شبکه‌های اجتماعی، مشتریان بازار فرهنگ را جذب می‌کنند
مناسبات جدید در عرضه آثار هنری
اما امروزه، فضاهای تعاملی جدید همچون شبکه‌های اجتماعی، تعریف‌های تازه‌ای از اعتماد، مشارکت و پویایی اجتماعی ارائه کرده و بر همین اساس مناسبات خرید و فروش آثار هنری را تغییر داده‌اند. ابزارهای ارتباطی جدید همچون اینستاگرام، تلگرام، فیس‌بوک و... امکانات بسیاری برای عرضه آثار هنری و فرهنگی ایجاد کرده است. مجسمه‌سازها، سفالگران، نقاشان، آهنگسازان و... با استفاده از این امکانات آثار خود را به‌طور مستقیم با مخاطبانشان به اشتراک می‌گذارند و مشتری پیدا می‌کنند. اما نکته جالب درباره بازارهای فرهنگی در فضای مجازی ایران آن است که برخی از داستان‌نویسان نیز در سال‌های اخیر به‌صورت مستقیم نوشته‌های خود را در شبکه‌های اجتماعی عرضه می‌کنند. البته سازوکار فروش آثار ادبی در فضای مجازی متفاوت با فروش آثار تجسمی همچون تابلوهای نقاشی، عکس، آثار سفالی یا .... است.
در این گزارش به‌صورت ویژه به فروش آثار داستانی در فضای مجازی خواهیم پرداخت. اگرچه نمی‌توان برآوردی از چرخه مالی خرید و فروش آثار هنری در شبکه‌های اجتماعی ارائه کرد؛ اما به‌نظر می‌رسد این بازار در یکی، دو سال گذشته با افزایش قابل‌توجه استقبال خریداران روبه‌رو بوده است. برخی از هنرمندان که در این بازار فعال هستند، از افزایش سه، چهار برابری تقاضا برای خرید آثار هنری در مقایسه با دو سال پیش خبر داده‌اند. این اتفاق نشان‌دهنده تغییر آرام در بازارها است. در واقع چنین به‌نظر می‌رسد که گالری‌ها و نمایشگاه‌ها آرام آرام محوریت خود را در بازار از دست می‌دهند و فضای مجازی به‌عنوان بنگاه اصلی فروش آثار ازسوی خالقان آنها جایگزین می‌شود. مهدی محسنی، یکی از کارشناسان صنایع‌دستی ایرانی در این باره معتقد است: یکی از مزایای کسب‌وکارهای اینترنتی از بین رفتن واسطه‌ای مانند فروشگاه‌ها بین خریدار و تولید کننده است؛ زیرا خریدار می‌تواند درخواست خود را به‌صورت مستقیم به تولیدکننده بگوید و همچنین سود و هزینه‌ای که از طریق واسطه به محصول اضافه می‌شود، حذف خواهد شد. این کارشناس صنایع‌دستی همچنین تاکید کرد: کسب‌وکارهای اینترنتی برای تولیدات صنایع‌دستی نسبت به تولیدات صنعتی مناسب‌تر است؛ زیرا در صنایع‌دستی سلیقه خریدار و نیاز جامعه مدنظر است و تولید عموما اختصاصی است.
بازار مجازی قصه فروشی در ایران
گابریل گارسیا مارکز نزدیک به چهل سال پیش در یادداشتی برای نویسندگان آینده نوشته است: «اینکه می‌گویند زندگی بدون ناشران غیرممکن است، واقعیت ندارد، بسیار هم امکان‌پذیر است. اصلا جریان درست برعکس است. این ناشران و ویراستارها هستند که نمی‌توانند بدون ما زندگی کنند. بیچاره ناشرها!» این گفته مارکز که شانه به شانه یک پیش‌بینی دقیق تاریخی می‌زند، پس از نزدیک به چهار دهه به یک امر واقعی و البته معمول تبدیل شده است. در ایران نیز بسیاری از نویسندگان فارغ از درگیری‌های قواعد انتشار و هزینه‌های ناشی از آن، آثار خود را به مخاطبانشان می‌فروشند و از این راه ارتزاق می‌کنند.
بسیاری از نویسندگانی که آثار عامه‌پسندتری می‌نویسند با ایجاد کانال‌هایی در اپلیکیشن تلگرام، آثارشان را مستقیما با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند. شیوه عرضه آثار به این شکل است که این نویسندگان هربار برش‌هایی کوتاه از قصه‌های خود را به‌صورت سریال و رایگان در کانال منتشر می‌کنند؛ اما همیشه یک پیشنهاد ویژه نیز برای دریافت فایل کامل رمان در ازای پرداخت مبلغی پول در کنار آن وجود دارد. یکی از این نویسندگان با اشاره به رمانی که به‌صورت سریال منتشر می‌کند، نوشته است: « این رمان از ابتدا تا انتها در کانال تلگرام نویسنده منتشر می‌شود، رمان رایگان است؛ ولی هر شخصی که طاقت پیگیری قسمت‌های کوتاه را ندارد، می‌تواند فایل کامل رمان را بخرد و دانلود کند.» نمی‌توان آمار دقیقی از تعداد کانال‌های فروش قصه اعلام کرد، اما به‌نظر می‌رسد که جمعیت مشتریان این گونه داستان‌ها در حال افزایش است.
اگرچه در این شیوه عرضه آثار ادبی، فرآیند قیمت‌گذاری آثار ملاک مشخصی ندارد. اما به‌نظر می‌رسد که بیش از حجم قصه، تعداد دنبال‌کنندگان، میانگین بازدید از رمان‌های پیشین و... است. قیمت‌های آثار ادبی عرضه شده در فضای مجازی معمولا از ۱۰ تا ۲۵ هزار تومان برآورد می‌شود. در صورت خرید رمان، یک فایل PDF با شروطی در اختیار خریدار قرار می‌گیرد. شرط اصلی خودداری از انتشار این فایل‌ها است؛ اما با توجه به اینکه ضمانت اجرایی برای این شرط وجود ندارد، عموما غیراخلاقی و غیرشرعی بودن انتشار فایل‌ها گوشزد می‌شود. با این همه اعتماد متقابل فروشنده و خریدار یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه این شیوه جدید از مناسبات عرضه آثار هنری و فرهنگی است.
ارسال نظر