یکصد سال نفت در ایران بازخوانی شد
بازی ایران در ژئوانرژی هزاره سوم
گروه انرژی- یک سده از اکتشاف اولین چاه نفت ایران واقع در مسجد سلیمان می‌گذرد. چندین اندیشکده تهران به مناسبت پاسداشت یکصدمین سالگرد اکتشاف نفت در ایران همایشی را با عنوان «صد سال نفت در ایران» ترتیب دادند. شمار کثیری از صاحب‌نظران و اندیشمندان حوزه نفت، اقتصاد و عالم سیاست در این همایش حاضر شده ودیدگاه‌های خود را درباره چالش‌های پیش روی صنعت نفت در قرن بیست و یکم تشریح کردند. گزارش پیشرو چکیده‌ای از دیدگاه حدود ۶ تن از کارشناسان شرکت‌کننده در همایش مزبور است که در چار چوب سخنرانی، کنفرانس، مصاحبه و میزگرد و مقاله بیان شده است. ژئو انرژی درایران آینده
عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در چارچوب میزگردی با عنوان «ایران و نفت» با اشاره به اینکه برپایه سند چشم‌انداز کشور، طی بیست سال آینده ایران خواهان تبدیل شدن به قدرت برتر منطقه‌ای است، اظهار داشت: «بدیهی است که دستیابی به چنین هدف مهمی مستلزم در اختیار داشتن شاخص‌هایی است. چنین کشوری لازم است بتواند دستور کار امنیت منطقه‌ای را (که بخش مهمی از آن امنیت ژئو انرژی است) راساً تعیین کند.»
«فریدون برکشلی» ادامه داد: «ایران باید با برپایی یک نظام ژئو پلتیک وانرژی به طور تدریجی چنان موقعیتی را برای خود طراحی و اجرا کند که جایگاه آن از سوی دیگر دولت‌های منطقه و خارج از آن به رسمیت شناخته شود. یکصدسال تجربه، خرد و خبرگی در صنعت نفت باید به مثابه یکی از ابزارهای مهم تحقق سند چشم‌انداز مورد توجه و استفاده قرار گیرد.»
اصلاح پارادیم‌ها
براساس مجلدی که از سوی دبیرخانه همایش بین‌المللی نفت منتشر شده است، یک عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی هم در رابطه با جایگاه کنونی نفت در نظام سیاسی و اقتصادی ایران گفت: «تصور مردم نسبت به درآمدهای نفتی کشور صحیح نیست. اگر پول نفت وارد گردش اقتصادی و تولیدی نشود، حاصلی نیز در بر نخواهد داشت.»
«محمدباقر حشمت‌زاده» با بیان اینکه پول نفت باید وارد چرخه اقتصادی شود، خاطرنشان کرد: «دولت باید استفاده بهینه‌ای از درآمدهای نفتی صورت دهد تا جلوی گرانی و تورم گرفته شود.»
نام و نشان «دومین» را داریم؟
بر پایه همین گزارش (که از مجموعه نشست‌های برگزار شده پیش از آغاز همایش نفت تهیه شده است) یک کارشناس مسائل نفت و انرژی با تاکید بر اینکه ایران یک درصد جمعیت دنیا و حداقل ۱۰درصد نفت و ۱۶ تا ۱۷درصد از ذخایر کنونی گاز را در اختیار دارد و از نظر برخورداری از ذخایر نفت و گاز، دومین کشور جهان است، گفت: «اما هم‌اکنون پرسش این است که آیا سیاست‌های ایران مثل تولید، بهره‌برداری، تکنولوژی و سرمایه‌گذاری‌اش نشان می‌دهد که دومین کشور در جهان است؟»
«عباس ملکی» در ادامه با تشریح یک گزینه اظهار داشت: «ما می‌توانیم روابط خود را با اروپا در زمینه انرژی بهبود بخشیم و ایران می‌تواند رقیب گاز روسیه باشد. هند و چین هم بازارهایی هستند که مصرف نفت و گازشان رو به رشد است و می‌توانند فرصتی در اختیار ایران بگذارد.»
نقشه انرژی چه کسی می‌کشد؟
در بخش دیگری از این گزارش، یکی دیگر از کارشناسان حوزه نفت در رابطه با خطوط لوله نفت و گاز بین ایران و مناطق دیگر جهان و نقش آنها در تامین امنیت بیشتر در کشور اظهار داشت: «در حال حاضر بحث احداث خط لوله‌ای برای انتقال ۵۰۰هزار بشکه نفت قزاقستان به ایران مطرح است که اهمیت زیادی در ارتقای نقش ایران در اوپک دارد. گزینه دیگر، احداث خط لوله از قزاقستان و ترکمنستان به ایران و از آنجا به دریای عمان است که می‌تواند یک میلیون بشکه نفت را جابه‌جا کند.»
«نرسی قربان» در خصوص صادرات گاز ایران گفت: «هم‌اکنون نظرات مختلفی در مورد این مساله وجود دارد به‌گونه‌ای که برخی معتقد به صادرات گاز و برخی دیگر عدم صادرات و عده‌ای نیز معتقد به اعمال محدودیت در صدور گاز کشور هستند.» وی ادامه داد: «تمام خطوط لوله انتقال گاز به ارمنستان را گازپروم خریده است، در حالی که ما باید می‌خریدیم تا بر صادرات گازمان کنترل داشته باشیم. این درحالی است که هم اکنون گاز پروم بر صادرات گاز ارمنستان کنترل دارد.» وی در مورد خط انتقال گاز ایران به هند و پاکستان نیز اذعان داشت: «با این که عده زیادی معتقدند این کار نشدنی است، اما من معتقدم که کار بسیار خوبی است و به هر حال باید انجام شود.»
