تدوین برنامه توسعه بعد با تجربیات چشمانداز ۱۴۰۴
از طرف دیگر، مرحله تدوین برنامه نیز به بهترین و بی‌‌‌نقص‌‌‌ترین حالت ممکن انجام نمی‌شود. بخشی از برنامه‌‌‌های توسعه شامل برنامه‌‌‌های صنعتی است که قسمت قابل‌توجهی از اقتصاد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در سند چشمانداز ۱۴۰۴ نیز یک‌برنامه توسعه‌‌‌ای برای صنعت فولاد کشور تدوین شده است. طبق این برنامه باید تا سال ۱۴۰۴ تولید فولاد خام به ۵۵میلیون تن و صادرات محصولات فولادی به ۲۰میلیون تن برسد. برای فعالان زنجیره فولاد کشور مسجل شده است که رسیدن به اهداف برنامه راهبردی فولاد طی دو تا سه‌سال آینده غیرممکن است. این درحالی است که در زمان تدوین برنامه، چنین اهدافی کاملا منطقی و قابل دستیابی بودند؛ پس چه چیزی باعث می‌شود اهدافی که روزی منطقی به نظر می‌‌‌رسیدند، پس از چندسال رویایی و دور از دسترس به شمار آیند؟
در این گزارش به بررسی ایرادات طرح جامع فولاد و کم‌‌‌کاری‌‌‌ها و ناهماهنگی‌‌‌ها در اجرای آن پرداخته خواهد شد تا در تدوین برنامه توسعه بعدی صنعت فولاد از تجارب به دست آمده، استفاده شود.
اگر به ۱۰ سال پیش از سررسید طرح جامع فولاد توجه کنید، متوجه رشد فوق‌‌‌العاده صنعت فولاد ایران طی سال‌های اخیر خواهید شد. طبق آمار منتشرشده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در سال ۹۴ تولید فولاد خام کشور به ۱۶میلیون و ۶۵۶هزارتن می‌‌‌رسد. طی سال‌های بعد و تا سال ۱۳۹۹ رشد تولید فولاد همواره بیش از ۱۰درصد بوده است. این روند رشد به برنامه‌‌‌ریزان و تصمیم‌گیران این پتانسیل را یادآوری می‌کند که در بدترین شرایط نیز، سالانه ۱۰درصد به تولید فولاد کشور افزوده خواهد شد. این میزان رشد تا جایی ادامه پیدا کرد که تولید فولاد کشور در سال ۱۳۹۹ به ۳۰میلیون تن رسید. روند چشمگیر رشد تولید، اعتماد به نفس کافی برای رسیدن به ۵۵میلیون تن تولید را به روح تولیدکنندگان فولاد تزریق می‌کند. اما سال ۱۴۰۰ مشکلات صنعت فولاد شروع شد که ترمز تولید را کشید.
عدم‌توجه به زیرساخت‌‌‌ها
مهم‌ترین فاکتوری که باید در برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای در نظر گرفت، زیرساخت‌‌‌های موجود و پتانسیل کشور برای فراهم‌‌‌آوردن دیگر زیرساخت‌‌‌هاست. زیرساخت انرژی به بزرگ‌ترین معضل تولیدکنندگان فولاد در سال‌های اخیر تبدیل شده است.
ذخایر عظیم گاز که روزی مهم‌ترین مزیت صنایع کشور، به‌خصوص صنعت فولاد به شمار می‌‌‌آمد، به پاشنه‌آشیل این صنعت تبدیل شده است. افزایش واحدهای فولادسازی و افزایش مصرف خانگی گاز در سطح کشور باعث شده است تا در فصول سرد سال، گاز ورودی به این واحدها سهمیه‌‌‌بندی یا به صورت کامل قطع شود. کاهش گاز ورودی به کارخانه‌های فولادسازی به کاهش تولید و همچنین افزایش هزینه نگهداری این کارخانه‌ها منجر خواهد شد. از طرف دیگر زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقلی نیز معضلی بر سر راه پرپیچ و خم طرح جامع فولاد ۱۴۰۴ بوده است. مجوز‌‌‌هایی که دولت برای احداث واحدهای تولیدی زنجیره فولاد در اقصی‌نقاط کشور صادرکرده باعث شده است تا در چهارگوشه کشور شاهد فعالیت‌‌‌های مرتبط با زنجیره فولاد باشیم. این امر باعث توزیع ثروت و اشتغال‌زایی در نقاط مختلف کشور پهناور ایران شده است.
