هزینه عدم‌تامین انرژی صنعت فولاد چقدر است؟
پتانسیل جهش فولاد
یک ماه تولید منظم فولاد، ایران را به جایگاه هفتم تولیدکنندگان فولاد در جهان میرساند
فاطمه صالحی : صنعت فولاد کشور با تولید سالانه 31میلیون تن و کسب رتبه دهم جهانی، تنها 4میلیون تن با آلمان در جایگاه هفتم فاصله دارد. این صنعت که 5.5درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده، در سال 1402 با صادرات 7.8میلیارد دلاری، تراز تجاری کشور را 15میلیارد دلار بهبود بخشیده است. اما این صنعت با وجود اشتغال‌زایی مستقیم 140هزار نفری و سهم 8درصدی از اشتغال غیرمستقیم کشور، همچنان با چالش‌‌‌های جدی در تامین انرژی مواجه است.
قطعی‌‌‌های مکرر برق و گاز، به‌رغم تولید 70درصد از برق مصرفی توسط خود صنعت و محدودیت‌های بیش از 60درصدی در دسترسی به انرژی، مهم‌ترین موانع توسعه این صنعت محسوب می‌‌‌شوند. هجدهمین نشست دوره دهم هیات نمایندگان اتاق ایران، در حالی میزبان بحث‌‌‌های مهمی درباره وضعیت صنعت فولاد کشور بود که علاوه بر موضوعات روز اقتصاد نظیر چالش تامین انرژی صنایع، بررسی موضوعات مرتبط با لایحه بودجه 1404 و تاثیر آن بر فعالیت‌‌‌های بخش خصوصی نیز در دستور کار قرار داشت. در این نشست، بهادر احرامیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، با ارائه آمار و تحلیل‌‌‌های دقیق، تصویری جامع از وضعیت این صنعت ترسیم کرد.
جایگاه جهانی و پتانسیل‌‌‌های پنهان
به گزارش خبرنگار روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، در بخش سخنان پیش از دستور، بهادر احرامیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در آغاز سخنانش به برخی برداشت‌‌‌های نادرست از صنعت فولاد اشاره کرد و گفت: هر از گاهی مطالبی درباره اثرات صنعت فولاد بر اقتصاد، محیط‌زیست و... در رسانه‌‌‌های کشور منتشر می‌شود که با واقعیت فاصله دارد. امروز می‌‌‌خواهم با ارائه آمارهای دقیق، تصویری واقعی از این صنعت ارائه دهم.
او با اشاره به جایگاه جهانی صنعت فولاد ایران افزود: در حال حاضر با تولید سالانه 31میلیون تن فولاد در سال، بین برزیل و ایتالیا قرار داریم و نکته قابل‌توجه اینجاست که فاصله ما با آلمان که در رتبه هفتم قرار دارد تنها 4میلیون تن است که این میزان معادل تولید یک‌ماه صنعت فولاد کشور است.
به عقیده او، زمانی که این عدد را با سه ماه توقف تولید به دلیل قطعی گاز و برق مقایسه می‌‌‌کنیم، می‌‌‌بینیم که با تامین زیرساخت‌‌‌های لازم، ارتقای جایگاه به رتبه هفتم کاملا دست‌‌‌یافتنی است.
نقش صنعت فولاد در اقتصاد ملی
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با اشاره به سهم 5.5درصدی صنعت فولاد در تولید ناخالص داخلی گفت: در بحث اشتغال، صنایع فولادی به‌طور مستقیم 140هزار نفر را مشغول به کار کرده‌‌‌اند که در میان صنایع معدنی یکی از بالاترین نرخ‌های اشتغال‌زایی است. با احتساب مشاغل پایین‌‌‌دستی، این صنعت حدود 8درصد اشتغال کشور را تامین می‌کند. احرامیان در تشریح تحول صنعت فولاد طی دهه‌‌‌های اخیر بیان کرد: در دهه 80 و اوایل دهه 90، فولاد جزو بزرگ‌ترین اقلام وارداتی کشور بود. در سال 1390 دومین واردکننده بزرگ فولاد جهان بودیم و همواره در کنار آمریکا و تایلند در صدر فهرست واردکنندگان قرار داشتیم. اما افزایش ظرفیت تولید از 15 به 30میلیون تن از سال 1390 به بعد، نه‌تنها ما را از واردات بی‌‌‌نیاز کرد، بلکه به یکی از 10صادرکننده خالص فولاد جهان تبدیل شدیم. احرامیان با اشاره به ارزش صادرات 7.8میلیارد دلاری صنعت فولاد در سال 1402 گفت: این تحول بزرگ، تراز تجاری کشور را 15میلیارد دلار بهبود بخشیده است. امروزه دیگر تامین نیاز داخلی فولاد دغدغه‌‌‌ای جدی نیست.
