بررسی جایگاه محیطزیستی ایران براساس شاخص‌‌‌های بین‌المللی نشان داد
آب تجدیدپذیر، آب رفت
نمره عملکرد محیطزیستی ایران و مقایسه آن با برخی از کشورهای منطقه و میانگین جهانی براساس شاخص‌‌‌های بین‌المللی بررسی‌شده نشان می‌دهد درمجموع در شاخص‌‌‌های رقابت‌‌‌پذیری پایدار، سرمایه طبیعی، مدیریت و بهره‌وری منابع، عملکرد تغییر اقلیم و شاخص عملکرد محیطزیستی نمره ایران کمتر از میانگین جهانی بوده؛ اما در شاخص‌‌‌های سازگاری نوتردام و اهداف توسعه پایدار وضعیت ایران مطلوب‌تر از میانگین جهانی است. در مقایسه با سه کشور دیگر، ایران بدترین وضعیت را در دو شاخص مدیریت و بهره‌وری منابع و عملکرد تغییر اقلیم (به‌‌‌همراه عربستان) دارد.
بررسی جایگاه محیطزیستی ایران براساس شاخص‌‌‌های بین‌المللی که توسط مرکز پژوهشهای مجلس انجام شده‌است، حاکی از این است که در شاخص عملکرد محیطزیستی در سال 2024، رتبه ایران تاحدی بهبود یافته و از رتبه ١٣٣ در سال ٢٠٢٢ به رتبه ١١٢ ارتقا پیدا کرده است. در بخش سلامت انسانی، ایران در زیرگروه‌های بهداشت، آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوب‌تری را کسب کرده، اما در در فلزات سنگین (سرب) رتبه بسیار نامناسب ١٥٦ را به دست آورده است. در این بخش، ایران وضعیت بهتری نسبت به کشورهای مصر و عربستان دارد، اما یک‌رتبه از ترکیه پایین‌‌‌تر است. در بخش سرزندگی بوم‌سازگان، کشور صرفا در زیرگروه شیلات رتبه مناسبی (٦٣) کسب کرده است، اما در زیرگروه کشاورزی و به‌‌‌ویژه نماگر عملکرد نسبی محصول وضعیت مطلوبی ندارد. در این بخش مصر و عربستان بالاتر از ایران هستند، اما ترکیه وضعیت مناسبی ندارد. در بخش خط‌‌‌مشی اقلیمی، ایران به‌‌‌دلایلی نظیر نرخ رشد بالای انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای رتبه نامناسب ١٣٢ را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ایران در دو بخش دیگر به‌‌‌طور معنا‌‌‌داری پایین‌‌‌تر است و همین امر باعث تنزل رتبه ایران در شاخص کل عملکرد محیطزیستی شده است.
ایران در شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار جهانی ذیل زیرشاخص سرمایه طبیعی، رتبه نامطلوب 146 را کسب کرده و مصر پایین‌‌‌تر از ایران قرار گرفته است. در مقابل، عربستان و ترکیه با رتبه‌‌‌های ٩٧ و ٧٣ وضعیت مناسب‌‌‌تری دارند. همچنین، در زیرشاخص مدیریت و بهره‌وری منابع نیز ایران با نمره 18.9 کمترین نمره را در بین کشورهای جهان کسب کرده است؛ هرچند کشورهای عربستان، مصر و ترکیه نیز در این زیرشاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مساله بیانگر بی‌‌توجهی به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشورهای منطقه است.
در شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار و دو زیرشاخص محیطزیستی، آن یعنی سرمایه طبیعی و مدیریت و بهره‌وری منابع، وضعیت کشور طی سال‌های اخیر (از سال 2020) نزولی بوده است. هرچند در شاخص عملکرد محیطزیستی ایران در سال 2022 به‌‌‌طور فاحش تنزل رتبه پیدا کرده، اما این وضعیت را بیشتر باید به تغییر وزن‌دهی‌‌‌های این شاخص و افزایش وزن خط‌‌‌مشی اقلیمی نسبت داد که ایران در آن نسبت به دو هدف دیگر سلامت انسانی و سرزندگی بوم‌سازگان به‌‌‌طور محسوسی وضعیت نامناسب‌‌‌تری دارد. البته در سال 2024 این تنزل رتبه تا حدودی جبران شده و شاخص اهداف توسعه پایدار نیز در ٩سال گذشته فراز و نشیب‌‌‌هایی را با دامنه نسبتا محدودی شاهد بوده است. وضعیت شاخص سازگاری با تغییر اقلیم نیز نشان‌دهنده نوسانات کم کشور طی 15سال اخیر بوده، هرچند از سال 2018 کشور روند نزولی تدریجی را طی کرده است.
