آخرین گزارش شاخص تولیدات صنعتی جهان منتشر شد؛ نزول دسته‏‏‌جمعی در یازدهمین ماه

ماه تلخ صنایع در ۲۰۲۲

دنیای‌اقتصاد : نرخ رشد ماهانه تولید صنعتی جهان زمین‌‌‌گیر شد. ظاهرا یازدهمین‌ماه از سال ۲۰۲۲ برای بخش تولید جهان خوش‌‌‌یمن نبود؛ چرا که در این ماه آفریقا درجا زد، حال آنکه رشد تولید در سراسر پنج‌قاره نسبت به ماه اکتبر ۲۰۲۲ کمتر بود. نتایج آخرین گزارش یونیدو از شاخص تولیدات صنعتی جهان نشان می‌دهد که نرخ رشد ماهانه این شاخص در نوامبر ۲۰۲۲ به سطح ۴/ ۱درصد رسیده که نصف رقم اعلام‌شده در اکتبر ۲۰۲۲ است. رشد ۴/ ۱درصدی شاخص یونیدو کمترین رشد ماهانه در ۲۴ماه اخیر است و نسبت به ماه قبل، از نصف‌شدن افزایش ماهانه این شاخص خبر می‌دهد. آمارهای این گزارش نشان می‌دهد که برخلاف ماه گذشته، نرخ‌های رشد تولید صنعتی در قاره‌‌‌ها چندان مناسب نیست. شواهد گزارش تازه یونیدو تایید می‌کند که در این ماه چین، اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکای‌شمالی با کاهش رشد تولید روبه‌رو شده‌‌‌اند. بیشترین رشد البته همچنان متعلق به آمریکای لاتین و بعد قاره اروپاست. در نوامبر آمریکای لاتین با نرخ رشد ۳/ ۲درصدی شاخص تولیدات صنعتی موفق شده است یک‌بار دیگر در قله قرار گیرد. بدترین عملکرد نیز در این شاخص طی نوامبر ۲۰۲۲، برای آفریقا با رشد صفر ‌درصدی و سپس آمریکای شمالی با رشد ۹/ ۰درصدی ثبت شده است.

البته همه‌‌‌چیز بد نیست و افزایش نرخ رشد تولیدات ‌‌‌های‌تک و صنایع با سطح تکنولوژی متوسط و بالا به 5/ 3درصد رسیده است. به نظر می‌رسد کمبودهای جهان در زمینه نیاز به تولیدات های‌تک و قطعات و مواد موردنیاز برای تولید کالاهای با سطح تکنولوژی متوسط و بالا، موتور رشد آتی اقتصاد جهان است. همزمان با این وضعیت، روند رشد تولید کالاهای با فناوری متوسط و کالاهای با فناوری پایین نزولی شده و به محدوده منفی وارد شده است؛ موضوعی که از وضعیت نامناسب این دو بخش نسبت به صنایع های‌تک حکایت دارد. نگاهی به نمودار رشد صنایع در سه‌سال اخیر نشان می‌دهد که صنایع با فناوری متوسط و بالا کاملا از نظر سطح فعالیت و میزان رشد، خود را از دو بخش دیگر دور کرده‌اند؛ موضوعی که به منزله شدت‌گرفتن سرمایه‌گذاری در نتیجه جذابیت بالای این بخش است.

نگاهی به رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌های صنعتی مختلف که در گزارش یونیدو به آنها اشاره شده گویای وضعیت بهتر صنایع الکترونیکی است. تجهیزات الکتریکی که در نوامبر 2022 رشدی بالغ بر 8درصد را تجربه کرده‌‌‌اند با ضریب بالای فناوری و پیچیدگی قابل‌توجه، مهم‌ترین برنده این ماه در بین 13رشته فعالیت صنعتی مختلف هستند. از آن سو بخش مبلمان نیز با بیشترین افت تولید بدترین وضعیت را در این ماه تجربه کرده است. وقوع چنین وضعیتی برای تولید صنعتی جهان حاوی پیام‌‌‌های روشنی است؛ از جمله اینکه تداوم این وضعیت می‌‌‌تواند به زیان کشورهای تولیدکننده مواد ساده خام و نیمه‌خام تمام شود؛ چرا که ساختار تولید این کشورها با توجه به سطح پایین تکنولوژی، توان خلق ارزش‌افزوده و تولید کالاهای با فناوری بالا را ندارد و همین عامل فرصت رفاه بیشتر برای این جوامع و نقش‌‌‌آفرینی در فرآیند رشد جهان را از بین می‌‌‌برد. از آن سو احتمالا کشورهای ثروتمند و مرفه که ساختارهای تولید قوام‌یافته‌‌‌تری دارند، برنده این روند بوده و فاصله خود را با فقرا بیشتر خواهند کرد.

