وزارت صنعت در گزارشی جامع بررسی کرد
افق صادرات داروهای گیاهی تا ۲۰۵۰
همزمان با افت صادرات عصاره، عرقیات، اسانس و داروهای گیاهی، واردات این محصولات به کشور رشد کرده و از حدود ۱۱ میلیون دلار در سال ۹۶ به بیش از ۵۸ میلیون دلار در سال ۹۸ رسیده است. ایران البته با داشتن سهم ۹۲ درصدی از بازار زعفران و صادرات سالانه ۲۵۶ میلیون دلار از این قلم جزو بازیگران مهم این حوزه است. وضعیتی که می‌تواند برای بسیاری از اقلام و نمونه‌های دیگر هم تکرار شده و صادرات کشور در این بخش را به رقمی قابل توجه برساند. با این حال گزارش معاون طرح و برنامه وزارت صمت تاکید می‌کند فقدان سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان دارویی و حوزه‌های مشابه باعث شده تا نتوان به سمت اهداف مدنظر حرکت کرد. برای نمونه یکی از مهم‌ترین مسائل پیش‌روی این بخش که توسعه آن را به تعویق انداخته سه‌گانه «نبود نیروی انسانی متخصص»، «نبود نگاه استراتژیک و آینده‌نگر به این حوزه» و «عدم استفاده از روش‌های روزآمد در فرآوری گیاهان دارویی» است که موجب شده نتوان به فتح بازارهای خارجی امیدوار بود. از آنجا که ورود به بازارهای خارجی نیازمند رقابت با بازیگران خارجی و بین‌المللی در زمینه‌های کیفیت، قیمت و تبلیغات است، بهبود روش‌های تولید، افزایش کیفیت محصول و رشد مقیاس تولید همه از مواردی است که در سایه قرار گرفته است.
ایران که هم‌اینک با دارا بودن یک ظرفیت کشت ۲۱۰ هزار هکتاری قادر به تولید ۲۷۵ هزار تنی در زمینه گیاهان دارویی است، پتانسیل بالایی برای تزریق سرمایه به بخش گیاهان دارویی دارد. موضوعی که به نظر می‌رسد هرچند در ۳۴۷ طرح در دست اقدام و نیمه تمام این بخش قابل مشاهده است اما برای رسیدن به متر و معیارهای جهانی، بازطراحی کامل سیاست‌های صنعتی در این حوزه مورد نیاز است. این موضوع وقتی اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند که با فضای اقتصادی این صنعت در بازارهای جهانی، بازیگران مختلف و شرکت‌های مشهور و برجسته در این بخش آشنا باشیم.
بررسی دقیق‌تر بازیگران مهم حوزه گیاهان دارویی، اسانس، عرقیات، گل و گیاه در جهان نشان می‌دهد بازار گیاهان دارویی در جهان هم‌اینک بیش از ۴۰ میلیارد دلار ارزش دارد که این میزان به‌طور پیوسته در حال افزایش است؛ رقمی که پیوسته در حال افزایش است و با تمام شاخه‌ها و جوانب آن در افق ۲۰۵۰ تا سطح ۵ تریلیون دلار رشد خواهد کرد. آیا سیاست‌گذار ایرانی به پتانسیل‌های کشور در این حوزه آگاهی دارد؟ به نظر می‌رسد در فقدان نقشه راه دقیق برای نفوذ به بازارهای خارجی، کماکان کشورهایی نظیر اسپانیا و آلمان با خرید محصولات مرغوب شرکت‌های ایرانی، به کسب بخشی از ارزش افزوده در صنایعی نظیر زعفران، گل و داروهای گیاهی اقدام کرده‌اند.
چند نکته از نقشه صنعت گیاهان دارویی ایران
واحدهای فعال در زمینه تولید دارو و فرآورده‌های گیاهی در سه گروه کوچک، متوسط و بزرگ طبقه‌بندی شده‌اند. بر این اساس ۷۷ درصد از واحدهای تولید دارو و فرآورده‌های گیاهی دارای پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت کمتر از ۵۰ نفر اشتغال بوده و در زمره بنگاه‌های کوچک طبقه‌بندی می‌شوند. بنگاه‌های متوسط ۱۳ درصد و بنگاه‌های بزرگ ۱۰ درصد از کل واحدهای مورد بررسی در این گزارش (۳۰۴ واحد) را تشکیل می‌دهند. در این گزارش آمده است، تعداد ۳۰۴ واحد فعال در زمینه تولید دارو و فرآورده‌های گیاهی در کشور وجود دارد که اشتغالی نزدیک به ۱۳هزارو۴۰۰ نفر ایجاد کرده‌اند. استان البرز با ۳۹ واحد، خراسان رضوی با ۳۸ واحد و اصفهان با ۳۳ واحد بیشترین تعداد واحد فعال در این زمینه را دارند. کل اشتغال این بخش بالغ بر ۱۳ هزار نفر است که این تعداد کارگر در استان‌های مختلف کشور پراکندگی دارند.
معضلی به نام طرح‌های نیمه‌تمام
براساس گزارش تازه معاونت طرح و برنامه وزارت صمت، طرح‌های توسعه‌ای با پیشرفت بیش از ۶۰ درصد برابر ۱۱ واحد با پیش‌بینی اشتغال ۳۴۷ نفر در حال اجرا است که بیشترین تعداد در استان البرز با ۷ واحد و پیش بینی اشتغال ۱۶۷ نفر است. همچنین طرح‌های ایجادی با پیشرفت بیش از ۶۰ درصد برابر ۱۷ واحد با پیش بینی اشتغال ۲۶۲۱ نفر در حال اجرا است که بیشترین تعداد در استان البرز با ۵ واحد و پیش‌بینی اشتغال ۳۴۰ نفر و استان اردبیل با ۴ واحد و پیش‌بینی اشتغال ۱۷۳۳ نفر است. از آنجا که هم‌اینک ظرفیت تولید صنایع داخلی در این بخش به محدوده یک میلیون تن در سال رسیده است، لازم است با بررسی نیاز مصرف‌کنندگان در بازارهای خارجی و پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در کالاهای محبوب، شرکت‌های داخلی را به سمت صادرات‌محوری سوق داد.
نگاه پایانی
در گزارش وزارت صمت از صنعت گیاهان دارویی به خوبی ابعاد مختلف صادرات و واردات محصولات این حوزه احصا و دسته‌بندی شده است. برای نمونه اسانس که در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی و سایر صنایع کاربرد فراوان دارد، جزو نیازهای مهم کشور است و در بین واحدهای تولیدی کمتر به آن توجه شده است. از این رو لازم است با تنظیم‌گری صحیح سیاست‌گذار، فعالان این بخش به سمتی هدایت شوند که ضمن سرمایه‌گذاری در این صنعت که اولویت مهم کشور است، حلقه‌های مفقوده جهت توسعه تولید صادرات‌محور تکمیل شوند. این گام نخست در مسیر تحول صنعت گیاهان دارویی از بخشی بومی و متمرکز بر بازار داخلی به صنعتی پیشرو با چشم‌انداز بین‌المللی و جهانی است. این راهی است که احتمالا در افق ۲۰۵۰ ما را به بازیگری مهم در زمینه صادرات محصولات استراتژیک در این حوزه بدل خواهد کرد.