بررسی و مقایسه جایگاه جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها در شاخص‌‌‌های مورد مطالعه در این پژوهش نشانگر پیشرفت نسبی در برخی زمینه‌‌‌ها نظیر جمعیت استفاده‌کننده از آب آشامیدنی و بهداشت، انتشار CO2 ناشی از احتراق سوخت به‌‌‌ازای کل تولید برق، سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر از کل انرژی کشور، وضعیت ذخایر آبزیان و... است.
به گزارش مرکز پژوهش های مجلس، آگاهی از وضعیت موجود کشور در شاخص‌‌‌های مرتبط با حوزه محیطزیست و مقایسه آن با نمره و جایگاه کشور در شاخص‌‌‌های مذکور طی سال‌های قبل و همچنین توجه به جایگاه کشور در شاخص‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی در قیاس با کشورهای دیگر می‌‌‌تواند در زمینه پایش عملکرد و ارزیابی اثربخشی اقدامات و سیاستگذاری‌‌‌های انجام‌شده در حوزه محیطزیست موثر باشد. با توجه به آنچه مورد اشاره قرار گرفت، شناخت و انتخاب کشورهای مورد مقایسه در جهت شناسایی چالش‌‌‌ها، فرصت‌‌‌ها و موانع موجود پیش‌روی کشور و همچنین سنجش عملکرد و اقدامات انجام‌گرفته در حوزه محیطزیست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این میان، معیارهایی نظیر قرارگرفتن در موقعیت جغرافیایی نسبتا مشابه، ویژگی‌‌‌های جمعیتی، مساحت و مذهب رسمی می‌‌‌تواند به‌‌‌منظور شناسایی کشورهای مورد بررسی مدنظر قرار گیرد. در پژوهش حاضر به تبعیت از گزارش تهیهشده در سال 1٤٠1، کشورهای عربستان‌سعودی، ترکیه و مصر به‌‌‌عنوان کشورهای مورد مقایسه در حوزه شاخص‌‌‌های مرتبط با محیطزیست انتخاب شده‌اند.
جایگاه ایران در شاخص عملکرد محیطزیستی
در بررسی شاخص عملکرد محیطزیستی در فاصله سال‌های 2066-2024 پس از تنزل معنا‌‌‌دار رتبه کشور در سال 2022، در سال2024، رتبه ایران تاحدی بهبود یافته و از رتبه 133 در سال 2022 به رتبه 112 در سال 2024 ارتقا پیدا کرده، اما همچنان از میانگین رتبه ایران در این سال‌ها (٩٧) پایین‌‌‌تر است.
بررسی تغییرات 10ساله نشان می‌دهد ایران در سه‌‌‌‌زیرشاخص اصلی سلامت محیطزیستی، سرزندگی بوم‌سازگان و خط‌‌‌مشی اقلیمی در سال 2024 به‌‌‌ترتیب در رتبه‌‌‌های 98، 116 و 132 در بین 180کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. مقایسه رتبه ایران در سال‌های 2024 و 2022 نشانگر آن است که رتبه ایران در دو زیرشاخص اصلی سلامت محیطزیستی و سرزندگی بوم‌سازگان به‌‌‌ترتیب با افت 14 و ٧رتبه‌‌‌ای مواجه بوده است؛ این درحالی است که در زیرشاخص خط‌‌‌مشی اقلیمی رتبه ایران 27پله صعود را تجربه کرده است. همچنین، ارتقای رتبه جمهوری اسلامی ایران در زیرشاخص خط‌‌‌مشی اقلیمی و تغییرات اعمال‌شده در وزن‌دهی به شاخص‌‌‌ها باعث شده است تا به‌‌‌رغم نزول رتبه ایران در زیرشاخص‌‌‌های محیطزیستی و سرزندگی بوم‌سازگان، رتبه ایران در شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی نسبت به دوسال گذشته با صعود 21پله‌‌‌ای از رتبه 133 در سال 2022 به رتبه 112 (از بین 180کشور) در سال 2024 برسد. این امر به آن معناست که به‌‌‌رغم ارتقای جایگاه کشور در شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی، ایران در میانه چارک سوم کشورهای دنیا از نظر عملکرد زیست‌‌‌محیطی قرار گرفته است. به‌‌‌منظور تحلیل دقیق‌‌‌تر رتبه ایران در زیرشاخص‌‌‌های مربوط به شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی، در ادامه به مقایسه رتبه ایران در برخی زیرشاخص‌‌‌ها پرداخته شده است.