ترکمنستان را جدی بگیرید
وی ادامه داد: «از سوی دیگر باید با بهبود روابط سیاسی، گاز زیادتری از ترکمنستان وارد کنیم تا بتوانیم گاز داخلی را به چاه‌های نفت تزریق کرده نفت بیشتری بفروشیم.»
قربان با بیان اینکه یارانه نفت و گاز باید برداشته شود، اظهار داشت: «اما نباید قیمت نفت و گاز به ارقام مشابه در کشورهای اروپایی و ژاپن برسد.» وی افزود: «برای این تغییرات باید ساختار نفت و گاز ایران اصلاح شود. خصوصی‌سازی نیز باید جدی گرفته شده و دولت در مرحله اول، طرح‌های جدید را به بخش خصوصی واگذار کند. باید به مردم نیز برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز کشور فرصت داد، در آن صورت دیگر نیازی به شل و توتال نبوده و همان میزان سرمایه از داخل تامین می‌شود.»
بشکه‌ها زیرخاک می‌ماند
یک استاد دانشگاه نیز در مقاله‌ای با عنوان «آینده‌پژوهی، سناریوهای متفاوت و صنعت نفت ایران» یادآور شد: «۵۰۰میلیارد بشکه نفت اثبات شده در ایران وجود دارد که بیشتر از ۱۷ و ۱۸درصد آن را نمی‌توانیم استخراج کنیم و در این حوزه ضعیف هستیم. صنعت نفت کشور در بحث سیاست‌گذاری و عملکرد استراتژیک ضعیف است و در زمینه‌هایی از کشورهای عرب خلیج‌فارس هم عقب‌تر هستیم.»
«رضا روستاآزاد»، با تاکید بر اینکه باید بدانیم که در صورت نداشتن استراتژی، قافیه را باخته‌ایم، حتی اگر روی نفت خوابیده باشیم، خاطرنشان کرد: «علاوه بر وجود استراتژی باید در خصوص آن نیز بین صاحب‌نظران وفاق و همدلی وجود داشته باشد.»
لابی در اوپک
یکی از اعضای هیات علمی موسسه مطالعات انرژی نیز بر این عقیده است که ملاحظاتی در درون سازمان اوپک وجود دارد که در رفتارها و موضع‌گیری‌های این کشور اثر مستقیم و مهمی دارد. درون اوپک، قدرت از آن بشکه‌های نفت است. در اجلاس‌های اوپک روابط دو جانبه بین کشورها در تصمیمات جمعی اثر می‌گذارد و در برخی مواقع روابط دو جانبه کشورها به خصوص عربستان و جمهوری اسلامی ایران در هدایت سازمان و در جهت تصمیم‌گیری‌ها اثر مستقیم می‌گذارد. «فریدون برکشلی» ادامه داد: «مساله دیگری که وجود دارد این است که در طول سال‌های مختلف کشورها سهمیه‌‌ای را در سازمان اوپک برای خود حفظ کرده‌اند. به طور مثال ۲۸درصد از تولید جمعی متعلق به عربستان و ۱۴درصد تولید جمعی متعلق به ایران است. این کشورها بسیار مقید هستند که این میزان سهم را برای خود نگه دارند و زمانی که دیگران می خواهند سهم بیشتری برای خود به دست بیاورند با مقاومت این کشورها مواجه می‌شوند و این سایه‌ای است که بر تصمیمات اوپک اثرگذار است.
وی با اشاره به سیاست‌های آمریکا گفت: «مساله بسیار مهم، سیاست جدید آمریکا بعد از ۱۱سپتامبر است یعنی از این تاریخ به بعد جو تهدید به جنگ را راه انداخت، به گونه‌ای که اکنون ۵سال است تهدیدات آمریکا علیه کشورها تاثیرات خود را در اوپک گذاشته است.
بلند پروازی
یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در مقاله‌ای با عنوان «نفت، فساد و فقر» در ایران آورده است:«تخصیص منابع عمومی بیش از آنکه قانون‌مندی‌های منافع ملی و بین نسلی را دنبال کند، پاسخگوی بلند پروازی دولت‌ها بوده است. تمرکز قدرت مالی در دست دولت و تخصیص آن براساس سلایق و دولت مردان و نه منافع ملی و بین‌نسلی، بخش‌هایی از گروه‌های اجتماعی را وسوسه کرده است که خود را به حاکمیت نزدیک کنند تا از مواهب درآمدهای نفتی نصیب بیشتری داشته باشند.»
«حسین راغفر» در ادامه این مقاله با اشاره به سهم این تلاش‌ها در طبقات مختلف جامعه می‌افزاید: سهم این تلاش‌ها از سوی طبقات تحصیل کرده و متوسط در سهم خواهی از منابع عمومی، مناسبات طبقه متوسط را با طبقه فوقانی به زیان طبقات زیرین و توسعه اقتصادی- اجتماعی رقم زده است.»
همایش خاموش درباره یکصدسالگی صنعت نفت، در حالی طی دو سه روزه گذشته در تهران برگزار شد که ظاهرا شمار زیادی از مقامات وزارت نفت برای دریافت توصیه‌های کارشناسی در این همایش حضور نداشتند. از سوی دیگر رسانه‌ها نیز آن گونه که باید به این رویداد مهم نفتی توجه نمی‌‌کردند (به دلیل نبود اطلاع یا تقارن با برخی از رویدادهای مهم) آن طور که شایسته بود اخبار و گزارش از این همایش منتشر نکردند.این همایش به همت موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، شرکت ملی نفت ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه قطب علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشگاه صنعت نفت، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، ماهنامه تازه‌های انرژی، موسسه مطالعات دین و اقتصاد و گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شده است.
ارسال نظر