معاونت طرح و برنامه وزارت «صمت» بررسی کرد
تجربه آسیا در توسعه کوچک ها
توسعه شهرک‌های صنعتی به ویژه برای کشورهایی که در مرحله اولیه هستند بسیار جذاب است و به‌عنوان ابزاری برای رشد اقتصادی تجویز می‌شود. بر این اساس معاونت طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت در گزارشی به بررسی شهرک‌های صنعتی در ۵ کشور آسیایی «کره جنوبی، ویتنام، چین، سنگاپور، ترکیه» و ایران پرداخته است. براساس این گزارش، برای این کشورها احداث شهرک‌های صنعتی مزایای عمده‌ای مانند ایجاد چارچوب سازمانی یکپارچه، خدمات مدرن و توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و... دارند. ساختار و کارکرد شهرک‌های صنعتی در طول تاریخ شکل‌گیری متناسب با سطح پیشرفت اقتصادی و صنعتی در کشورها تغییر کرده و از استقرار صنایع کوچک و متوسط با فناوری پایین به شکل زیرساخت‌های صنعتی پیشرفته‌تر مانند مناطق پردازش صادرات یا شهرک‌های علم و فناوری سوق یافته و موجب افزایش رقابت در سطح ملی و بین‌المللی شده است. در دهه ۱۹۷۰، تغییرات ساختاری، یعنی بحران نفت، فناوری اطلاعات و ارتباطات و جهانی شدن، سبب شد تا کشورهای توسعه یافته صنایع را به کشورهای در حال توسعه و نوظهور منتقل کنند. در این زمان شهرک‌های صنعتی به یک استراتژی توسعه موفق برای کشورهای در حال توسعه برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و صنایع جدید تبدیل و توسعه پارک‌های صنعتی مختلف به یک استراتژی برای حمایت از توسعه اقتصادی محلی به‌ویژه در آسیا تبدیل شد. اما آنچه مسلم است از شهرک‌های صنعتی انتظار نمی‌رفت که نتایج فوری به دست آید، با این وجود می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که وجود شهرک‌های صنعتی بستر مناسبی برای ایجاد فرصت‌های شغلی و انتقال تکنولوژی در میان شرکت‌ها فراهم کرده و سبب هم‌افزایی آنها شده و این امر می‌تواند سبب جلب سایر سرمایه‌گذاران به منطقه شود و تمام این موارد می‌تواند امکان رشد و توسعه منطقه‌ای را که شهرک در آن مستقر هست، سبب شود. براساس گزارش منتشر‌شده اولین شهرک صنعتی در جهان در سال ۱۸۹۶ در بریتانیا در نزدیکی منچستر به نام ترافورد افتتاح شد. اولین شهرک صنعتی طراحی شده در ایالات متحده آمریکا نیز در سال ۱۹۰۷ در نزدیکی شیکاگو تاسیس شد. آلمان نیز در سال ۱۹۶۳ اولین شهرک صنعتی خود را احداث کرد.
تجربه کشورهای آسیایی
با توجه به اهمیت شهرک‌های صنعتی در توسعه اقتصادی در این گزارش تجربه ۵ کشور آسیایی شامل «کره جنوبی، ویتنام، چین، سنگاپور، ترکیه» و ایران که این مسیر را برای توسعه اقتصادی طی کرده‌اند، ارزیابی شده است.
کره جنوبی
در اوایل دهه ۱۹۶۰ کره یکی از فقیرترین کشورهای جهان بود، اما استراتژی دولت برای توسعه اقتصادی سبب رشد غیرمنتظره‌ای برای این کشور شد. این کشور به منظور توسعه متوازن صنعتی در برنامه‌های توسعه اقتصادی رویکرد مرحله‌ای را برای توسعه شهرک‌های صنعتی به کار گرفت. تاریخچه توسعه شهرک صنعتی در این کشور نشان می‌دهد که کره به‌طور موثری شهرک‌های صنعتی را برای دستیابی به دو هدف صنعتی‌سازی و توسعه‌ای متوازن ملی توسعه داده است و این اهداف را با ایجاد خط مشی‌های مرحله‌ای مکان یابی صنعتی با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و سیاست‌های صنعتی دنبال کرده است. در نتیجه استراتژی توسعه شهرک‌های صنعتی منجر به تاثیرات مثبتی نظیر عرضه موثر مکان‌های تولیدی و تمرکز و خوشه بندی صنایع استراتژیک ملی شد. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته یکی از مهم‌ترین عوامل کارآمد شهرک‌های صنعتی در کره به انتخاب سیاست مکان یابی صنعتی مناسب با توجه به توسعه ملی باز می‌گردد.