سلامت محیطزیستی
این پژوهش همچنین در ادامه تاکید می‌کند: طی دوسال اخیر، رتبه ایران در هدف سلامت محیطزیستی با افت 14پله‌‌‌ای همراه بوده است. با بررسی دقیق‌‌‌تر شاخص‌‌‌های قرارگرفته در این بخش مشخص شد که در بین شاخص‌‌‌های کیفیت هوا، بهداشت و آب شرب، قرارگرفتن در معرض فلزات سنگین و همچنین مدیریت پسماند، رتبه ایران صرفا در بخش کیفیت هوا با افت روبه‌‌‌رو بوده که در ادامه به‌‌‌دلیل قرارگیری در رتبه ٩٨ دنیا به آن پرداخته شده است.
الف) کیفیت هوا: در زیرگروه کیفیت هوا هفت‌‌‌‌نماگر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که دو نماگر قرار گرفتن در معرض 5.2 PM و سوخت‌‌‌های جامد خانگی، بیشترین وزن این بخش را دارند. در سوخت‌‌‌های جامد خانگی، ایران نمره و رتبه مطلوبی کسب کرده است؛ در مقابل نماگر قرار گرفتن در معرض 5.2 PM در رتبه نامناسب 140 قرار گرفته و روند 10سال اخیر نیز منفی (4.4درصد) بوده است.
آمارهای شاخص کیفیت هوای کشور در سال‌های اخیر نیز موید این وضعیت است؛ به‌‌‌گونه‌‌‌ای که غلظت سالانه 5.2 PMدر پنج‌‌‌‌سال اخیر افزایش ٣٠درصدی را شاهد بوده است. علاوه‌بر این، مقایسه پایتخت کشورهای مختلف نشان می‌دهد تهران با غلظت 36.1 μg/m³ در رتبه 21 آلوده‌ترین پایتخت کشورهای جهان قرار داشته که بیش از هفت‌‌‌‌برابر دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی و بیش از سه‌برابر استاندارد ملی ایران است.
ایران در دو نماگر قرار گرفتن در معرض SO2 و قرار گرفتن در معرض CO رتبه بسیار نامناسب 168 را کسب کرده و روند تغییرات 10ساله نیز در هر دو نماگر منفی ذکر شده است. این درحالی است که طی دهه اخیر آلاینده‌های CO و SO2 در کلان‌شهرهای کشور همواره در دامنه مجاز قرار داشتند؛ بنابراین چرایی این وضعیت نیازمند واکاوی دقیق‌‌‌تر است.
ب) فلزات سنگین (قرارگیری در معرض سرب): به‌‌‌رغم ارتقای هشت‌‌‌‌پله‌‌‌ای رتبه ایران درخصوص شاخص قرارگیری در معرض فلز سنگین سرب، در سال 2024 نسبت به سال 2022، ایران در این شاخص همچنان در رتبه نامطلوب 156جهان (چارک آخر) قرار گرفته است. در تایید این مدعا می‌‌‌توان به گزارش تهیهشده توسط سازمان زمین‌‌‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اشاره کرد که بیان می‌دارد، درصد فراوانی شاخص انباشت ژئوشیمیایی (Igeo)، فلز سرب نسبت به سایر فلزات در نمونه‌‌‌های نهشت اتمسفری دارای بیشترین میزان آلودگی بوده، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که در ٣درصد نمونه‌‌‌ها آلودگی شدید گزارش شده است. علاوه بر این، عدم‌توفیق برخی از شهرداری‌‌‌های کشور درخصوص دستیابی به حدود مجاز سرب در کمپوست تولیدی از پسماند جامد شهری نشان دیگری از سطح مواجهه بالای سرب در کشور است.
