روایت شامخ از زمهریر صنعتی
این عدد به‌‌‌نوعی کمترین میزان شاخص PMI در تاریخ استخراج آن در ایران بود. در حقیقت، علائم بروز رکود تورمی که پیش از این در گزارش‌‌‌های شامخ از ابتدای پاییز قابل مشاهده بود، در دی‌‌‌ماه با ابعاد بزرگ‌تری ظهور کرد و از تعمیق شرایط رکودی کسب‌وکارهای مختلف اقتصاد ایران نسبت به ماه گذشته خبر داد. طی دوماه گذشته، واگرایی بین شامخ کل و شامخ صنعت در نواحی پایین و بالای ۵۰ مشهود بود و بررسی‌‌‌ها نشان می‌‌‌داد که با ادامه وضعیت رکودی در صنایع مختلف، احتمال ورود شامخ صنعت به ناحیه زیر ۵۰ و ایجاد همگرایی بین شامخ کل و شامخ صنعت در این ناحیه وجود دارد که در دی‌‌‌ماه این موضوع محقق شد. از نظر مدیران خرید وضعیت عمومی محیط کسب‌وکار در آبان و آذر نسبت به ماه گذشته تنزل یافته بود؛ اما شدت تنزل وضعیت کسب‌وکارها در دی‌‌‌ماه افزایش یافته است. اعداد به دست آمده برای پنج مولفه اصلی شامخ کل، حاکی از کاهش شدید میزان تولید محصولات با عدد ۴۸/ ۳۹واحد، کاهش زیاد سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها به میزان ۳۵/ ۴۳واحد به‌رغم افت قابل‌‌‌ملاحظه میزان سفارش‌های جدید که ۸۲/ ۴۰واحد بوده، کاهش قابل‌‌‌ملاحظه در موجودی مواد اولیه خریداری‌شده با ۵۴/ ۳۹واحد و کاهش به‌‌‌کارگیری نیروی کار با ۶۲/ ۴۶واحد است. مدیران خرید در دی‌‌‌ماه همچنین افزایش شدید بهای مواد اولیه با ۲۶/ ۸۵واحد را گزارش کرده‌‌‌اند که در ماه‌‌‌های گذشته نیز بهشدت گزارش شده بود. همچنین شاهد افت فروش محصولات با ۳۱/ ۴۳واحد و کاهش میزان صادرات با ۷۴/ ۴۵واحد نیز هستیم. افزایش بهای مواد اولیه که در سال‌جاری توسط مدیران خرید گزارش شده است و از دلایل اصلی تشدید تورم در ماه‌‌‌های اخیر بوده و همچنین افت تولید در بخش‌‌‌ها و صنایع مختلف در دی‌‌‌ماه شواهد لازم برای تایید فرضیه تشدید شرایط رکود تورمی را ارائه می‌کنند.
اگر مجموعه عوامل موثر بر وضعیت کسب‌وکارها در دی‌‌‌ماه را به دو دسته عوامل اقتصادی-سیاسی در خارج و داخل اقتصاد ایران تقسیم کنیم، در بعد خارجی عوامل متعددی بر بازارهای جهانی تاثیرگذار بوده‌‌‌اند.اقتصاد جهانی همچنان با ریسک‌‌‌های موثری مواجه است. ریسک ورود اقتصاد ایالات‌‌‌متحده به شرایط رکودی کماکان وجود داشته، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که PMI صنعتی ایالات‌‌‌متحده در دسامبر نسبت به نوامبر ۲۰۲۲ از ۴۹ به ۴/ ۴۸ کاهش یافته است. همچنین شواهد حاکی از آن است که وضعیت اقتصاد چین همچنان به تعداد بیماران و تلفات کووید-۱۹ بستگی دارد. با نزدیک شدن به تعطیلات سال نو در چین، شاخص مدیران خرید چین نیز در ماه پایانی ۲۰۲۲ نسبت به ماه قبل تنزل داشته و از ۹/ ۴۸ به ۴۷ کاهش یافته است. در منطقه یورو دو موضوع جنگ در اوکراین و قیمت انرژی در سال ۲۰۲۲ شرایط تورمی را رقم زده؛ اما با کنترل قیمت انرژی و بازگشت به قیمت‌های قبل از جنگ در ماه پایانی سال ۲۰۲۲ پیش‌بینی‌‌‌ها افق بهتری برای اقتصاد اروپا در سال جدید میلادی را به تصویر کشید. در اولین روزهای ۲۰۲۳ قیمت نفت و برخی فلزات از قبیل مس از قیمت روزهای نخست سال ۲۰۲۲ پایین‌‌‌تر بود. در دی‌‌‌ماه قیمت نفت به‌‌‌عنوان عامل موثر بر اقتصاد جهانی کماکان در بازه ۸۰ تا ۹۰دلار در نوسان بود. افزایش درگیری‌‌‌ها در خاک اوکراین، تصویب بسته نهم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، تهدید روسیه مبنی بر کاهش ۷۰۰هزار بشکه‌‌‌ای فرآورده‌‌‌های نفتی عرضه‌شده به بازارهای اروپایی از دیگر عوامل موثر بر بازارهای جهانی در دی‌‌‌ماه بوده‌‌‌اند.در بعد داخلی اما عوامل موثرتری موجب تعمیق رکود در کسب‌وکارها شده‌‌‌اند.
