با این وجود چقدر می‌‌توان به احیای برجام و احیای سازوکارهایی که تحت تاثیر تحریم‌‌ها مختل شده است، خوش‌بین بود؟‌‌ در ۲۲ انتخابات میان‌دوره‌‌ای کنگره از ۱۹۳۴ تا ۲۰۱۸ حزب حاکم در کاخ سفید به‌طور متوسط ۲۸کرسی مجلس نمایندگان و ۴کرسی مجلس سنا را از دست داده است. بر اساس این الگو، می‌‌توان پیش‌‌بینی کرد که دموکرات‌‌ها حدود ۳۰کرسی مجلس نمایندگان و ۳ کرسی سنا را از دست خواهند داد. در بهترین شرایط، از دست دادن حداقل ۱۲کرسی در مجلس نمایندگان برای دموکرات‌‌ها قابل پیش‌‌بینی است. این موضوع از آنجایی مهم است که هر چند هر دو حزب اصلی آمریکا تحریم را ابزار سیاست خارجی این کشور می‌‌دانند، اما اینکه کدام یک از دو حزب پیروز میدان انتخابات میان‌دوره‌‌ای کنگره در نوامبر۲۰۲۲ باشد، نتایج متفاوتی را بر اقدامات تحریمی آمریکا بر ضد ایران به دنبال خواهد داشت.

در صورت پیروزی و تسلط جمهوری‌‌خواهان، راه احیای برجام بسیار دشوار خواهد شد. زیرا احتمال دارد جمهوری‌‌خواهان سنا به حد نصاب دو سوم برای خنثی‌‌سازی وتوی رئیس‌جمهوری آمریکا نزدیک شوند. بنابراین ضروری است که ایران اقداماتی را انجام دهد تا از تبعات آسیب‌‌های اعمال تحریم‌‌ها، آسیب حداقلی را تجربه کند.

تاریخچه تحریم‌‌ها

از ابتدای پیروزی انقلاب، آمریکا به بهانه‌های مختلف ایران را تحت تحریم‌‌های اولیه و ثانویه قرار داده است. از ابتدای دهه۷۰ نیز ایران سعی کرد تا خلأ رابطه با آمریکا را از طریق همکاری با سایر اقتصادهای پیشرفته جبران کند. البته آمریکا نیز در مقابل تلاش داشت تا مانع از همکاری ایران با سایر بازیگران بین‌‌المللی شود. یکی از نقطه‌های عطف مهم در روند تحریم‌‌های آمریکا بر ضد ایران، ایجاد اجماع بین‌‌المللی در شورای امنیت، علیه برنامه هسته‌‌ای ایران و صدور قطعنامه‌های تحریمی به‌ویژه قطعنامه۱۹۲۹بود. این تحریم‌‌ها، به نوعی ایران را در محاصره اقتصادی قرار می‌‌داد و روند طولانی آن، این تلقی را پدید آورد که تحریم ایران به بخش جدایی‌‌ناپذیر سیاست خارجه آمریکا در مقابل ایران تبدیل شده است. همه این مسائل یک سوال را به ذهن مخاطب متبادر می‌‌کند و آن هم این است که متغیرهای سیاست داخلی آمریکا چه تاثیری بر تحریم‌‌های این کشور، علیه ایران داشته است. از سویی دیگر، حزب دموکرات آمریکا هم عقیده دارد که تحریم‌‌ها به خودی خود هدف نیست و باید بخشی از یک راهبرد جامع نسبت به ایران باشد. همچنین طرح‌های کنگره که غالبا نیز توسط اعضای جمهوری‌‌خواه پیشنهاد شده، حاکی از آن است که این حزب، از تحریم‌‌های همه‌جانبه با هدف فروپاشی اقتصادی و سقوط نظام سیاسی ایران حمایت می‌‌کند.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، باتوجه به اینکه در شرایط فعلی، امکان احیای برجام وجود دارد و احتمال ارجاع پرونده هسته‌‌ای به شورای امنیت بسیار پایین است، ایران نباید اجازه دهد تا تحریم‌‌های یک‌جانبه آمریکا به تحریم‌‌های چندجانبه بین‌‌المللی بدل شود. اما در صورت کمرنگ‌‌شدن امیدها برای احیای برجام، کشورهای عضو برجام می‌‌توانند از کارت تهدید به استفاده از مکانیزم اسنپ‌‌بک و بازگشت تحریم‌‌های چندجانبه بین‌‌المللی استفاده کنند. چانه‌‌زنی ایران در مذاکرات احیای برجام باید چانه‌‌زنی مدیریت‌‌شده باشد؛ به این معنا که ایران نباید چانه‌‌زنی برای دریافت امتیاز بیشتر را به‌‌گونه‌‌ای دنبال کند که امکان احیای برجام یا رسیدن به توافق بهتر با آمریکا به کلی از بین برود و در واقع، اصل چانه‌‌زنی بی‌‌معنا شود. مذاکره‌‌کنندگان ایران باید از نقاط ضعف نظام تحریم‌‌ها مثل ابهام در راهبرد خروج یعنی مسیر لغو تحریم‌‌ها، در راستای غیرموجه‌‌سازی رویکرد غیرسازنده طرف آمریکایی استفاده و کشورهای دیگر را با موضع خود همراه کنند.

