ملزومات انقلاب صنعتی دیجیتال
این جستار به ابعاد گوناگون تحلیل یونیدو بر انقلاب دیجیتال پیش‌رو پرداخته است. به گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی که توسط فائزه هدایت نظری تهیه شده است، جهان در بحبوحه انقلاب صنعتی (IR۴) قرار گرفته است و فناوری‌‌‌های دیجیتال جوامع، اقتصادها و محیط‌زیست جهان را متحول کرده‌‌‌اند و علاوه بر آن با قدرت فزاینده خود فرصتی برای تسریع پیشرفت به سوی دستیابی به اهداف توسعه پایدار ایجاد کرده‌‌‌اند و بسیاری از دولت‌‌‌ها در سطح جهان به‌سرعت در حال افزایش پذیرش و استفاده از فناوری دیجیتال هستند و فرصت‌‌‌هایی را برای ارائه خدمات پاسخگوتر و موثرتر به شهروندان ایجاد کرده‌‌‌اند. بدیهی است که اتصال و ارتباطات فزاینده اشیا، ماشین‌‌‌ها، افراد و محیط، موجب شده است تا ماهیت جدید این تحولات نوآوری و تکنولوژیکی، برنامه‌‌‌ریزی و پیش‌بینی آینده را دشوار کند. اما واضح است آنچه تحولات دیجیتال به ارمغان می‌‌‌آورد پیامدهای عمده‌‌‌ای برای صنعت و توسعه پایدار دارد.
در واقع اتکای جهانی به فناوری‌‌‌های دیجیتال در همه جنبه‌‌‌های زندگی روزمره (از جمله آموزش از راه دور، خدمات حوزه سلامت و بهداشت، تجارت الکترونیک و صنعت) رسوخ کرده و نیاز به ترویج و توسعه فناوری‌‌‌های دیجیتال برای پر کردن شکاف فناوری موجود و کمک به ارتقای وضعیت اجتماعی و اقتصادی جوامع را بیشتر کرده است. در یک نگاه کلان، «تحول دیجیتال» اصطلاحی گسترده‌‌‌تر از دیجیتالی شدن و شامل ادغام و یکپارچگی همه‌جانبه فناوری‌‌‌های دیجیتال در تمام حوزه‌‌‌های کسب‌وکارهاست که اساسا می‌‌‌تواند نحوه عملکرد کسب‌وکارها و ارائه ارزش به مشتریان یا ذی‌نفعان را در یک‌صنعت تغییر دهد. مطالعات حاکی از آن است که سه‌عامل اصلی محرک تحول دیجیتال عبارتند از: احساس نیاز و ضرورت، تحولات خاص حوزه فناوری و افزایش سطح انتظارات اجتماعی، اقتصادی و صنعتی از دیجیتال شدن. بنابر آنچه بیان شد، با توجه به اهمیت تحول دیجیتال به‌ویژه در بخش صنعت، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) نیز در سال‌های اخیر توجه ویژه‌‌‌ای به ترویج مقوله «صنعت ۴.۰» و بررسی تاثیر آن بر توسعه صنعتی کشورهای در حال توسعه داشته است. در واقع رویکرد این سازمان به انقلاب صنعتی چهارم، رویکردی چندسطحی و با تمرکز بر ذی‌نفعان متعدد است که با مشارکت در اشتراک‌‌‌گذاری دانش و ظرفیت‌‌‌سازی برای تحول دیجیتال صنعت صورت می‌گیرد. از نظر سازمان یونیدو، در تحول دیجیتال باید همکاری‌‌‌های فناورانه، تحول در خط‌مشی‌‌‌گذاری و فعالیت‌‌‌های پذیرفته‌شده صنعتی و همچنین مشارکت‌‌‌های استراتژیک با ذی‌نفعان کلیدی یا جدید مشتمل بر بخش خصوصی و مراکز پژوهشی و دانشگاهی به شکل همه‌جانبه صورت گیرد. به این ترتیب، در زمینه صنعت۴.۰، رویکرد سازمان یونیدو متمرکز بر هدایت تخصصی بخش‌‌‌های مختلف صنعت و تحول دیجیتال در تمام سطوح صنعت مشتمل بر سه‌سطح کلان، بخشی و خرد است. قابل ذکر است که ارکان توانمندسازی کشورها در تحول بخش‌‌‌های صنعتی مطرح‌شده براساس نظر یونیدو مشتمل بر شش‌حوزه است که عبارتند از:
۱. ارتقای دانش و مهارت‌‌‌ها: تحول صنعت به سوی بخش‌‌‌های دانشی که خلق ارزش‌افزوده بالاتری دارند و این بخش‌‌‌ها به مهارت‌‌‌های شغلی پیچیده‌‌‌تری برای ارتقای بهره‌‌‌وری و رشد اقتصادی نیاز دارند؛ ۲. زنجیره ارزش و ارتباطات صنعتی: پیوندهای پایدار بین شرکت‌ها و سازمان‌های پشتیبان در هر مرحله از زنجیره ارزش، تعیین‌کننده کلیدی انعطاف‌‌‌پذیری صنایع و ظرفیت آنها برای ایجاد مقیاس اقتصادی و تنوع است؛ ۳. محیط کسب‌وکار پذیرنده: ایجاد و حفظ فضای کسب‌وکاری که توسعه صنعتی فراگیر و پایدار را در محیطی فناورانه