«دنیای‌اقتصاد» در یک گزارش تحلیلی، چشمانداز دسترسی بخش تولید به برق را بررسی کرد
خاموشی‌ها از اردیبهشت باز می‌گردند؟
به گفته مقامات وزارت نیرو، افزایش دمای هوا و کاهش مصرف گاز عامل اصلی پایان خاموشی صنایع است؛ دما اما احتمالا ۷۹روز دیگر زمینه‌‌‌ساز قطع دوباره برق صنایع و بازگشت خاموشی خواهد شد. مصطفی رجبی‌مشهدی در حالی یکی از علل ختم خاموشی در صنایع را پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر افزایش دمای هوا اعلام کرده که سید صادق نیکوسپهر، عضو کارگروه سوخت نیروگاهها در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرده است، از اردیبهشت به دلیل گرمای شدید هوا خاموشی دوباره مهمان صنایع خواهد بود. «دنیای‌اقتصاد» پیش‌تر در گزارشی در میانه تیرماه ۱۴۰۰، قطع خودکار برق مشترکان خانگی را ناشی از مداخله خودکار «رله‌‌‌های فرکانسی» عنوان کرده بود که باعث می‌‌‌شد مکانیزم خاموشی از اراده مجریان خارج شود. حال به نظر میرسد «افزایش دمای هوا» به کمک صنایع آمده و بدون تغییری در روند مدیریت صنعت برق، امکان اتصال انرژی به تولیدکنندگان فراهم شده است؛ موضوعی که شائبه بسیاری در خصوص امکان‌‌‌پذیری بازگرداندن آرامش به بخش انرژی ایجاد می‌کند. بسیاری از فعالان صنعت برق معتقدند دست‌کم تا یک‌دهه آینده، صنایع ایران همچنان با مشکل خاموشی روبه‌رو هستند. بدیهی است هرچه شکاف میان تولید و مصرف برق در کشور افزایش یابد، دور شدن اهرم کنترل خاموشی از دسترس سیاستگذار شدت خواهد گرفت؛ موضوعی که می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز کاهش بیشتر انگیزه تولید و افت سرمایه‌گذاری شود.
گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با مصطفی رجبی‌مشهدی نشان می‌دهد سیاستگذار برق، نگرانی چندانی درباره تامین نیاز صنایع در ماه‌‌‌های گرم سال و فصل تابستان ندارد. وی در این گفت‌وگو تاکید کرد که در صورت تداوم بارش‌‌‌های مناسب و وجود حجم کافی آب در سدها و نیز تحقق وعده رشد ۶هزار مگاواتی تولید برق در سال آینده، مشکلی در زمینه تامین برق صنایع پیش نخواهد آمد و در این زمینه نباید چندان نگران بود. رجبی‌مشهدی با اشاره به فشار بیشتر خاموشی بر بخش فولاد از هر گونه اظهارنظر درباره خسارت خاموشی بر بخش تولید پرهیز کرد؛ هرچند تاکید کرد برای مهار رشد مصرف برق در دو بخش خانگی و صنعتی مکانیزم‌‌‌های تشویقی و تنبیهی قوی‌‌‌تری نسبت به گذشته در نظر گرفته شده تا فضا برای صرفه‌‌‌جویی بیشتر در مصرف برق در کشور فراهم شود. ناپایداری تولید برق در کشور که معلول سه عامل سرکوب قیمت برق، فقدان سرمایه‌گذاری برای ایجاد ظرفیت‌‌‌های جدید نیروگاهی و بهره‌‌‌وری پایین صنعت برق است، در سال‌های اخیر با رشد چشمگیر مصرف برق همراه شده و تغییرات اقلیمی نیز، وخامت شرایط کنونی را تشدید کرده است. از آنجا که رشد مصرف برق پیوسته به ارقامی بالاتر از پیش‌بینی‌‌‌های معمول رسیده و اهداف پیش‌بینی‌شده در برنامه‌‌‌های پنجم و ششم توسعه در زمینه تولید برق به میزان ۵هزار مگاوات در سال نیز محقق نمی‌شود، شکاف میان تولید و مصرف به سطحی قابل‌توجه رسیده تا بین تولید و مصرف برق فاصله بیفتد. این شکاف طبق گفته حسینی‌کیا، نایب‌رئیس کمیسیون صنایع مجلس در حال حاضر ۱۳هزار مگاوات است؛ هرچند برخی از فعالان صنعت برق معتقدند برای غلبه بر خاموشی به افزیش ۱۶هزار مگاواتی در تولید برق در کشور نیاز است. ابراهیم خوش‌‌‌گفتار، فعال صنعت برق در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره ابعاد دقیق شکاف معتقد است، کمبود برق از سال‌های ۹۷ و ۹۸ اوج گرفت و به حدود ۳ تا ۵هزار مگاوات رسید. سپس به دلیل بی‌‌‌توجهی سیاستگذار به حل مسائل صنعت برق این عدد به ۶هزار مگاوات در سال ۹۹ رسید و سرانجام تا ۱۱هزار مگاوات در سال ۱۴۰۰ افزایش یافت. ضمن اینکه برای سال آینده پیش‌بینی‌‌‌ها از کمبود ۱۶هزار مگاواتی تولید برق خبر می‌دهند.