کماکان جهش قیمت ارز از عوامل موثر بر کسب‌وکارهای مختلف بوده، به‌‌‌نحوی‌‌‌که افزایش بهای مواد اولیه به میزان بیشتری نسبت به گذشته گزارش شده است. قطعی گاز واحدهای صنعتی و کمبود انرژی نیز بر فعالیت صنایع مختلف اثرگذار بوده است. در دی‌‌‌ماه اخبار قطعی گاز و برق برخی شهرک‌‌‌های صنعتی منتشر شد. کاهش در موجودی انبار محصولات توسط بخش عمده‌‌‌ای از صنایع گزارش شده که می‌‌‌تواند به دلیل دشواری در تامین مواد اولیه باشد. از سوی دیگر افت تقاضای موثر به دلیل افزایش نرخ تورم دی‌‌‌ماه و کاهش قدرت خرید خانوارها باعث رکود کم‌‌‌سابقه در کسب‌وکارها طی دی‌‌‌ماه شده است. مصوبه دولت مبنی بر عرضه صد‌درصد ارز صادرکنندگان محصولات فلزی، پتروشیمیایی و معدنی نیز بر نگرانی‌های مدیران خرید این صنایع بزرگ دامن زده است.
بررسی شامخ صنعت در دی‌‌‌ماه
در دی‌‌‌ماه پس از سه‌ماه مقاومت سرانجام شامخ صنعت وارد ناحیه کمتر از ۵۰ و با شامخ کل همگرا شد. شامخ صنعت در دی‌‌‌ماه با ثبت عدد ۶۰/ ۴۵واحد حاکی از تنزل قابل‌‌‌توجه در وضعیت کسب‌وکارهای صنایع مختلف است. این عدد نسبت به ماه گذشته با ۶۹/ ۵۱واحد افت قابل‌‌‌توجهی را تجربه کرده است. شامخ صنعت در مولفه میزان تولید با ۶۳/ ۳۹واحد تنزل زیادی نشان می‌دهد. وضعیت فروش نیز با ۴۰/ ۳۷واحد وخیم گزارش شده و صنایع مختلف در صادرات با ۶۷/ ۴۴واحد با افت قابل‌‌‌توجهی روبه‌‌‌رو بوده‌‌‌اند. میزان سفارش‌های جدید با ۱۹/ ۴۴واحد کاهش یافته، سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها با ۰۹/ ۵۳واحد بهبود یافته و موجودی مواد اولیه با ۳۱/ ۴۳واحد کاهش نشان می‌دهد. همچنین افزایش بسیار شدید با ۶۶/ ۸۷واحد در بهای مواد اولیه گزارش شده که نسبت به ماه گذشته با ۲۹/ ۸۳واحد شدت یافته است؛ موضوعی که از مهم‌ترین مسائلی پیش‌روی فعالان اقتصادی است.
در سال‌جاری افزایش شدید قیمت مواد اولیه در تمام ماه‌‌‌های مورد بررسی از سوی مدیران خرید گزارش شده که براساس شواهد موجود به میزان زیادی ناشی از افزایش نرخ ارز و انتظارات تورمی موجود در خصوص قیمت ارز و مواد اولیه است. کاهش میزان مصرف حامل‌‌‌های انرژی اتفاق نادری است که از سال ۹۸ و سال ۹۷ در ماه‌‌‌های پاییز و زمستان با ۲۰/ ۴۸واحد گزارش نشده است. این موضوع به دلیل قطعی گاز و برق مصرفی واحدهای تولیدی در دی‌‌‌ماه است. براساس اعلام مدیران خرید، واحدهای تولیدی و صنعتی با دو موضوع کاهش تقاضا و فروش و افزایش هزینه تولید مواجه بوده‌‌‌اند که وضعیت درآمد و هزینه شرکت‌ها را بهشدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. همچنین استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی کار در دی‌‌‌ماه بدون تغییر گزارش شده است.
مقایسه شامخ صنایع مختلف در دی‌‌‌ماه
در پیمایش شامخ دی‌‌‌ماه در میان صنایع مورد بررسی گروه‌‌‌های لاستیک و پلاستیک، وسایل نقلیه و قطعات وابسته و فرآورده‌‌‌های نفت و گاز شاهد بهبود اندک در فعالیت‌‌‌های خود بودند. شامخ سایر گروه‌‌‌ها در دامنه کمتر از ۵۰ قرار گرفته است. گروه‌‌‌های کانی‌‌‌های غیرفلزی، نساجی و ماشین‌‌‌سازی و لوازم‌‌‌خانگی افت اندک و دو گروه فلزی و چوب، کاغذ و مبلمان افت قابل‌‌‌توجهی را تجربه کرده‌‌‌اند. گروه‌‌‌های صنایع غذایی، شیمیایی و پوشاک و چرم نیز کاهش شدید فعالیت‌‌‌های خود را گزارش کرده‌‌‌اند.
در میان گروه‌‌‌های مورد بررسی بیشترین شامخ مربوط به گروه لاستیک و پلاستیک با ۱/ ۵۳واحد است. رقم ثبت‌شده برای بیشترین شامخ در میان صنایع مختلف دی‌‌‌ماه نسبت به صنایع پیشگام در شامخ ماه‌‌‌های گذشته کاهش قابل‌‌‌توجهی نشان می‌دهد. این موضوع مؤید افت وضعیت صنایع در دی‌‌‌ماه نسبت به ماه‌‌‌های گذشته است.
ادامه گزارش در شماره فردای«دنیای‌اقتصاد»
