعهده سازمان امور مالیاتی است لکن نخستین مستند اطلاعات مالیاتی برای تعیین مالیات، اطلاعات ابرازی مؤدی در اظهارنامه است. بر اساس ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد مشمول مالیات مودی، به استناد اظهارنامه مالیاتی مؤدی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده است و مورد پذیرش قرار گرفته باشد خواهد بود. همچنین سازمان امور مالیاتی می‌تواند اظهارنامه‌های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول کند. مستند بودن اظهارنامه مالیاتی مؤدی برای تعیین مالیات مشروط به این است که اولا «مطابق مقررات» تنظیم شده باشد ثانیا در مهلت قانونی ارائه شده باشد. در صورتی که مؤدی اظهارنامه را در موعد قانونی تسلیم نکند یا اظهارنامه مالیاتی مطابق مقررات نباشد، تعیین درآمد مشمول مالیات بر اساس اظهارنامه برآوردی تهیه شده توسط سازمان امور مالیاتی بر اساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مؤدیان از طرح جامع مالیاتی خواهد بود.

بر اساس مقررات مالیاتی، «اظهارنامه مطابق مقررات» اظهارنامه‌ای است که در خصوص اشخاص حقوقی حداقل شامل ترازنامه و حساب سود و زیان باشد و در خصوص صاحبان مشاغل مطابق با الزامات مقررات فصل سوم آیین‌نامه ماده ۹۵ قانون در مورد ارائه اطلاعات و اسناد لازم، تنظیم و تکمیل شده باشد. علاوه بر اینها، در مواردی‌ که اظهارنامه تسلیمی مودی، مطابق مقررات تنظیم و تسلیم شده باشد فرض اولیه این است که اطلاعاتی که مؤدی در اظهارنامه در مورد میزان درآمد خود ابراز کرده، واقعی است و چنانچه اداره مالیاتی درآمد بیشتری از درآمد ابرازی مؤدی در اظهارنامه را در نظر بگیرد لازم است مستند و مبنای این درآمد اضافه شده را توجیه کند.

۴-تکلیف تسلیم اظهارنامه در مورد درآمدهای اشخاص و شرکت‌های خارجی از ایران

مواردی وجود دارد که اشخاص یا شرکت‌های خارجی یا نمایندگان آنها به دلیل تحصیل درآمد در ایران یا از ایران تکالیفی در مورد تسلیم اظهارنامه دارند. در چنین مواردی تکلیف تسلیم اظهارنامه چگونه است. در موردی که شخص خارجی تحصیل‌کننده درآمد از ایران، دارای نماینده در ایران باشد و درآمد تحصیل شده برای شخص خارجی باشد، نماینده وی در ایران مکلف است نسبت به تسلیم اظهارنامه برای شخص خارجی اقدام کند در غیر‌این‌صورت جریمه عدم‌تسلیم اظهارنامه و نیز پرداخت مالیات بر عهده نماینده خواهد بود. در موردی که اشخاص یا شرکت ایرانی به عنوان نمایندگی انحصاری شرکت‌های خارجی، به خرید و فروش کالا و ارائه خدمات مربوط به کالای خارجی در ایران اشتغال داشته باشند، اینگونه اشخاص مکلف به ثبت درآمد از محل فروش کالای خارجی و خدمات ارائه شده و تسلیم اظهارنامه برای درآمد خود هستند. به علاوه در مورد شرکت خارجی نیز، نماینده وی در ایران مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی شرکت خارجی و پرداخت مالیات  وی است. در مواردی‌که شرکت خارجی راسا خدمات و عملیات قراردادی در ایران انجام می‌دهد و شعبه آن شرکت در ایران صرفا برای امور هماهنگی بدون انجام فعالیت قراردادی در ایران مستقر است، شعبه مکلف است علاوه بر تسلیم اظهارنامه بابت فعالیت خود، نسبت به تسلیم اظهارنامه مالیاتی شرکت خارجی یاد شده اقدام کند.