ج) مدیریت پسماند: دستیابی به اهداف توسعه پایدار درخصوص سرانه تولید پسماند در کنار قرارگیری در رتبه ٥٠ در بین 180کشور دنیا در نماگر نرخ بازیافت باعث شده است تا ایران با رشد ٩پله‌‌‌ای در نیمه بالای کشورهای جهان در مدیریت پسماند قرار گیرد. در مقابل، دفن نزدیک به ٧٥درصد پسماندهای عادی تولیدی در کشور که ٩٥درصد از این میزان به‌‌‌صورت غیراصولی بوده، سبب شده است تا در نماگر «مدیریت کنترل‌شده پسماند» که در سال 2024 به شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی اضافه شده است، ایران حائز رتبه 102 شود.
سرزندگی بوم‌سازگان
تغییرات گسترده در معیارهای نمره‌دهی و همچنین اضافه‌شدن و تغییر نماگرهای ذیل هدف سرزندگی بوم‌سازگان در سال 2024، امکان مقایسه بخش‌‌‌به‌‌‌بخش نماگرهای ذیل این هدف را با سال 2022 دشوار کرده است. با وجو این، در این بخش به بررسی و تحلیل برخی نماگرهای مشترک در دو دوره اخیر پرداخته شده است.
الف) شیلات: تغییر در معیارهای نمره‌دهی در بخش شیلات باعث شده است تا به‌‌‌رغم رشد 39.9درصدی نمره ایران در این بخش نسبت به دوره پیشین و قرارگیری ایران در رتبه نخست بین کشورهای مصر، ترکیه و عربستان در سال 2024، رتبه کشور با افت روبه‌‌‌رو باشد. در این میان، اقداماتی نظیر ممنوعیت صید ترال که به‌‌‌واسطه تلاش‌های انجام‌گرفته در مجلس یازدهم و با همراهی و پشتیبانی دولت سیزدهم انجام گرفت سبب شد تا ایران در زمینه «وضعیت ذخایر آبزیان» با 24پله صعود به رتبه 17دنیا و رتبه نخست خاورمیانه دست یابد.
ب) منابع آب: در این زیرشاخص که نماگرهای جدیدی در چهار بخش فاضلاب تولیدشده، جمع‌‌‌آوری‌‌‌شده، تصفیه‌‌‌شده و بازیافت‌‌‌‌شده به آن برای اولین‌‌‌بار اضافه شده است، رتبه ایران به‌‌‌طور معنا‌‌‌داری پایین‌‌‌تر از کشورهای مصر، عربستان و ترکیه بوده و رتبه 108 را کسب کرده است. سالنامه آماری صنعت آب و فاضلاب کشور در سال 1402 نیز نشان می‌دهد که درصد جمعیت تحت پوشش فاضلاب شهری نزدیک به ٥٦درصد بوده و استان‌های کردستان با پوشش 96.61درصد و فارس با 15.94درصد از جمعیت شهری به‌‌‌ترتیب بیشترین و کمترین استان‌های کشور در زمینه سطح پوشش شبکه‌‌‌های فاضلاب شهری هستند.
خط‌‌‌مشی اقلیمی
مقایسه تغییرات جایگاه جمهوری اسلامی ایران در رتبه‌‌‌بندی انجام‌شده در سال 2024 نسبت به سال 22٠2، نشانگر ارتقای 27پله‌‌‌ای رتبه کشور در دوسال گذشته است. این درحالی است که در بین کشورهای مورد بررسی، ترکیه و مصر به‌‌‌ترتیب با ٤٧ و ٣٦پله صعود وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند. به‌‌‌رغم ارتقای جایگاه کشور در زیرشاخص خط‌‌‌مشی اقلیمی، این زیرشاخص حائز پایین‌‌‌ترین رتبه در بین سه‌‌‌‌زیرشاخص اصلی شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی است. اگرچه دلایل مختلفی را می‌‌‌توان در تحلیل جایگاه کشور ذکر کرد، اما در دو مورد اشاره‌شده در ذیل می‌‌‌توان به بخشی از آسیب‌‌‌شناسی جایگاه ایران در این زیرشاخص دست یافت.
الف) نرخ رشد انتشار دی‌‌‌‌اکسید کربن: انتشار دی‌‌‌‌اکسید کربن در ایران در حال حاضر 170میلیون تن برآورد می‌شود که 1.9درصد کل انتشارات جهانی است. بررسی سه‌‌‌‌دهه اخیر نشان می‌دهد انتشار دی‌‌‌‌اکسید کربن به‌‌‌طور متوسط سالانه 3.9درصد رشد را شاهد بوده، اما در دهه اخیر این روند افزایشی کند شده و به رشد متوسط 1.9درصدی رسیده است. برخی اقدامات در راستای بهره‌وری انرژی از یک طرف و نرخ رشد اقتصادی بسیار اندک در دهه ٩٠ موجب کاهش نرخ رشد انتشار شده است.
