خراج سینما به اینستاگرام

انتقادها به وضعیت سینما دست‌کم از دو سال پیش افزایش پیدا کرده و به‌ویژه در چند هفته اخیر شدت بیشتری به خود گرفته است. در این مدت هرکسی از ظن خودش، دلیل وضعیت این روزهای سینما را بیان کرده و در مورد  مساله به بحث نشسته است.  یکی از مباحثی که سینماگران بیشتری از آن گلایه‌ کرده‌اند، سایه‌انداختن اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی بر سر سینماست. قصه آنکه صاحبان حساب‌های معروف و پرمخاطب این شبکه‌های اجتماعی، بیش از دیگران چشم تهیه‌کنندگان را جلب و جلد خودشان می‌کنند. بازیگرانی که فالوور بیشتری دارند یا حتی نابازیگرانی که تعداد فالوور صفحاتشان در شبکه‌های اجتماعی بالاست، انتخاب اول بعضی از تهیه‌کنندگان برای بازی در فیلم‌ها شده‌اند.

بله! درست خواندید! انتخاب تهیه‌کنندگان فیلم‌ها، نه انتخاب کارگردانان! اگرچه در بیشتر کشورهای صاحب سینما، انتخاب بازیگران بر اساس نظر کارگردان انجام می‌شود، اما ایران جزو این کشورها نیست و در بسیاری از موارد این تهیه‌کننده است که تیم بازیگران را انتخاب می‌کند. باری به اصطلاح «شاخ‌های اینستاگرامی» که عنوان دقیق‌تر برای آنان «تیپیکال‌های مجازی» است، جای بازیگران را در سینما تنگ کرده و ستاره‌های سینما هم به نوبه خود عرصه را بر بازیگران تئاتر تنگ کرده‌اند و اینها همه در شرایطی است که بعضی از بازیگران، مجری‌های تلویزیونی و... یکی، یکی دارند از شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه اینستاگرام خداحافظی می‌کنند.

اینستاگرام؛ کاتالوگ بازیگران!

در چند روز اخیر خبری منتشر شد که حاکی از انتخاب سهیل مستجابیان به‌عنوان بازیگر در فیلمی از حسین مهکام بود. این خبر به سرعت در شبکه‌های اجتماعی بازتاب پیدا کرد و بسیاری از رسانه‌ها نیز با یادآوری تمایل تهیه‌کنندگان به استفاده از بازیگران پرفالوور، نسبت به این انتخاب هشدار دادند. این در حالی بود که پیش از این نیز اینستاگرام در سینما حاشیه‌های زیادی ایجاد کرده بود. در یکی از نمونه‌ها تبلیغ فیلمی به تهیه‌کنندگی حسین فرحبخش در صفحه اینستاگرام یکی از تیپیکال‌های اینستاگرامی حاشیه‌های زیادی ایجاد کرد. می‌گفتند که تهیه‌کننده این فیلم به صاحب آن حساب اینستاگرامی پول داده تا تبلیغ فیلمش را برای فالوورهای هزاران نفری‌اش منتشر کند.

این روایتی بود که هجمه‌های زیادی علیه فیلم حسین فرحبخش در رسانه‌ها و در میان منتقدان ایجاد کرد. اما او در گفت‌وگویی رسانه‌ای خودش را از این اتهام رهانید و گفت: «جریان تبلیغ در صفحه آن فعال اینستاگرامی از طرف دفتر ما نبوده و شاید ایشان به انگیزه دیگری دست به حمایت از فیلم ما زده‌اند.» او همچنین گفت: «در چند فیلم از این فضا (شبکه‌های اجتماعی) کمک گرفتیم، اما نتیجه‌ای که مدنظرمان بود حاصل نشد. الان دیگر خودمان یک رسانه داریم و فقط از آن برای معرفی استفاده می‌کنیم.» این اظهار نظرها اگرچه فرحبخش را تبرئه کرد اما سینما را از سایه اینستاگرام بیرون نکشید. انتقادهای گسترده بازیگران از انتخاب بازیگران پرفالوور همچنان ادامه پیدا کرد.