تاثیر واقعی بر بازار مسکن
یکی از نکات مهم در سخنان احرامیان، تحلیل دقیق رابطه قیمت فولاد و مسکن بود. او در این باره گفت: وقتی قیمت دلار افزایش می‌‌‌یابد، این تصور شکل می‌گیرد که قیمت مسکن هم باید متناسب با آن بالا برود. اما واقعیت این است که در هر مترمربع مسکن به‌طور متوسط 50کیلوگرم فولاد مصرف می‌شود. البته این میزان در ساختمان‌‌‌های حدودا سه‌طبقه کمتر و در ساختمان‌‌‌های بزرگ‌تر ممکن است بیشتر باشد.
این فعال بخش خصوصی افزود: با قیمت فعلی مسکن که حدود 80میلیون تومان در هر مترمربع است، سهم فولاد تنها 2درصد قیمت تمام‌شده را تشکیل می‌دهد. یعنی هر مترمربع حدود یک‌میلیون و 600هزار تومان هزینه فولاد دارد. بنابراین حتی اگر قیمت فولاد 10درصد افزایش یابد، قیمت هر مترمربع مسکن تنها 160هزار تومان بالا می‌رود. پس نوسانات نرخ ارز نباید از ناحیه فولاد تاثیر معناداری بر قیمت مسکن داشته باشد.
نگاهی به حوزه زیست‌‌‌محیطی
احرامیان در ادامه به بررسی عملکرد زیست‌‌‌محیطی صنعت فولاد پرداخت و گفت: روش تولید فولاد در ایران که به احیای مستقیم معروف است، نسبت به روش متداول جهانی مزیت‌‌‌های قابل‌توجهی دارد. به گفته او، در روش احیای مستقیم به ازای تولید هر تن فولاد، 1.2تن دی‌‌‌اکسید کربن تولید می‌شود، در حالی که در روش کوره‌بلند که در اکثر کشورها استفاده می‌شود، این میزان به بیش از 2.5تن می‌‌‌رسد. این تفاوت چشمگیر می‌‌‌تواند به عنوان یک شاخص برتری برای فولاد ایران مطرح شود.
حقایقی درباره مصرف آب
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با ارائه آمار دقیق درباره مصرف آب گفت: براساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، میزان برداشت سالانه از کل منابع آبی کشور حدود 100میلیارد مترمکعب است. صنعت فولاد با تولید 31میلیون تن، سالانه 154میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که معادل 0.15درصد کل مصرف آب کشور است.
او افزود: نکته مهم‌تر اینکه این عدد نسبت به مصرف واقعی کمتر است؛ چرا که صنایع فولادی که در نواحی حاشیه خلیج‌فارس مستقر شده‌‌‌اند، آب موردنیاز خود را به صورت تصفیه‌شده از دریا تامین می‌کنند، بنابراین عملا فشاری بر منابع آب داخلی وارد نمی‌شود.
چالش‌‌‌های حوزه انرژی
احرامیان در تشریح وضعیت مصرف و تولید انرژی در صنعت فولاد گفت: صنعت فولاد سالانه حدود 5هزار مگاوات برق مصرف می‌کند، ولی نکته قابل‌توجه این است که 70درصد این میزان را خود صنعت تولید می‌کند. با این حال، در فصل تابستان با تشدید ناترازی‌ها و کمبود برق، برق تولیدی صنایع فولادی توسط اداره برق به مصارف خانگی اختصاص داده می‌شود و خود صنایع فولادی خاموش می‌‌‌شوند. به گفته او، در تابستان گذشته، صنایع مستقر در شهرک‌‌‌های صنعتی در حد هفته‌‌‌ای دو روز قطعی برق داشتند که حداکثر 30درصد محدودیت می‌شود. اما صنعت فولاد با وجود تولید بخش عمده برق موردنیازش، بیش از 60درصد محدودیت را تجربه کرده است.
