پرش دیجیتالی کشورها با شوک کرونا

در بخشی از گزارش وضعیت ۹۰ اقتصاد دنیا (از جمله ایران) بررسی شده و درنهایت عنوان شده که براساس چهار عامل اصلی «شرایط عرضه: ارتباط میان توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها و تسهیل اکوسیستم دیجیتال»، «شرایط تقاضا: میزان تمایل و مهارت‌های موردنیاز کاربران به مشارکت در اکوسیستم دیجیتال»، «محیط نهادی: قوانین حمایتی یا بازدارندگی برای توسعه فناوری‌های دیجیتال (میزان سرمایه‌گذاری دولت در فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی)» و «نوآوری و تغییر: وضعیت ورودی نوآوری در اکوسیستم، فرآیندها (ارتباط میان دانشگاه و صنعت)، خروجی‌ها (محصولات و خدمات قابل اندازه‌گیری دیجیتال»، دیجیتالی شدن کشورها سرعت بیشتر داشته است.

در این گزارش وضعیت کنونی دیجیتالی شدن کشورها و سرعت این رویداد در بازه زمانی ۱۲ ساله از ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۹ سنجیده شده  و کشورها از منظر پیشرفت دیجیتالی به چهار منطقه تقسیم شده‌اند.

Standout Economies؛ مشخصه اصلی این توسعه بالای دیجیتالی شدن و ادامه سرعت بالای پیشرفت در این زمینه است. کشورهای این گروه شامل کره جنوبی، سنگاپور، هنگ‌کنگ، ایالات‌متحده، استونی، تایوان و امارات‌متحده است. اولویت اقدامات این کشورها تمرکز بر توسعه بهره‌برداری از ابزارهای دیجیتال مصرف‌کنندگان (digital consumer tools) به عنوان مثال، تجارت الکترونیک، پرداخت دیجیتال، سرگرمی و نیز تمرکز بر توسعه نیروی انسانی متخصص و صادرات کالا و خدمات دیجیتال است.

Break Out Economies؛ مشخصه اصلی این زیرساخت دیجیتال محدود با چشم‌انداز رشد با سرعت بالا است.

کشورهای این گروه عبارتند از: چین، اندونزی، هند، کنیا، ویتنام، بنگلادش، روآندا و آرژانتین. همچنین اولویت اقدامات این کشورها تمرکز بر ایجاد دسترسی به اینترنت پرسرعت و مقرون به صرفه بودن و برابری دسترسی به ابزارهای دیجیتال، آموزش و تقویت محیط‌های نهادی دیجیتالی است.

Stall Out Economies؛ مشخصه اصلی این بخش اقتصاد دیجیتال بالغ با چشم‌انداز رشد کم است و کشورهای این گروه، کشورهای عضو اتحادیه اروپا هستند.

در این حوزه درباره اقداماتی که برای دستیابی به تکانه رشد باید در اولویت قرار گیرند، آمده است: توجه به قانون‌گذاری، رگولاتوری و سرمایه‌گذاری برای حمایت از نوآوری، حفظ حریم خصوصی و جذب افراد متخصص با مهارت‌های دیجیتال مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار است.

Stall Out Economies؛ مشخصه اصلی این کاستی در توانمندی‌های دیجیتال و توسعه کم در آینده است و در کشورهای قاره آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و اروپای جنوبی به کار گرفته شده است. اولویت اقدامات این گروه از کشورها متمرکز بر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توسعه فناوری‌های دیجیتال، ایجاد محیط نهادی مناسب و ایجاد دسترسی دیجیتال برای جمعیت محروم است.

در بخشی از این گزارش آمده است: سطح تکامل دیجیتال، یکی ازمولفه‌های سنجش میزان مقاومت اقتصادی کشورها است. اقتصادهای تکامل‌یافته دیجیتال سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را از بخش‌های فناوری پیشرفته به دست می‌آورند و دورکاری به راحتی ممکن است. این اقتصادها به‌دلیل زیرساخت‌های بهتر، تجربه تحول دیجیتال در بسیاری از بخش‌های دولتی و اینترنت در دسترس و مقرون به صرفه، در ارائه خدمات آنلاین عملکرد بهتری داشته و می‌توانند از طریق این زیرساخت‌ها در مواقع بحرانی به کاهش عوامل اختلال‌آفرین در اقتصاد کشور کمک کنند.

کره‌جنوبی و تایوان نمونه‌های بسیار خوبی از کشورهای دارای سطح بالا از تکامل دیجیتال به‌شمار می‌آیند که از طریق ردیابی تماس، جمع‌آوری داده‌ها و پیام‌رسانی بهداشت عمومی در زمان همه گیری کرونا عملکرد مناسبی داشتند. اما این عملکرد مثبت فقط محدود به کشورهای با سطح بالای تکامل دیجیتال نمی‌شود. به عنوان نمونه، ویتنام با وجود پایین بودن سطح تکامل دیجیتال و صرفا از طریق اقدامات پیشگیرانه تهاجمی دولت، کمتر از حد انتظار دچار آثار مخرب کرونا بر اقتصاد خود شد. برعکس انگلستان با اقتصاد کاملا دیجیتالی و تکامل یافته سقوط اقتصادی مشابه هند و رواندا را تجربه کرد.

در این مطالعه چندین روند بلندمدت دیگر درباره تکامل دیجیتال توسط موفق‌ترین کشورها به‌دست آمده که عبارتند از: توجه بیشتر به حریم خصوصی داده‌ها در عین ایجاد جریان آزاد داده‌ها، دسترسی به اینترنت همراه لازم اما ناکافی  و موازنه میان نوآوری و تقسیم عادلانه دسترسی به ارکان نوآوری در جامعه.

همچنین در بخش پایانی گزارش تصریح شده که اگرچه هیچ نسخه واحدی برای توسعه دیجیتال کشورها وجود ندارد اما بررسی مسیر توسعه اقتصادهای موفق در این زمینه می‌تواند تا حدی به عنوان الگو راهگشای تصمیمات آتی کشورها باشد. به عنوان مثال، سنگاپور، استونی، تایوان و امارات‌متحده عربی توانستند از طریق ترکیبی از موسسات قوی و سرمایه‌گذاری برای جذب سرمایه و استعدادهای جهانی، اکوسیستم‌های دیجیتالی موثری را ایجاد کنند. این کشورها با استفاده از نقاط قوت دیجیتالی خود در دوران بحران کرونا انعطاف اقتصادی را تجربه کرده و به‌رغم کوچک بودن حجم اقتصادهایی از این قبیل می‌توانند الگویی برای سایر کشورها باشند.

اقتصادهای بزرگ با شتاب دیجیتالی بالا مانند چین، هند و اندونزی نیز می‌توانند الگویی برای سایر اقتصادهای بزرگ در حال توسعه مانند برزیل و نیجریه باشند که ممکن است در پی ارتقای حرکت دیجیتالی خود در سال‌های آینده باشند و اقتصادهای در حال توسعه کوچک‌تر نیز می‌توانند از «پرش سریع» کشورهایی مانند کنیا، ویتنام، بنگلادش، روآندا و آرژانتین درس بگیرند.