هیات حاکمه آمریکا به‌ویژه نخبگان دموکرات نگرانند که کاربرد افراطی تحریم‌‌ها علیه کشورهای دیگر منجر به تمایل تعداد بیشتری از کشورهای تحت تحریم آمریکا به ایجاد راه‌های تعامل پولی و مالی جایگزین دلار در عرصه جهانی شود. این نگرانی موید این توصیه است که ایران همزمان با تلاش برای رفع تحریم‌‌های آمریکا، باید راه‌های تعامل پولی و مالی جایگزین را با کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه دنبال کند و از این طریق فشار به آمریکا برای رفع تحریم‌‌ها را افزایش دهد.

حتی در صورت احیای برجام، تحریم‌‌های اولیه آمریکا باقی خواهد ماند و این می‌‌تواند موانعی را برای کار با بانک‌‌ها و شرکت‌های اقتصادی بزرگ ایجاد کند. در چنین شرایطی، فعالان بخش خصوصی می‌‌توانند نقش مهمی در تثبیت راه‌های جایگزین برای تعاملات پولی و بانکی بازی کنند.

اقدامات بخش خصوصی برای احیای برجام

در صورت احیای برجام، بانک‌‌ها و موسسات مالی بزرگ همچنان در ترس ناشی از امکان خروج مجدد آمریکا از برجام خواهند بود. بنابراین بخش خصوصی باید از ابزارهای خود در جهت واقعی‌‌سازی انتظارات از برجام استفاده کند؛ در نتیجه مانع از شکل‌‌گیری بحران انتظارات بی‌‌پاسخ در آینده نزدیک شود. یکی از موانع کار اقتصادی با ایران پس از امضای برجام در سال۲۰۱۵ مشکل تبعیت بیش از حد شرکت‌ها و موسسات مالی از تحریم‌‌های آمریکا بود. این مشکل را تا حدودی می‌‌توان از طریق رایزنی‌‌های حقوقی و اقتصادی میان بخش‌های خصوصی ایران و شرکای خارجی حل کرد. بخش خصوصی ایران تا انتخابات میان‌دوره‌‌ای کنگره آبان امسال در شرایط ابهام نسبت به تعاملات اقتصادی و تجاری با شرکای آسیایی قرار خواهد داشت. چنانچه حزب جمهوری‌‌خواه بتواند کنگره آمریکا را در اختیار بگیرد، بیش از پیش به دنبال نظارت بر اجرای تحریم‌‌های کنونی بر ضد ایران و سختگیرانه‌‌تر کردن آنها خواهد بود و در این راستا، به اقدامات قانونی جدید برای تضعیف تعاملات تجاری و اقتصادی ایران با همسایگان و دیگر کشورهای آسیایی دست خواهد زد. بنابراین در چشم‌‌انداز کوتاه‌‌مدت و میان‌‌مدت، تنوع‌‌بخشی به تعاملات تجاری با شرکت‌های خارجی و یافتن بازارهای هدف جایگزین توصیه می‌‌شود.