شدت گرفتن کمبود برق در تابستان ۱۴۰۱ زنگ هشدار را از هم‌‌‌اکنون برای خاموشی دوباره صنایع به صدا درآورده است. در این باره، روز گذشته وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که با اجرایی کردن تفاهم‌‌‌نامه وزارت صمت و نیرو برای ایجاد ۱۰هزار مگاوات نیروگاه توسط صنایع، شرایط تامین برق بخش تولید بهبود خواهد یافت. سیدرضا فاطمی‌امین تاکید کرد: در ۱۰سال گذشته در حوزه برق و گاز سرمایه‌گذاری انجام نشده است که برنامه‌هایی در این زمینه داریم. وی با بیان اینکه فرمول محاسبه قیمت گاز در وزارت نفت است، تصریح کرد: قیمت گاز برای نیروگاه‌های واحدهای صنعتی معادل قیمت گاز نیروگاهها می‌شود که به دنبال تصویب آن در بودجه ۱۴۰۱ هم هستیم. وزیر صمت همچنین در خصوص تامین برق پایدار بیان کرد: تفاهم‌نامه‌ای را برای احداث ۱۰هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه با وزارت نیرو منعقد کردیم که احداث این نیروگاهها در حال اجراست و با نهایی شدن آنها تامین برق و سوخت واحدها به‌نسبت بسیار زیادی حل می‌شود. با اینکه تامین نیاز برق صنایع بزرگ با نیروگاه‌‌‌سازی آنها تا حدی رفع خواهد شد، اما به نظر میرسد سیاستگذار باید در کنار استفاده از چنین ابزارهایی، اصلی‌‌‌ترین علت افول سرمایه‌گذاری در صنعت برق را از نظام اقتصادی این بخش حذف کند. به نظر میرسد عدم‌حذف رویه غلط قیمت‌گذاری دستوری در بلندمدت، زمینه تثبیت خاموشی در اقتصاد ایران و محرومیت صنایع از برق پایدار را فراهم خواهد کرد.
پایان خاموشی از امروز؟
دولت ادعا می‌کند زمان پایان خاموشی در صنایع فرارسیده است. سخنگوی صنعت برق روز گذشته گفته بود: در حال حاضر برق کشور تامین است و محدودیت‌هایی که در برخی از صنایع اعمال شده تا دوشنبه ۱۱ بهمنماه برطرف خواهد شد. به گزارش صداوسیما، سخنگوی صنعت برق با اشاره به اینکه محدودیت‌های صنایع برای جلوگیری از کمبود در تامین سوخت نیروگاهها و بر اساس توافق‌نامه‌‌‌ها عملیاتی شده است، افزود: طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده باید تا ۳۰درصد مصرف صنایع محدود می‌‌‌شد که فقط ۲۰درصد محقق شده است. رجبی‌مشهدی با بیان اینکه ۲هزار تا ۲هزار و ۵۰۰مگاوات محدودیت در صنایع اعمال شده است، گفت: برق بخش عمده‌‌‌ای از صنایع از جمله صنایع فلزی مانند مس و آلومینیوم با محدودیت مواجه نیست. البته صنایع دیگری مانند کاشی، خودروسازی، مترو و وسایل‌نقلیه نیز کمبودی ندارند. سخنگوی صنعت برق ادامه داد: هفته گذشته به دلیل ایجاد وقفه در تامین گاز و سوخت نیروگاه برای مدیریت شرایط مجبور به اعمال محدودیت در برخی صنایع شدیم که این برنامه با همکاری وزارت صمت و طبق اولویت‌بندی انجام شده است. وی افزود: این موضوع سبب کاهش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری خواهد شد. بنابراین تامین سوخت نیروگاهها با محدودیت مواجه نیست و به همین دلیل محدودیت اعمال‌شده در برخی از صنایع از دوشنبه برطرف خواهد شد. رجبی‌مشهدی مکانیزم پاداش‌‌‌دهی به مشترکان کم‌‌‌مصرف را برای «دنیای‌اقتصاد» تشریح و این رویه را یکی از راه‌‌‌های مقابله با تداوم خاموشی در کشور اعلام کرد و گفت: نظام تشویق و تنبیه تعرفه‌‌‌گذاری برق خانگی و صنعتی تغییر کرده است. بر اساس نظام پیشین تعرفه‌‌‌گذاری برق اگر یک مشترک خانگی میزان مصرف برق خود را در چهارماه گرم سال نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش می‌‌‌داد، متناسب با کاهش و نرخ پله اول که ۵۰تومان برای هر کیلووات ساعت بود، مشمول دریافت پاداش می‌‌‌شد. سخنگوی صنعت برق در تشریح افزایش