ب) نماگر انتشار پیش‌بینی شده در سال ٢٠٥٠: پایین‌‌‌ترین رتبه کشور در کل نماگرهای مورد بررسی در شاخص عملکرد زیست‌‌‌محیطی، مربوط به نماگر «انتشار پیشبینیشده در سال 2050» است که ایران در این نماگر در رتبه 172 در بین 180کشور دنیا قرار گرفته است. این درحالی است که کشورهای ترکیه و مصر در جایگاهی به‌‌‌مراتب بهتر از ایران قرار گرفته‌‌‌اند. در حال حاضر کشورهای مختلف جهان براساس توافق‌نامه پاریس در سندهای مشارکت معین ملی خود اهدافی را برای کاهش انتشار در سال 2030 تعیین کرده‌اند که براساس پیش‌بینی‌‌‌ها و محاسبات ملی سال‌های متفاوتی مبنای محاسبه کاهش انتشار تعیین شده است. هرچند برخی کشورها معیار زمانی (2050، 2060، 2070) را هم به‌‌‌عنوان هدف دستیابی به کربن خنثی اعلام کرده‌اند، اما ایران ازجمله کشورهایی است که برنامه‌‌‌ریزی چندانی در این حوزه انجام نداده و احتمالا به همین دلیل نمره پایینی در این بخش کسب کرده است.
جایگاه ایران در شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار جهانی
شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار دربرگیرنده شش‌زیرشاخص اصلی است که دو شاخص سرمایه طبیعی و بهره‌وری منابع به‌‌‌طور مستقیم با محیطزیست مرتبط است. درخصوص نماگر سرمایه طبیعی، کشورهای با وضعیت مطلوب معمولا منابع آب فراوان و تنوع زیستی غنی دارند که بسیاری از آنها در مناطق گرمسیری قرار دارند. در حالی که برخی از این کشورها در حال حاضر ممکن است فاقد سرمایه اجتماعی، فکری و حاکمیتی کافی باشند، اما سرمایه طبیعی به آنها اجازه می‌دهد تا به سمت اقتصادهای رقابتی پایدار حرکت کنند. علاوه براین، این شاخص هم‌‌‌بستگی خاصی با سطح فعالیت‌‌‌های انسانی و تراکم جمعیت دارد؛ به‌‌‌گونه‌‌‌ای که کشورهای بزرگ با تراکم جمعیت نسبتا کم و تنوع زیستی غنی امتیاز بالاتری دارند. در زیرشاخص سرمایه طبیعی، ایران رتبه نامطلوب 146 را کسب کرده و مصر پایین‌‌‌تر از ایران قرار گرفته است. در مقابل عربستان و ترکیه با رتبه‌‌‌های ٩٧ و ٧٣ وضعیت مناسب‌‌‌تری دارند. در این زیرشاخص، کشور اروگوئه با نمره 62.4 بهترین و کشور سومالی با نمره 25.7 بدترین نمره را کسب کرده‌اند. با توجه به قرارگیری جمهوری اسلامی ایران در رتبه 146در بین 184کشور مورد بررسی در شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار جهانی در گروه سرمایه طبیعی به بررسی و تحلیل وضعیت آب تجدیدپذیر، جنگل‌‌‌ها و همچنین بیابان‌زایی در کشور به‌‌‌عنوان زیربخش‌‌‌های تاثیرگذار بر جایگاه ایران در گروه سرمایه طبیعی پرداخته شده است.