موضع‌گیری بازیگران

امین تارخ در این‌باره در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایلنا گفت: این روش اصلا روش مناسبی برای انتخاب بازیگر نیست و به نوعی توهین به بازیگران و صنف بازیگری و کسانی‌ است که برای این کار زحمت کشیده‌اند. این مسائلی که درباره استفاده از تلگرام و بازیگری مطرح شده بیشتر از آنکه برای انتخاب بازیگر باشد برای تبلیغات گسترده و رایگان فیلم و نوعی جوسازی است زیرا ما شاهد هستیم بعد از ارسال همه این فیلم‌ها بازهم‌‌ همان فردی که از ابتدا قرار بوده انتخاب شود، انتخاب می‌شود. ادامه این روند نه‌تنها شان بازیگر را پایین می‌آورد بلکه خطرناک است زیرا شاید در این بین افرادی پیدا شوند که با استفاده از عکس‌ها و فیلم‌های رد و بدل شده؛ به‌دنبال تلکه کردن یا سوءاستفاده از اطلاعات بربیایند.

بازیگران زیادی درباره این شگرد انتخاب بازیگران گلایه کرده‌اند. ساناز سماواتی هم در گفت‌وگویی با خبرگزاری میزان نوک پیکان انتقاداتش را به سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان چرخانده و گفته است: «حضور اسپانسر باعث شده خواسته یا ناخواسته مافیایی شکل گیرد که تهیه‌کننده تعیین‌کننده وضعیت عوامل اعم از بازیگر، دستیار کارگردان، گریمور، طراح لباس و سایر عوامل شود، یعنی چون سرمایه وسط گذاشته است، در انتخاب تمام عوامل حق دخالت دارد، دخترخاله‌اش را نقش اول و پسرعمه‌اش را فیلمبردار می‌کند، در این صورت کارها به‌شدت افت کرده و با ریزش مخاطبان آثار نمایشی و گرایش به سمت شبکه‌های ماهواره‌ای می‌شویم. در گذشته بازیگر براساس شایسته‌سالاری برای نقش انتخاب می‌شد اما متاسفانه در حال‌حاضر به هنر از بعد مادی نگاه می‌شود و مسائل مالی انتخاب‌ها و کار هنر را احاطه می‌کند به همین خاطر اکثریت بازیگران خانه‌نشین شده‌اند.» او همچنین گفته: سرمایه‌گذار فشار می‌آورد بازیگری که فالوورش در اینستاگرام زیادتر است باید بازی کند. این تاسف‌آور است که میزان فالوور برای انتخاب نقش تعیین‌کننده است و توانایی، لیاقت و شایستگی بازیگر در اجرای نقش هیچ جایی ندارد.

بسیاری دیگر از بازیگران سینمای ایران از جمله مهدی صبایی،‌ پرستو صالحی، مریم کاویانی، فرهاد مهادیان، فرناز رهنما، زهره فکور و... به انتخاب بازیگران بر اساس تعداد فالوور در شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان داده‌اند. خبرگزاری فارس در همین رابطه کنایه‌ای به این اوضاع سینمای ایران زده و هشدار داده است: «حالا افرادی که رستوران‌گردی می‌کنند، دابسمش می‌سازند یا کلیپ‌های کوتاه هجوآمیز تولید می‌کنند، به دلیل داشتن تعداد زیاد دنبال‌کننده (فالوور) به پروژه‌های سینمایی دعوت می‌شوند و باید منتظر نسل جدیدی از نابازیگران ‌کم‌هنر اما پرفالوور در سینما باشیم. سینمای ایران با همین دست‌فرمان پیش برود، چندی دیگر هنجارشکنان اینستاگرامی را هم به‌کار دعوت می‌کند!»