تولید دارو روی دور تند

جزئیات گزارش تازه سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) بسیار است. اولا وضعیت رشته‌فعالیت‌‌‌ها و میزان رشد آنها در نوامبر 2022 مهم‌ترین موضوعی است که نیازمند توجه است. از این منظر، به ترتیب صنایع و رشته فعالیت‌‌‌های «تولید تجهیزات الکترونیکی»، ‌‌‌ «صنعت خودرو»، «سایر تجهیزات حمل‌ونقل»، «داروسازی» و «ماشین‌آلات تولید، تعمیر و نگهداری» بیشترین رشد تولید را تجربه کرده‌‌‌اند، حال آنکه بخش‌‌‌هایی نظیر «تولید لباس»، «محصولات ساخته‌شده از چوب»، «تولیدات کاغذی»، «منسوجات» و «مبلمان» بدترین وضعیت را در این دوره تجربه کرده‌‌‌اند. احتمال می‌رود با توجه به شدت‌گرفتن روابط آنلاین و الکترونیک در جهان، به‌ویژه در بخش آموزش و نشر، نیاز به کاغذ رو به نزول رفته و تولید این محصول از همین ناحیه تحت‌الشعاع قرار گرفته باشد. یونیدو در گزارش ماه نوامبر خود اطلاعات دقیقی درباره چرایی این رخداد و وضعیت نامناسب صنایع وابسته به چوب، کاغذ و نخ ارائه نکرده، اما تاکید کرده است که صنعت دارو احیا شده و به بیشترین نرخ رشد ماهانه خود در سال 2022 طی نوامبر با سطح 7/ 4درصد دست یافته است؛ موضوعی که از بازگشت داروسازی به روزهای خوب خود حکایت دارد و این رشد در نتیجه کمبود دارو در جهان در ماه‌‌‌های پایانی 2022 رقم خورده است.

در بخش قاره‌‌‌ها نیز رده‌‌‌بندی جالبی رخ داده است. با اینکه میانگین رشد ماهانه تولید جهان در روزهای سپری‌شده از سال 4/ 2درصد بوده، در نوامبر اما نرخ رشد تولید 1/ 2درصد بوده که از رشد کمتر تولید در نوامبر به نسبت میانگین ماهانه رشد تولید صنعتی جهان در سال 2022 حکایت دارد. آسیا در حالی در نوامبر 2022 رشد 2/ 1درصدی را در تولید صنعتی تجربه کرده که این عدد ماه قبل در محدوده 9/ 2درصد قرار داشت. در چین نیز این عدد برای نوامبر 9/ 1درصد و در ماه اکتبر نرخ رشد تولید صنعتی جهان معادل 1/ 4درصد بوده است. در آفریقا هم این عدد از 1/ 2درصد در اکتبر2022 به صفر‌درصد در نوامبر 2022 تنزل یافته است. در آمریکای شمالی هم رشد شاخص تولید صنعتی از 6/ 2درصد در اکتبر 2022 به 9/ 0درصد در نوامبر 2022 تنزل پیدا کرده است. در آمریکای جنوبی هم که انگار به موتور جدید رشد تولید صنعتی جهان بدل شده، رشد شاخص تولیدات صنعتی از 3/ 3درصد در اکتبر 2022 به 3/ 2درصد در نوامبر2022 کاهش یافته است. در اروپا به‌رغم وضعیت به‌نسبت مناسب رشد تولید، میزان رشد شاخص تولید صنعتی در اکتبر2022 از 9/ 2درصد به 1/ 2‌درصد در نوامبر2022 تنزل پیدا کرده است.

در این تنزل ملموس، افول دو حوزه تولیدات با سطح فناوری پایین و تولیدات با فناوری پایین و متوسط اثر بارزی داشته‌‌‌ است. تولیدات با سطح فناوری پایین در ماه نوامبر طبق گزارش یونیدو رشدی معادل منفی 5/ 1درصد را تجربه کرده‌‌‌اند، حال آنکه تولیدات با سطح فناوری پایین و متوسط نرخ رشدی معادل منفی 9/ 0درصد داشته‌‌‌اند. پرسشی که در این بین مطرح می‌شود این است که با توجه به نزول‌‌‌های پی‌در پی این دو بخش که در طول ماه‌‌‌های اخیر رخ داده و در طول سال 2022 تداوم داشته، آیا جهان وارد عصر جدیدی شده است؟ از زمان عبور جهان از بیماری فراگیر کرونا، بخش تولید در حال احیاست اما سرعت احیای صنایع های‌تک بسیار بیشتر است. در این زمینه لازم است پرسیده شود که آیا دوره تازه‌‌‌ای از تولید صنعتی در حال ظهور است؟ دلیل این پرسش فاصله‌گرفتن روزافزون نرخ رشد تولیدات صنعتی از صنایع با فناوری پایین و تولیدات با فناوری متوسط است؛ چرا که از روند دوساله این بخش این‌گونه استنباط می‌شود که توان ورود به رشدهای بالاتر و بیشتر را ندارند. همچنین از آنجا که عمده صنایع بازنده در سال 2022 و در نوامبر این سال را تولیدات وابسته به زنجیره نخ، چوب و کاغذ تشکیل می‌دهند، لازم است پرسیده شود که چه اتفاقی برای این بخش‌‌‌ها در حال رخ‌دادن است؟‌‌‌آیا این صنایع در حال انقراض هستند؟ آیا تولید روباتیک و هوشمند در حال تولید کالاهای جانشین برای این تولیدات است؟ برای این وضعیت دو سناریوی کلی قابل عنوان است. نخستین مورد به افزایش جاذبه صنایع های‌تک، رشد سرمایه‌گذاری در این بخش در نتیجه ارزش‌افزوده بیشتر این حوزه مربوط است که در صورت صحت، این تحول نیازمند توجه سیاستگذاران بخش صنعت کشور است. سناریوی دیگر اما مخالف ایده تحول تولید به واسطه یک برش دوساله است و تاکید دارد که به‌واسطه وضعیت صنایع های‌تک، این فاصله در زمینه رشد تولید طبیعی است؛ به‌خصوص که گسل‌‌‌های پساکرونا در زنجیره تامین صنایع های‌تک به‌ویژه در حوزه دسترسی فراگیر به باتری‌‌‌های لیتیومی، ریزتراشه و انواع چیپ‌‌‌های الکترونیکی ایجاد شده است، به همین دلیل صنایع های‌تک رشد بیشتری را تجربه کرده‌اند.