الف) منابع آب تجدیدپذیر: براساس گزارش تهیهشده توسط مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در سال 1400، هم‌‌‌زمان با رشد جمعیت و کاهش منابع آب تجدیدپذیر، روند شاخص سرانه این منابع نیز در دهه‌‌‌های اخیر، نشان‌دهنده کاهش منظم آن است؛ به‌‌‌طوری‌‌‌که مقدار آن از ٦٩٠٠مترمکعب در سال 1335به 2165مترمکعب در سال 1376، 1462مترمکعب در سال 1390 و 1294مترمکعب در سال 1395رسیده است. همچنین با توجه به جمعیت پیشبینیشده برای کشور در افق سال 1420 (حدود ١٠٦میلیون نفر- مطالعات به‌‌‌هنگام‌سازی طرح جامع آب کشور) و با فرض 103میلیارد مترمکعب میزان آب تجدیدپذیر درازمدت، میزان سرانه به ٩٧٦مترمکعب در سال خواهد رسید. به‌‌‌این‌‌‌ترتیب طی حدود ٦٠سال سرانه آب تجدیدپذیر از محدوده نرمال (بدون تنش) به محدوده تنش آبی و سپس به‌‌‌سمت محدوده کمیابی آب تغییر خواهد کرد. با ادامه روند موجود در سال 1420 به دهک دوم از پایین سقوط خواهیم کرد. در این خصوص ترکیه با سرانه 22٧2مترمکعب آب تجدیدپذیر بالاترین و مصر با سرانه 9.31مترمکعب آب تجدیدپذیر پایین‌‌‌ترین رتبه را در بین کشورهای مورد بررسی به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
ب)جنگل‌‌‌ها: بررسی انجام‌شده با عنوان ارزیابی منابع جنگلی جهان در سال 2020 نشان می‌دهد که 4.06میلیارد هکتار جنگل در جهان وجود دارد. بر این اساس، سرانه میانگین جهانی برابر با 0.52هکتار به‌‌‌ازای هر انسان برآورد می‌شود. بااینحال بیش از نیمی از جنگل‌‌‌های دنیا (٥٤درصد) در تنها پنج‌‌‌‌کشور روسیه، برزیل، کانادا، ایالات‌متحده آمریکا و چین قرار دارد. سهم جمهوری اسلامی ایران از ٤٦درصد باقی‌‌‌مانده از مجموع جنگل‌‌‌های دنیا تنها 0.17هکتار به‌‌‌ازای هر نفر است که امید می‌رود با مدیریت آتش‌‌‌سوزی جنگل‌‌‌های موجود و اجرای طرح مردمی کاشت یک‌میلیارد درخت این سرانه به 0.25هکتار به‌‌‌ازای هر ایرانی افزایش یابد. این میزان جنگل در کشور، ایران را در میانه پایین‌‌‌ترین دهک رتبه‌‌‌بندی سطح پوشش جنگلی کشورها در بین کشورهای جهان قرار داده است. این درحالی است که ترکیه با پوشش 28درصدی در دهک سوم این رتبه‌‌‌بندی واقع شده است.
ج) بیابان‌زایی: ایران، مصر و عربستان در زمره کشورهایی هستند که در محدوده زمین‌‌‌های خشک قرار داشته و به‌‌‌واسطه اثرات تغییرات اقلیمی در این کشورها، بیابان‌زایی در این کشورها در حد بالایی قرار دارد. همان‌گونه که در شکل نمایش داده شده، بخش اعظم کشور در محدوده خشک و نیمه‌‌‌خشک قرار دارد؛ بااینحال شرایط کشور از لحاظ بیابان‌زایی نسبت به کشورهای عربستان و مصر در وضعیت بهتری بوده و نسبت به ترکیه در شرایط به‌‌‌مراتب بدتری قرار دارد.
ارزیابی انجام‌شده در تعیین شاخص رقابت‌‌‌پذیری پایدار با توجه به برخی موارد که در بالا مورد اشاره قرار گرفت و با در نظر گرفتن سایر پارامترهای مورد بررسی، ایران را از نظر سرمایه طبیعی پایین‌‌‌تر از ترکیه و عربستان و بالاتر از مصر در جایگاه 146 دنیا قرار داده است. در زیرشاخص مدیریت و بهره‌وری منابع، ایران با نمره 18.9 کمترین نمره را در بین کشورهای جهان کسب کرده است و کشورهای عربستان، مصر و ترکیه نیز در این زیرشاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مساله بیانگر بی‌‌توجهی به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشورهای منطقه است. وضعیت ایران، در نماگر بهره‌وری منابع، نشان‌دهنده آن است که هرچند ایران طی دهه اخیر همواره در این حوزه رتبه نامناسبی بین کشورهای جهان داشته، اما طی سال‌های اخیر وضعیت نامناسب‌‌‌تر نیز شده است. این روند نشانگر آن است که طی سال‌های اخیر، اقتصاد کشور وابستگی بیشتری به منابع موجود در کشور پیدا کرده است. وابستگی بیشتر به منابع طبیعی در سال‌های اخیر در کنار رشد اندک اقتصادی در دهه ٩٠، انطباق بالایی با فرضیه «نفرین منابع» دارد که ادعا می‌کند وفور منابع طبیعی، کشورها را از فعالیت‌‌‌هایی که بیشتر به رشد اقتصادی بلندمدت کمک می‌کند، دور خواهد کرد. البته این وضعیت قطعا نیازمند واکاوی و آسیب‌‌‌شناسی دقیق‌‌‌تر است، اما محدود شدن دسترسی به فناوری، خدمات و دانش روز احتمالا یکی از دلایل وابستگی بیشتر به منابع بوده که در مطالعات پیشین نیز مورد توجه قرار گرفته است. ازجمله دلایل وضعیت نامطلوب ایران در این بخش می‌‌‌توان به بالا بودن سرانه انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و شدت بالای انرژی در کشور اشاره کرد. شاخص شدت مصرف انرژی به‌‌‌معنای مقدار انرژی لازم برای یک‌‌‌‌واحد تولید ناخالص داخلی است.