قابل‌توجه پاداش‌‌‌ها در نظام تعرفه‌‌‌گذاری جدید اظهار کرد: بر اساس نظام جدید تعرفه‌‌‌گذاری برق که از ابتدای بهمنماه اجرا شده است، ملاک عمل برای تعیین نرخ پاداش، هزینه‌‌‌های تمام‌شده برق است. با احتساب متوسط هزینه سوخت نیروگاهی، تبدیل انرژی و هزینه توزیع در دو سال گذشته معادل ۲۵۰تومان برای هر کیلووات تعیین و به عبارت دیگر، نرخ تشویقی‌‌‌ها پنج‌برابر شده است. وی توضیح داد: در گذشته اگر مشترکی برای ۱۰۰کیلووات ساعت ۵هزار تومان تشویقی دریافت می‌‌‌کرد، این عدد در حال حاضر برای زمان‌‌‌های غیر‌اوج بار به ۲۵هزار تومان میرسد. رجبی‌مشهدی با بیان اینکه میزان نرخ پاداش برای صرفه‌‌‌جویی در زمان اوج بار دوبرابر می‌شود، گفت: اگر مشترک میزان صرفه‌‌‌جویی خود را در زمان اوج بار قرار دهد، دوبرابر نرخ بیان‌شده برای هر کیلووات ساعت پاداش دریافت خواهد کرد و نسبت به نظام قبلی تعرفه‌‌‌گذاری با افزایش ۱۰برابر پاداش‌‌‌ها مواجه هستیم.
آلارم خاموشی در اردیبهشت ۱۴۰۱
همزمان باادعای پایان خاموشی در صنایع، نوزدهمین نشست کارگروه ویژه پیگیری تامین سوخت زمستانی نیروگاهها با حضور معاون وزیر نفت برگزار و در آن بر ذخیره‌‌‌سازی‌‌‌های مناسب سوخت مایع نیروگاهی و استمرار سوخت‌‌‌رسانی به نیروگاهها تاکید شد. گزارشی که در این نشست ارائه شد نشان می‌دهد، در زمینه تامین سوخت نیروگاهها شرایط سختی بر کشور حاکم است که عمدتا ناشی از مصرف بیش از حد انتظار گاز است؛موضوعی که شاهدی برای ادعای سخنگوی صنعت برق است.البته شواهد دیگری نیز ادعای رجبی‌مشهدی را تایید می‌کند؛ هرچند باید منتظر واکنش صنایع نسبت به وعده سخنگوی صنعت برق ماند. عبور از سد خاموشی صنایع در فصل سرما در شرایطی رخ داده که تغییر فصل‌‌‌ها فشار را بر بخش نیروگاهی ایران برای تامین برق بالا برده و از هم‌‌‌اکنون آلارم خاموشی برق در صنایع در اردیبهشت ۱۴۰۱ به صدا درآمده است. طبق یک پیش‌بینی، تنها ۷۹روز تا بازگشت خاموشی به صنایع باقی مانده؛ موضوعی که یادآور خسارت‌‌‌های هنگفت خاموشی برای صنایع و احتمال بروز دوباره آن در سال ۱۴۰۱ است. خسارتی که هنوز هیچ‌یک از نهادهای رسمی درباره ابعاد آن گزارشی نداده‌اند. البته چندی پیش نایب‌رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران کلیاتی از خسارت وارده به صنایع را اعلام کرده بود. سعید زرندی، معاون سابق طرح و برنامه وزارت صمت نیز در جریان یک نشست جزئیاتی از خسارت خاموشی به صنایع بزرگ کشور نظیر صنعت فولاد را بازگو کرده بود. شواهد موجود نشان می‌دهد صنایع سیمان، فولاد و شهرک‌‌‌های صنعتی بزرگ‌ترین زیان‌‌‌دیدگان از خاموشی‌‌‌های گسترده سال ۱۴۰۰ هستند. طبق اعلام زرندی، صنعت فولاد اوایل پاییز ضرر ۶میلیارد دلاری را از ناحیه خاموشی تجربه کرده است. به طور دقیق‌‌‌تر این صنعت هر هفته ۲۳۵میلیون دلار بر اثر هدررفت مواد، هزینه کارگران و ضررهای عدم‌فروش و عدم‌صادرات و خسارت عدم‌تحویل محموله خسارت دیده است؛ رقمی که اگر درست باشد، از ضرر ۱۴۰میلیارد تومانی هر ساعت خاموشی به صنایع فولاد خبر می‌دهد. یک روایت دیگر نشان می‌دهد که ضرر هر ساعت قطعی برق در صنایع متوسط حدود ۱۵۰میلیون تومان است. چندی پیش در کوران خاموشی صنایع، اتاق تهران در گزارشی اعلام کرد ضرر ماهانه هر بنگاه از خاموشی برق ۵/ ۴میلیارد تومان است. در صنایع کوچک طبق اعلام عباس جبال‌‌‌بارزی، نایب‌رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، این عدد برای هر ساعت خاموشی ۵ تا ۷میلیون تومان است که با احتساب قطع سه‌ساعت برق در هر روز، به ۱۵ تا ۲۰میلیون در روز میرسد.