اما واقعیت این است که حمل‌ونقل مواد اولیه برای رسیدن به کارخانه پایین‌‌‌دست در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است؛ چرا که کنسانتره تولیدی در مرکز کشور برای تبدیل شدن به گندله باید به شمال شرق کشور منتقل شود و گندله تولیدشده از آنجا برای انجام فرآیند بعدی مجددا به مرکز یا جنوب کشور حمل شود. شرایط خاص سیاسی کشور، نکته دیگری بود که باید در تدوین و اجرای برنامه جامع فولاد به آن توجه می‌‌‌شد. تحریم‌‌‌های شدید اقتصادی از سال‌های دور گریبان اقتصاد کشور را گرفته است. اولین ضربه‌‌‌ای که تحریم‌‌‌ها می‌‌‌تواند وارد کند عدم‌توسعه کارخانه‌های کشور و همچنین عدم‌تجهیز معادن کشور به فناوریهای روز دنیاست. برخی از برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای کارخانه‌های فولاد در دهه گذشته به علت عدم‌خدمات‌رسانی کشورهای تحت قرارداد اروپایی به تاخیر افتاده یا کاملا لغو شدند.
از طرف دیگر عدم‌تجهیز معادن سنگآهن به ماشین‌آلات معدنی نوین و همچنین سنسورهای فناوریهای نسل۴ معدنکاری سرعت رشد بهره‌‌‌وری معادن را به‌شدت کاهش داده‌‌‌اند. عدم‌دسترسی صادرکنندگان فولاد و محصولات فولادی به بازارهای آزاد جهانی دیگر چالش فولاد‌سازان است. محصولات تولیدشده در کشور به‌سختی به کشورهای دیگر صادر می‌شوند؛ آن‌‌‌هم با قیمتی که فاصله زیادی با قیمت محصولات مشابه تولید در کشورهای ترکیه و روسیه است. عدم‌پایبندی دولت‌‌‌های مختلف یا وزیران مختلف در یک‌دولت نیز صدمات زیادی به اجرای طرح جامع فولاد وارد آورد. برنامه تدوین‌شده استاندارد، باید راهکارها و نحوه مقابله با بحران‌های پیش‌‌‌روی اجرای برنامه را نیز تشریح کند.
در این صورت می‌‌‌توان دولت را به اجرای گام به گام برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای ملزم کرد. اما نکته مهم این است که دولت‌‌‌ها در ایران به علت نداشتن شناخت کافی از صنایع و فرصت‌‌‌ها و چالش‌‌‌های آن، سرعت رشد آنها را کاهش داده و به صورت علنی با بخش خصوصی مقابله می‌کنند. اعطای مجوز‌‌‌های غیراصولی و کارشناسی‌نشده برای احداث واحدهای فولادسازی در نقاط مختلف کشور، عدم‌توجه به توسعه زیرساخت‌‌‌ها، عدم‌مشورت با بخش خصوصی و دلسوز صنعت، دستکاری در بازارهای داخلی مانند بورس اوراق بهادار و بورس‌کالا و اعمال قیمت‌های دستوری و سنگ‌‌‌اندازی در مسیر تجارت جهانی محصولات ایرانی از مضرترین اقدامات دولت‌‌‌ها در صنعت فولاد کشور بوده است. نکات گفته‌شده تنها بخشی از مشکلات تدوین و اجرای طرح جامع فولاد ۱۴۰۴ بود که باید برنامه‌‌‌ریزان و تصمیم‌گیران زنجیره فولاد از آنها درس گرفته و از تجربیات کسب‌شده برای تدوین بهتر برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای بعدی استفاده کنند. مهم‌ترین مساله برای اجرای درست مراحل برنامه و رسیدن به اهداف تعیین‌شده، همراهی دولت با بخش خصوصی و عدم‌دخالت در بازار محصولات فولادی است.
گروه رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» با هدف توجه به تبیین نقش و جایگاه بخش خصوصی در شکوفایی اقتصادی و توسعه پایدار در روزهای ۱۸ و ۱۹اردیبهشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماه اقدام به برگزاری سیزدهمین «همایش و نمایشگاه چشمانداز صنعت فولاد و سنگآهن ایران با نگاهی به بازار» در محل هتل المپیک تهران کرده است. همچنین در روزهای ۲۰ و ۲۱اردیبهشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماه امسال «همایش و نمایشگاه چشمانداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران» و فناوریهای وابسته با نگاهی به تولید و بازار، در محل هتل المپیک تهران برگزار می‌شود.