وضعیت مصرف گاز
در بخش گاز نیز وضعیت مشابهی حاکم است. احرامیان در این باره توضیح داد: در پیک سال گذشته، مصرف گاز کشور به حدود 850میلیون مترمکعب در روز رسید. مصرف گاز صنعت فولاد در تابستان و زمستان تفاوت چندانی ندارد و حدود 40میلیون مترمکعب در روز یا 5درصد مصرف کل کشور است. با این حال، اولین صنعتی که در زمان کمبود با محدودیت مواجه می‌شود، فولاد است. کارشناس صنعت فولاد در پایان سخنانش با اشاره به پتانسیل‌‌‌های موجود تاکید کرد: ما می‌‌‌توانیم با رفع محدودیت‌های زیرساختی، به‌‌‌ویژه در حوزه انرژی، در کوتاه‌‌‌ترین زمان ممکن به جمع هفت‌تولیدکننده برتر جهان بپیوندیم. فولاد ایران با برخورداری از فناوری دوستدار محیط‌زیست، بهره‌‌‌گیری از آب دریا و سهم بالا در تولید برق موردنیاز خود، از مزیت‌‌‌های رقابتی قابل‌توجهی برخوردار است که باید با برنامه‌‌‌ریزی دقیق از آنها بهره برد.
آمارها بازتابی از حقیقت هستند؟
بررسی دقیق آمار و ارقام ارائه‌شده نشان می‌دهد صنعت فولاد ایران با وجود تمام محدودیت‌ها، توانسته است مسیر پیشرفت را با موفقیت طی کند. تبدیل‌شدن از دومین واردکننده بزرگ جهان به یکی از 10صادرکننده برتر در کمتر از یک‌دهه، دستاوردی قابل‌توجه است. با این حال، چالش‌‌‌های جدی پیش‌روی این صنعت را نمی‌‌‌توان نادیده گرفت. اگرچه پیوند میان فرونشست دشت‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌های فولادی، نه به دلیل ماهیت آب‌‌‌بر بودن این صنعت، بلکه ناشی از سیاستگذاری‌‌‌های نادرست در مکان‌‌‌یابی واحدهای صنعتی است، اما این موضوع نیازمند توجه است. با توجه به آمار و ارقام ارائه‌شده توسط کارشناس در این نشست، اگرچه میزان مصرف انرژی در صنعت فولاد در مقایسه با سایر صنایع قابل‌توجه است، اما این صنعت بخش عمده‌‌‌ای از نیاز برق خود را تامین می‌کند. به گفته احرامیان، صنعت فولاد با تولید 70درصد از برق مصرفی خود، عملا فشار کمتری بر شبکه سراسری وارد می‌کند. همان‌طور که این کارشناس در بخش پایانی سخنانش نیز اشاره کرد، در حالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد صنایع فولادی باید در حاشیه دریاها مستقر شوند، متاسفانه در کشور ما بسیاری از این واحدها در مناطق خشک و کم‌‌‌آب احداث شده‌‌‌اند که این امر موجب آسیب رسیدن به منابع طبیعی شده است. این مساله نشان می‌دهد مشکل اصلی نه در ماهیت صنعت، بلکه در نحوه سیاستگذاری و مکان‌‌‌یابی واحدهای تولیدی است. همچنین آمارهای ارائه‌شده در این نشست نشان می‌دهد صنعت فولاد به‌رغم تولید بخش عمده‌‌‌ای از برق مصرفی خود، با محدودیت‌های بیشتری نسبت به سایر صنایع مواجه است. در حالی که سایر واحدهای صنعتی حداکثر 30درصد محدودیت را تجربه می‌کنند، این صنعت با محدودیت بیش از 60درصدی روبه‌روست.