یادآوری این اعداد و ذکر برخی هشدارها در زمینه بازگشت دوباره خاموشی وقتی نگران‌‌‌کننده است که وضعیت تولید در بخش‌‌‌های بزرگی نظیر سیمان رصد می‌شود. فعالان صنعت سیمان در روزهای گذشته اعلام کرده بودند برای پرهیز از خسارت خاموشی در روز، شبانه به آسیاب و تولید محصول مشغولند. بخش‌‌‌های سیمان و فولاد که در نتیجه قطع مداوم برق، به سطح تولیدی کمتر از سال گذشته عقبکرد کرده‌‌‌اند، در صورت بازگشت خاموشی در اردیبهشت ۱۴۰۱ متضرران اصلی بی‌‌‌برقی خواهند بود که چشم به آسمان کشور دوخته‌اند و تنها امیدشان افزایش بارندگی و تداوم دمای معتدل در کشور است تا مگر به مدد افزایش حجم آب ذخیره‌شده در سدها و تعادل دمایی کشور، مصرف برق در محدوده معمول باقی بماند. در شرایطی که ابزارهای سیاستگذار برای تعادل‌بخشی به تولید و مصرف برق بسیار محدود و کم‌‌‌رمق است، باید دید شانس با صنایع یار خواهد بود یا نه.
مهار خاموشی ممکن است
فعال صنعت برق و نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، کنترل خاموشی در سال 1401 را امکان‌‌‌پذیر دانست؛ هرچند در پایداری این موضوع ابراز تردید کرد. دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی ایران گفت: اگر رویه کنونی وزارت نیرو در نصب کنتورهای هوشمند و مکانیزم افزایش پلکانی قیمت اجرایی شود، به نظر میرسد امکان صرفه‌‌‌جویی 20درصدی مصرف برق فراهم می‌شود و بخشی از مشکلات کشور در فصل تابستان که ناشی از مساله خاموشی است، حل خواهد شد. حمیدرضا صالحی یادآور شد: البته مهم‌ترین مساله در نحوه ختم خاموشی، ترازکردن مصرف و تولید برق است. پایدارسازی تولید در صنعت برق منوط به احیای وضعیت اقتصادی این بخش و تحریک انگیزه اقتصادی فعالان این بخش است. در شرایطی که سال‌هاست سرمایه‌گذاری مناسبی در بخش تکمیل و توسعه نیروگاهها صورت نمی‌گیرد، استفاده از ابزاری نظیر بورس انرژی می‌‌‌تواند تا حد چشمگیری به افزایش انگیزه تزریق سرمایه به نیروگاهها کمک کند. این مسیری است که اتفاقا برای صنایع نیز جذاب است. صنایعی که محصولات خود را با قیمت آزاد می‌‌‌فروشند، انگیزه دارند به برق پایدار دسترسی داشته باشند و همین عامل عرضه برق در بورس انرژی را سودآور خواهد کرد. نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران افزود: خواهشی که از نمایندگان مجلس شورای اسلامی دارم، این است که با مهیا کردن مسیر اقتصاد برای استفاده از این مکانیزم اجازه ندهند در بودجه 1401 دولت تعیین‌‌‌کننده نحوه فروش برق تولیدی نیروگاهها باشد؛ چرا که اگر این اتفاق رخ دهد، دولت به دلیل مشکلات ناشی از کسری بودجه، دوباره به استفاده از این منابع و تزریق بخش ناچیزی از بهای برق به نیروگاه‌‌‌داران اقدام خواهد کرد. صالحی تصریح کرد: اگر به فکر کنترل خاموشی نباشیم، دوباره شاهد زیان گسترده خاموشی به صنایع خواهیم بود. وی به‌طور تقریبی زیان ناشی از خاموشی در بخش صنعت را 10میلیارد دلار در سال 1400 عنوان کرد.