و رقابتی تحریک می‌کند؛ ۴. افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های صنعتی: کشورهایی که به دنبال ارتقای صنعتی خود و تقویت تغییرات تکنولوژیکی هستند باید ابزارها و سیاست‌‌‌های مناسب برای اطمینان از سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌‌‌های دیجیتال بخش صنعت را فراهم کنند؛ ۵. نوآوری و فناوری: اثربخشی کاربرد فناوری‌‌‌های انقلاب صنعتی چهارم و توسعه نوآوری‌‌‌های موثر بر رشد اقتصادی؛ ۶. توسعه سطح کیفیت و استانداردهای صنعتی توسعه کیفی مبتنی بر تقاضا و ایجاد استانداردها در راستای ارزش‌آفرینی در زنجیره ارزش جهانی. بنابراین براساس دیدگاه سازمان یونیدو در گذار به تحول دیجیتال صنعتی (در عصر انقلاب صنعتی۴.۰) رویکرد جامع به تحول دیجیتال صنعتی شامل تحول از طریق چهار ستون اصلی تمایزیافته است که به ترتیب اولویت ورود در مسیر تحول دیجیتال صنعتی عبارتند از: ۱. توسعه سرمایه انسانی، شامل توسعه مهارت نیروی انسانی در تجزیه و تحلیل داده‌‌‌ها، پردازش اطلاعات و مهارت‌‌‌های حوزه ارتقای امنیت سایبری؛ ۲. توسعه محیط نوآوری؛ ابزارهای نوآورانه که کسب‌وکارها را قادر می‌‌‌سازد محصولات، فرآیندها و مدل‌‌‌های تجاری جدید طراحی کنند؛ ۳. شکل‌‌‌گیری خوشه‌‌‌های صنعتی جدید و هم‌‌‌افزایی بین اقدامات هماهنگ‌شده بخش‌‌‌های مختلف صنعتی؛ ۴. پذیرش فناوری‌‌‌ها و به‌کارگیری فرآیندهای دیجیتال رقابتی‌‌‌تر و بهره‌‌‌ورتر در شرکت‌های مختلف اعم از کسب‌وکارهای بزرگ و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط. باید در نظر داشت ستون‌های مطرح‌شده در طرح‌‌‌واره یونیدو، مداخلات و کمک‌‌‌های سازمان یونیدو به کشورهای در حال توسعه نیز هستند، به طوری که از آگاه‌‌‌سازی تا کمک به راه‌‌‌اندازی، توسعه و تقویت بنگاه‌‌‌های کوچک و متوسط با ملاحظات دیجیتال شدن را در بر دارد و پیامدهای آن ارتقای بهره‌‌‌وری صنعت، افزایش اشتغال صنعتی و یکپارچه‌‌‌سازی تجاری بازارهاست که در بلندمدت به تحقق اهداف تحول دیجیتال خواهد انجامید.
نکات کلیدی
براساس یافته‌‌‌های مستخرج از رویکرد جامع سازمان یونیدو در گذار به تحول دیجیتال صنعتی، در ادامه درس‌‌‌هایی برای ایران در دومحور بنیادین احصا و ارائه شده است: ۱. گذار به تحول دیجیتال صنعتی از مسیر تحول کسب‌وکارهای سنتی: اهتمام سیاستگذاری صنعتی ایران باید بر گذار به سوی صنعت دیجیتال متمرکز شود که این مهم بدون تحول‌‌‌آفرینی گسترده در سطح کسب‌وکارهای کشور، مشتمل بر حمایت و تشویق به دیجیتالی شدن فرآیندها و توسعه محصولات نوآورانه در واحدهای بزرگ‌مقیاس یا SMEهای صنعتی ممکن نخواهد شد.
۲. تعهد به تامین ارکان توانمندساز تحول دیجیتال صنعتی. سیاستگذاری در راستای بهره‌‌‌برداری مقتضی از ظرفیت‌‌‌های داخلی به‌ویژه امکانات و پتانسیل‌‌‌های دیجیتال کشور در راستای توسعه صنعتی دیجیتال از اقدامات ضروری کنونی کشور است و باید برنامه‌‌‌ریزی لازم به‌منظور پیش‌بینی محمل لازم برای سرمایه‌گذاری در راستای ارکان توانمندساز زیر صورت گیرد: الف) تامین مهارت‌‌‌های دیجیتال و نیروی انسانی ماهر؛ ب) شکل‌‌‌گیری ارتباطات فناورانه زنجیره ارزش صنعتی و خوشه‌‌‌های نوین در بستر تحولات دیجیتال؛ ج) توسعه زیرساخت‌‌‌های دیجیتال صنعتی نظیر دسترسی مستمر به اینترنت پرسرعت (۵G) کم‌هزینه، اینترنت‌اشیا و دستگاه‌‌‌ها و ابزارهای تولید و عرضه هوشمند؛ د) کاهش شکاف محیط فناوری صنعت کشور با پیشگامان جهانی در حلقه‌‌‌های پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید؛ همچنین تدوین استانداردهای لازم در راستای ارتقای کیفیت فرآیندهای دیجیتال و هوشمندسازی‌شده صنعتی و تحول محصولات دیجیتال مبتنی بر استیفای حقوق مصرف‌کنندگان.
