رتبه 78 ایران در بین 184 کشور

گروه صنعت‌ و معدن: سرانه مصرف برق را می‌توان یکی از مولفه‌های اصلی رفاه در دنیا در نظر گرفت، شاخصی که براساس آن و از میان ۱۸۴ کشور جهان، ایران را در جایگاه ۷۸ به لحاظ سرانه مصرف برق در سال ۲۰۱۴ قرار داده است. براساس گزارش منتشر‌شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس ایران همچنین به لحاظ سرانه مصرف برق خانگی جایگاه ۴۳ را از میان ۹۳ کشور در سال ۲۰۱۲ از آن خود کرده است. در کشورهای مختلف دنیا از روش‌های متنوعی برای تعیین تعرفه و میزان مصرف برق استفاده می‌شود، در ایران نیز به دلیل تنوع بسیار زیاد آب و هوایی و با توجه به اقلیم مناطق مختلف در ماه‌هایی از سال، تعرفه خاصی مدنظر قرار می‌گیرد که در آن اصل رفاه و توان پرداخت هزینه آن توسط مشترکان در نظر گرفته شده است. شرایط اقلیمی، مشکلات سیاسی و امنیتی، متوسط درآمد، سرانه تولید ناخالص داخلی و برابری قدرت خرید، نوع فعالیت اقتصادی، فرهنگ و شرایط اجتماعی و ... را می‌توان از جمله شاخص‌های متوسط مصرف برق در جهان دانست؛ فاکتورهایی که موجب شده تا مقایسه کشورها به لحاظ میزان مصرف با چالش مواجه شود. در این خصوص، می‌توان به اظهارات مطرح شده از سوی برخی مسوولان مبنی بر اینکه ایران نسبت به متوسط کشورهای جهان، منطقه و ترکیه مصرف سرانه برق بیشتری دارد، اشاره کرد؛ اظهارنظری که چندان مورد تایید کارشناسان این حوزه نیست. به گفته کارشناسان برق، آیا متوسط مصرف برق در جهان را می‌توان مبنای مقایسه قرار داد و آیا به واقع متوسط مصرف برق در ایران نسبت به منطقه «خاورمیانه» بیشتر است؟ آیا می‌توان مصرف سرانه برق در ایران را که نسبت به ترکیه بیشتر است به عنوان شاخص صحیحی برای توجیه غلط بودن مصرف بالای برق در ایران دانست. در این خصوص می‌توان این نکته را مدنظر قرار داد که مصرف سرانه برق زمانی بین کشورهای مختلف قابل مقایسه است که تقریبا تمام شرایط اقلیمی کشورها مشابه باشد. از سوی دیگر، نوع فعالیت‌های اقتصادی کشورها «تولید، تجارت و خدمات» همگن باشند و همچنین تولید ناخالص داخلی و قدرت خرید مردم نسبتا نزدیک به هم بوده و یارانه پرداختی دولت‌های مذکور به مردم، تولید و... در نظر گرفته شود. با این شرایط می‌توان گفت برای مقایسه کشورها به لحاظ میزان مصرف برق باید شاخص های مختلف را مدنظر قرار داد.

همچنین براساس گزارش منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس کشورهای ایسلند، لیختن‌اشتاین، نروژ، کویت، فنلاند، امارات متحده عربی، کانادا، سوئد، لوکزامبورگ و ایالات متحده آمریکا در میان ۱۸۴ کشور مورد ارزیابی قرار گرفته، بیشترین سرانه مصرف برق را به خود اختصاص داده‌اند. نوار غزه، چاد، هائیتی، بروندی، سیرالئون، روآندا، سومالی، آفریقای مرکزی، مالی و گینه بیسائو نیز با توجه به شرایط اقلیمی، سیاسی و منطقه‌ای کمترین متوسط مصرف برق را ثبت کرده‌اند.

سرانه مصرف برق خانگی

از سوی دیگر، گزارش منتشر شده در خصوص سرانه مصرف برق خانگی در سال ۲۰۱۲ نیز بیانگر آن است که از میان ۹۳ کشوری که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند ایران رتبه ۴۳ را در میان کشورهای منطقه و جهان کسب کرده است.

درباره سرانه مصرف برق خانگی نیز شرایط اقلیمی باید یکی از ملاک‌های اصلی برای مقایسه در نظر گرفته شود. در این خصوص می‌توان به مقایسه سرانه مصرف برق خانگی ایران با کشور ترکیه اشاره کرد؛ مقایسه‌ای که کارشناسان این حوزه معتقدند چندان قابل اعتماد نیست.

