هنرمندی که مدح کسی را نگفت
امروز سالروز درگذشت استاد تاج اصفهانی است
محمدعلی گلشن ابراهیمی، پژوهشگر و مجموعه‌دار، درباره گستردگی و محبوبیت تاج در زادگاهش اصفهان تعریف می‌کند: «صدای تاج در گوشم مانده بود و بی‌اندازه دیدارش را خواستار بودم تا سالی که به اصفهان رفتم. اتفاقا شبی در کنار زاینده‌رود با دوستان به گردش مشغول بودیم. ناگهان صدای آوازی در بیشه‌های کنار زاینده‌رود بلند شد. فورا دریافتم این صدا صدای تاج است که نغمه‌سرایی می‌کند و با اینکه چند سالی بود صدای او را نشنیده بودم توانستم به آسانی صاحب صدا را بشناسم. نظر خود را که با خودخواهی و خودنمایی آمیخته بود به رفیق پهلوی خودم اظهار کردم و او با لبخندهایی که اختصاص به مردم اصفهان دارد گفت: این تاج نیست!... از حقیر اصرار و از او انکار. در این گیرودار از گوشه دیگر نظیر صدای اولی بلند شد گویی در آن واحد دو تا تاج مشغول خوانندگی بودند. این وضع مرا مردد کرد زیرا تاج سومی هم از طرفی دیگر شروع به خواندن کرد. وضع غریبی بود تا اینکه سرانجام یکی از آن میان همه را ساکت کرد و مرا از اشتباه بیرون آورد. معلوم شد من مقصر نبودم زیرا اصفهانی‌ها از بس صدای تاج را دوست داشتند همه از وی تقلید می‌کردند.»
جلال‌الدین تاج اصفهانی متولد ۱۲۸۲ در اصفهان، فرزند اسماعیل معروف به تاج‌الواعظین بود. حاجی تاج از واعظان معروف اصفهان محسوب می‌شد زیرا صدایش بی‌اندازه جذاب و کلامش بسیار دلنشین بود و معلومات بسیار وسیعی داشت. از همین نظر هرکجا به وعظ می‌پرداخت جمع بی‌شماری شنونده و مستمع داشت و در محافل و مهمانی‌های خصوصی هم چون مردی خوش‌صحبت بود و مضامین زیادی از متقدمان و متاخران یعنی اسلاف و اخلاف را در حافظه داشت همگان از هم‌نشینی با او بهره‌مند می‌شدند و این امر محبوبیت خاصی برای وی ساخته بود. تاج‌الواعظین پسر را تحت آموزش و تعلیم گرفت و ۳ سال به تربیت او همت گماشت. جلال تاج در ۱۲سالگی خوب می‌خواند ولی برای آنکه از این استعداد خداداد بهره بیشتری بر گیرد و چون دیگر تعلیم پدر درد او را دوا نمی‌کرد نزد استاد موسیقی مرحوم نایب اسدالله نی‌زن به کار مشغول شد و ۳ سال هم نزد این استاد بزرگوار به کسب فنون موسیقی پرداخت و توانست موزون کردن صدا با ساز را به‌خوبی یاد بگیرد.
در همین ۳ سال بود که توانست به قول خودش در محضر استادانی چون مرحوم حاج عندلیب و میرزا حسین ساعت‌ساز که از موسیقی‌دانان بودند کسب فیض کند. در ۱۵ سالگی استاد و خواننده نامی، مرحوم سید عبدالرحیم اصفهانی، او را به شاگردی پذیرفت و طرز ادای شعر را به او یاد داد. تاج نزد این استاد بزرگ ردیف عالی موسیقی را آموخت و معلومات خود را از هر نظر تکمیل کرد. از این پس تاج عمر خود را مصروف فرا گرفتن و حفظ کردن اشعار خوب شاعران متقدم و پیشینیان کرد. وی بهترین غزل‌های سعدی را مقدم بر دیگر اشعار به سینه سپرد تا اینکه توانست نزدیک به ۱۵هزار شعر مختلف را از بر کند. تاج اصفهانی هرگاه به تهران می‌آمد از محضر استاد ابوالحسن صبا (یگانه بی‌بدیل موسیقی ایران) استفاده می‌کرد .
در سال ۱۳۱۷ همراه استاد صبا و محجوبی و چندی از هنرمندان به حلب و بیروت سفر کرد و حاصل، تعدادی صفحه ارزشمند بود که در کمال تاسف در اثر جنگ بین‌الملل دوم کارخانه آن همراه با کلیشه‌های صفحه‌ها از بین رفت. تاج در اواخر سال ۱۳۲۰ در برنامه‌های رادیو شرکت کرد و جزو خوانندگان ویژه رادیو ایران جای گرفت. تاج اصفهانی روی‌هم‌رفته مردی با ذوق و قانع و اصولا از اجتماع گریزان و ضمنا بسیار ادب‌دوست و متواضع بود.
استاد محمدرضا شجریان درباره ویژگی‌های شخصیتی این استاد گفته است: «... شادروان تاج مردی بود سلیم‌النفس و با مناعت طبع. هرگز در طول مدت زندگی‌اش به خاطر مال دنیا و مسائل مادی به کسی کرنش نکرد و به این خاطر مدح کسی را نگفت و از همه تعریف و تمجید می‌کرد و همه را با نام خیر یاد می‌کرد. شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک بار از کسی گلایه کند یا از کسی بد بگوید. او حتی اگر از کسی رنجشی می‌دید و خاطرش آزرده می‌شد، این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانه‌ای تحمل می‌کرد. تاج از استادانش با احترام فراوانی یاد می‌کرد. با دوستانش با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کرد و حتی تا آخرین روزهای عمرش به اغلب دوستانش سرکشی و از آنها احوال‌پرسی می‌کرد. او با شاگردانش نیز عطوف و مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان می‌دانست. شادروان تاج در زندگی یک همسر اختیار کرد و همیشه از او به عنوان یک کدبانوی خانه‌دار مهربان و دلسوز که موجب و موجد گرمی کانون خانوادگی اوست نام می‌برد. خداوند به تاج از این همسر شش فرزند عطا کرد؛ چهار دختر به نام‌های: تاجی، پروین، هما، پروانه و دو پسر به نام‌های: همایون و جمشید …»
تاج اصفهانی ارادت زیادی به امام موسی صدر داشت؛ عالمی که در عین دینداری علاقه زیادی به هنر به‌ویژه موسیقی داشت. در سفری که جلال‌الدین تاج اصفهانی به سوریه داشته است، با امام موسی صدر دیداری دارد و در آن، تاج اصفهانی در حضور امام موسی صدر آواز می‌خواند که فایل صوتی آن به وسیله خواهرزاده امام صدر، سید مرتضی طباطبایی که در آن دیدار حضور داشته، در اختیار موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر قرار گرفته و منتشر شده است. استاد تاج اصفهانی شاگردان زیادی تربیت کرد که اکنون خود خوانندگان برجسته‌ای هستند. از میان آنها می‌توان به هوشمند عقیلی، حسین خواجه‌امیری (ایرج)، علیرضا‌افتخاری،علی‌اصغر شاه‌زیدی، محمدتقی سعیدی، حمیدرضا نوربخش، ملک محمد مسعودی، علی رستمیان و نصرالله معین اشاره کرد.