ویتنام
در نیمه اول سال ۲۰۱۷ سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی و مناطق صادراتی در این کشور به بیش از ۳۸۴ میلیون دلار رسید. در همان دوره سرمایه‌گذاری خارجی به ۱۵۹ میلیون دلار اختصاص یافت که نسبت به سال قبل رشد ۲۴ درصدی داشته است. این کشور دارای مشوق‌هایی است که سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را تشویق می‌کند. مشوق‌های مالیاتی شامل معافیت یا کاهش مالیات بردر آمد شرکت (CIT)، مالیات ارزش افزوده (VAT) و تعرفه‌های واردات برای مدت خاص است و براساس نوع کسب و‌کار و محل (FIE) اعطا می‌شود. بخش‌های حمایتی شامل آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، ورزش، فرهنگ، تکنولوژی بالا، حفاظت از محیط زیست، تحقیقات علمی، توسعه زیرساخت‌ها و تولید نرم افزار است. بخش‌های اداری یا مکان‌هایی با مشوق‌های سرمایه‌گذاری شامل مناطق محروم، شهرک‌های صنعتی، مناطق با تکنولوژی بالا و مناطق اقتصادی از مشوق‌ها استفاده می‌کنند.
چین
اواخر دهه ۱۹۸۰ دوره پررونق چین برای ساخت شهرک صنعتی بود. بسیاری از شهرک‌های صنعتی در این دوره برای تسهیل توسعه صنعتی و سازگاری بهتر با جهانی شدن اقتصادی و تغییرات صنعتی در عصر جدید ساخته شدند. از آن به بعد شهرک‌های صنعتی در چین تبدیل به مهم‌ترین محرک اقتصادی و به موازات آن نوآوری‌های سازمانی و تکنولوژیک شده‌اند و سهم مهمی در توسعه اقتصادی شهری چین داشته‌اند. در چین سه نوع عمده شهرک صنعتی «شهرک توسعه اقتصادی و تکنولوژی، شهرک توسعه فناوری و پیشرفته و شهرک صنعتی سازگار با محیط زیست» فعالیت می‌کنند. شهرک توسعه اقتصادی و تکنولوژی پس از شهرک توسعه فناوری پیشرفته ساخته شد تا کیفیت شهرک‌های صنعتی را بهبود بخشد و این شهرک‌ها معمولا فناوری محور هستند. شهرک صنعتی سازگار با محیط به دنبال گرایش جهانی به تولید سبز و کربن پایین توسعه یافته است، هدف از آن تغییر مدل توسعه شرکت‌های سنتی و تشویق آنها برای هماهنگی با منابع و انرژی است.
سنگاپور
سنگاپور یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری در آسیا و اقیانوس آرام است، زیرا می‌تواند شرکت‌های خارجی را که در بازارهای منطقه‌ای مانند چین، ژاپن، کره جنوبی، مالزی و دیگر کشورها فعالیت می‌کنند به یکدیگر متصل کند. دولت این کشور برای چند سال پی در پی به سرمایه‌گذاران خارجی کمک کرده و موفق به ایجاد پارک‌های صنعتی در سراسر کشور براساس فعالیت شرکت‌ها شد. شرکت‌های صنعتی سنگاپور در مناطق مسکونی تاسیس شده و از این نقاط خدمات به سراسر منطقه ارائه می‌دهد. سنگاپور دارای ۶ شهرک صنعتی بزرگ در سراسر کشور است. شهرک‌های صنعتی این کشور عبارتند از: «شهرک لجستیک فرودگاه، شهرک تجاری، شهرک کسب و کار بین‌المللی، شهرک هوافضای seletar، شهرک علمی سنگاپور، شهرک پزشکی tuas». شهرک لجستیک فرودگاه و شهرک تجاری در نزدیکی فرودگاه در سنگاپور بوده و به شهرکت‌های فعال در صنعت حمل و نقل هوایی اختصاص یافته است. شهرک تجاری و شهرک کسب و کار بین‌المللی به شرکت‌هایی که در صنایع آی‌تی و فناوری پیشرفته فعالیت می‌کنند اختصاص یافته است. شهرک هوا و فضا نیز در نزدیکی فرودگاهی با همین نام و به شرکت‌های صنعت هوافضا اختصاص داده شده است؛ در حالی که شهرک علمی سنگاپور در مرکز شهر واقع شده و بزرگ‌ترین شهرک کسب و کار و تحقیق و توسعه در این کشور است. شهرک پزشکی این کشور نیز به توسعه زیست پزشکی اختصاص داده شده و در غرب سنگاپور قرار دارد.