تلفات شبکه برق ایران و کشورهای جهان

از سوی دیگر در این گزارش به تلفات شبکه برق ایران و کشورهای جهان در سال ۲۰۱۱ نیز اشاره شده است. آماری که بیانگر آن است که تلفات ایران در این شاخص نسبت به جهان ۵/ ۲ برابر است. براساس داده های ذکر شده در این گزارش مجموع تلفات در شبکه تولید «مصرف داخلی نیروگاه‌ها» انتقال و توزیع در سال ۲۰۱۱ از مقدار منطقی و قابل توجیه از نظر فنی بسیار فراتر است در حالی که متوسط این شاخص در جهان ۵۰/ ۸ درصد و در کشورهای OECD و غیر OECD به ترتیب به طور متوسط ۴۰/ ۶ درصد و ۶۰/ ۱۰ درصد و در خاورمیانه ۴۰/ ۱۲ درصد است. این شاخص در ایران برابر با ۹۷/ ۲۱ درصد بوده است.

شاخص‌ها در یک نگاه

از سوی دیگر براساس آمارهای جهانی و همچنین ترازنامه انرژی می‌توان گفت در سال ۲۰۱۴ مصرف سرانه برق ایران در بین ۱۸۴ کشور جهان با حدود ۲۴۷۲ کیلووات ساعت رتبه ۷۸ بوده و از سوی دیگر در سال ۲۰۱۲ متوسط مصرف جهانی ۳۳۳۶ کیلووات ساعت و خاورمیانه ۹۰۹۸ کیلووات ساعت بوده است که در این خصوص باید اقلیم ایران و مولفه رفاهی در مصرف برق را نیز مدنظر قرار داد. همچنین مقایسه تلفات شبکه‌های انتقال و توزیع برق ایران با ۹۶ کشور جهان بیانگر آن است که این وضع در ایران با وضعیت بهینه، بسیار فاصله دارد به طوری که نسبت به متوسط جهانی بیش از ۵/ ۲ برابر، نسبت به متوسط کشورهای OECD بیش از ۴/ ۳ برابر، نسبت به کشورهای غیر OECD بیش از ۲ برابر است. این وضع هزینه سرمایه‌گذاری حداقل ۷ میلیارد دلاری، هزینه مصرف سوخت (با توجه به قیمت‌های فوب خلیج فارس در نیمه سوم سال ۹۳) بیش از ۲ میلیارد دلار به ازای هر ۱۰ درصد تلفات و بیش از ۱۶۰۰ میلیارد تومان هزینه تبدیل ، انتقال و توزیع را به کشور تحمیل می‌کند که رفع این مشکل می‌تواند با برنامه‌ریزی و کار منسجم مهندسی و بدون هرگونه وابستگی اصلاح شود.

از سوی دیگر مقایسه برق خانگی در استان‌های کشور نیز نشان می‌دهد که استان‌های بوشهر، خوزستان و هرمزگان که جزو مناطق گرمسیر محسوب می‌شوند بالاترین مصرف برق و پس از آنها استان‌هایی که بخشی از نقاط آنها در بعضی از ماه‌های سال منطقه گرمسیری محسوب می‌شوند، قرار گرفته‌اند، با این حال درمجموع برق خانگی کشور نسبت به کشورهای هم اقلیم که شرایط مختلف ایران را دارند بسیار کمتر است. راندمان پایین از دیگر مواردی است که در این گزارش به آن اشاره شده و آمده که باید برای افزایش بهره‌وری سوخت مصرفی در تولید برق و کاهش شدت انرژی کشور مورد توجه قرار گیرد. زیان راندمان پایین نیروگاه‌ها هدررفت سالانه حداقل ۲۰۰ میلیون دلار سوخت به ازای هریک درصد راندمان نیروگاه‌ها را به همراه دارد. البته باید به زیان‌های وارده به کشور از ناحیه تلفات بالای شبکه و راندمان پایین نیروگاه‌ها، زیان‌های دیگر از جمله آلودگی محیط زیست، افزایش مصرف نفت و گاز در نیروگاه‌ها به دلیل بهره‌وری کمتر گاز طبیعی، نیاز به حمل سوخت به نیروگاه‌ها و هزینه آن، هزینه انبارداری سوخت مایع و... را نیز اضافه کرد. تعیین قیمت برق (تعرفه) یکی دیگر از نکاتی است که محل اختلاف کارشناسان این حوزه است. در حال حاضر تعرفه برق براساس متوسط قیمت محاسبه می‌شود که روشی منسوخ است و امروزه تعرفه براساس محاسبه قیمت تمام شده در سطح ولتاژ و برای مشترکان صورت می‌گیرد. این روش نوین موجب می‌شود تقریبا تمام نقاط ضعف و قوت سیستم و کارآمدی یا ناکارآمدی‌ها مشخص شود و تخصیص یارانه نیز هدفمند شود. بهینه‌سازی ساختار تشکیلاتی برق کشور از دیگر مواردی است که باید مورد توجه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و معاونت نیروی انسانی قرار گیرد. باید توجه کرد که لازم است مجموعه تشکیلات دولتی و بخش غیر دولتی که در امور برق فعالیت می‌کنند با هم مورد توجه قرار گیرند تا در تبیین حد بهینه نیاز سازمانی و نیروی انسانی به گونه‌ای اقدام شود که هزینه‌های مازاد را به کشور و مصرف‌کننده تحمیل نکرده و پاسخگوی دولت، مجلس و مردم باشد.