جایگاه ایران در ردپای بوم‌شناختی و ظرفیت زیستی
برآوردها بیانگر آن است که با ارزیابی ظرفیت زیستی و ردپای بوم‌شناختی در بین کلیه کشورهای جهان، ایران درمجموع ردپای بوم‌شناختی در جایگاه 14دنیا و بالاتر از کشورهای عربستان سعودی (رتبه 18) و مصر (رتبه) و پایین‌‌‌تر از ترکیه با رتبه 13 قرار گرفته است. با وجود این، به‌‌‌واسطه جمعیت بالا، رتبه کشور در سرانه ردپای بوم‌شناختی در بین کلیه کشورهای جهان در جایگاه ٨٨ قرار داشته که این مهم، وضعیت بهتر کشور را نسبت به کشورهای عربستان‌سعودی (٣٨) و ترکیه (٨٤) نشان می‌دهد. علاوه بر جمعیت، پارامتر دیگری که می‌‌‌تواند در قیاس‌پذیری سرانه بوم‌شناختی مورد توجه قرار گیرد، درآمد سرانه تولید ناخالص داخلی است. هرچند ایران از منظر سرانه ردپای بوم‌شناختی در رتبه‌‌‌های میانی جهانی قرار دارد، اما زمانی که نسبت سرانه ردپای بوم‌شناختی به درآمد سرانه تولید ناخالص داخلی محاسبه شود، ایران با اختلاف بیشترین نسبت ردپا به درآمد را دارد. به عبارتی هرچند سرانه ردپای بوم‌شناختی عربستان تقریبا دوبرابر ایران است، اما درآمد سرانه آن نیز بیش از شش‌برابر ایران است. در مقابل، ارزیابی صورت‌گرفته نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران با قرارگیری در رتبه ٣٤ در بین کشورها، بعد از ترکیه (17) دارای بالاترین ظرفیت زیستی کل در بین کشورهای مورد قیاس در مطالعه حاضر است.
جایگاه ایران در شاخص ابتکار جهانی سازگاری نوتردام
این پژوهش در پایان تصریح می‌کند:ایران در بعد آسیب‌‌‌پذیری رتبه ٦٤ و در بعد آمادگی رتبه 106را کسب کرده، در شاخص نهایی نیز رتبه کشور ٨٣ بوده است. برآوردها گویای این واقعیت است که ایران صدوبیست‌‌‌ویکمین کشور آسیب‌‌‌پذیر و صدوششمین کشور آماده مقابله است. امتیاز آسیب‌‌‌پذیری پایین و امتیاز آمادگی بالا ، ایران را در ربع پایین سمت راست ماتریس شاخص قرار داده است. درواقع قرارگیری در این بخش از ماتریس نشانگر آن است که چالش‌‌‌های سازگاری همچنان وجود دارد، اما ایران موقعیت نسبتا خوبی برای سازگاری دارد. عربستان‌سعودی و ترکیه نیز در ماتریس مشابه ایران در ربع پایین سمت راست قرار دارند؛ با این تفاوت که آمادگی مقابله بالاتری دارند و مصر هرچند از منظر آسیب‌‌‌پذیری شرایطی شبیه ایران دارد، اما از منظر آمادگی به‌‌‌طور معنا‌‌‌داری پایین‌‌‌تر بوده و بنابراین در ربع پایین سمت چپ ماتریس قرار گرفته است.