ترکیه
ترکیه پیش از آنکه شهرک صنعتی تاسیس کند با مسائلی مانند پیدا کردن مکان مناسب، ایجاد زیرساخت و منابع مالی مورد نیاز برای راه‌اندازی شهرک مواجه بود که با هدف حل این مشکلات، برنامه‌های پنج ساله توسعه توسط سازمان برنامه‌ریزی دولتی تدوین شد. در برنامه‌های توسعه شهرک‌های صنعتی سه هدف مشخص «رشد متوازن مناطق کشور و تشویق سرمایه‌گذاران برای احداث صنعت در مناطق توسعه نیافته، تحقق رشد شهری برنامه‌ریزی شده از طریق شرکت‌های صنعتی که بی‌ضابطه احداث شده‌اند و استقرار آنها براساس برنامه‌ریزی شهری و سرعت بخشیدن به رشد صنعتی و افزایش اشتغال» دنبال شد. به دلیل عدم تحقق این اهداف و ترجیح شرکت‌های تولیدی به فعالیت در مناطق توسعه یافته‌تر ترکیه، قانون پارک صنعتی از سوی پارلمان این کشور تصویب شد و از زمان تصویب این قانون تاکنون ۴۱ پارک صنعتی در این کشور تکمیل و آغاز به کار کرده‌اند. هدف از این قانون ضابطه‌مند کردن انتخاب محل تاسیس و مدیریت شهرک‌های صنعتی به‌عنوان ابزاری در جهت برنامه‌ریزی شهری و صنعتی شدن بوده است.
ایران
در برنامه سوم توسعه پیش از انقلاب اسلامی «سازمان نواحی صنعتی» به منظور برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های مربوط به نواحی صنعتی ایجاد شد. در برنامه چهارم و پنجم جهش نسبتا مناسبی در سرمایه‌گذاری و ایجاد واحدهای صنعتی شکل گرفت. در سال ۶۲ پس از ایجاد تغییرات در نظام صنعتی کشور، سازمان صنایع کوچک و نواحی صنعتی ایران با کلیه وظایف در وزارت صنایع ادغام شد و به منظور ایجاد هماهنگی و استفاده مطلوب از امکانات شهرک‌های صنعتی و ایجاد هر چه بیشتر امکانات زیربنایی و ارائه خدمات ضروری برای متقاضیان ایجاد واحدهای صنعتی قانون «شرکت شهرک‌های صنعتی ایران» به تصویب رسید. نزدیک به دو دهه «شرکت شهرک‌های صنعتی» نسبت به ایجاد بیش از ۴۰۰ شهرک صنعتی اقدام کرد و در سال ۱۳۷۹ پس از ادغام وزارتخانه‌های صنایع و معادن سابق، سازمان صنایع کوچک تشکیل شد ولی در سال ۸۴ وظایف اجرایی آن به شرکت شهرک‌های صنعتی ایران سپرده شد و عملا سازمان صنایع کوچک و شهرک صنعتی ایران از شهریور ۱۳۸۴ آغاز به کار کرد. برای شهرک‌های صنعتی ایران ۱۷ ماموریت در نظر گرفته شده است که برخی از آنها عبارتند از: «سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و تدوین برنامه راهبردی به منظور ایجاد و توسعه شهرک فناوری مراکز خدمات فناوری و کسب و کار و...، ایجاد بسترهای لازم به منظور توسعه، انتقال و نفوذ فناوری جدید از طریق مشارکت با بخش غیردولتی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه خوشه و شبکه‌های کسب و کار و صدور مجوزهای مورد نیاز، مشارکت در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای طرح‌های توسعه و عمران و تامین زیرساخت‌ها و امکانات زیربنایی براساس نیاز صنایع و در چارچوب قوانین بالادستی و...» اشاره کرد.
ارسال نظر