چالش‌های صنعت تن ماهی در زنجیره‌های تامین، تولید و عرضه
افزایش قیمت مواد اولیه و کمبود نقدینگی
از طرفی قیمت مواد اولیه افزایش یافته و تامین آنها نیز با دشواری روبه‌رو است. مواد اولیه وارداتی مانند ورق، قوطی و درب و حتی بخشی از ماهی مورداستفاده ما برای تولید کنسرو ماهی تن با نرخ دلار مرتبط است؛ در حالی که نرخ محصول نهایی به ریال است و به هیچ وجه متناسب با افزایش قیمت‌های تولیدی رشد نداشته است. در چنین شرایطی که تولیدکنندگان منابع مالی موردنیاز را خود تامین می‌کنند؛ با کمبود سرمایه در گردش مواجهند که بخش اندکی از منابع مالی خود را از طریق تسهیلات بانکی تامین می‌کنند. با این حال به دلیل اینکه بانک‌ها تضمین‌های سنگینی را برای ارائه وام مطالبه می‌کنند؛ شرایط گرفتن وام به قدری زمانبر و پیچیده می‌شود که درنهایت تولیدکنندگان حتی از دریافت تسهیلات انصراف می‌دهند. این در حالی است که اعطای تسهیلات بانکی قابل‌توجه، بستر توسعه را برای واحدهای تولیدی فراهم می‌کند؛ منوط به اینکه ارائه وام تا این حد سخت و دشوار نباشد.
حداقل‌ها نصیب فعالان زنجیره تولید
در زنجیره تولید، شریک بزرگی به نام دولت همراه تولیدکنندگان است که علاوه بر دریافت مالیات ارزش افزوده، مالیات تکلیفی 25درصدی نیز از آنها دریافت می‌کند؛ بدون اینکه هیچ کمک و تسهیلاتی به تولیدکنندگان ارائه کند. در این چرخه تولید، از تولیدکننده گرفته تا کارگر و هر کسی که در این حوزه فعالیت می‌کند، حداقل عایدی را دارند. حقوق ماهانه کارگر ایرانی متاسفانه معادل با حدود 200 دلار است که در کشورهای دیگر، این رقم معادل با دستمزد دو ساعت کار کارگر است. تولیدکننده هم برای حفظ آن حداقل‌ها با چنگ و دندان می‌جنگد که درب کارخانه او بعد از 40 سال بسته نشود و پرسنلی که هر کدام سرپرست یک خانواده هستند، بیکار نشوند.
در این زنجیره، دولت مالیات ارزش افزوده 9درصدی را نمی‌تواند از بازار جمع کند و جلوی فرار مالیاتی از مشاغل دیگر را نمی‌تواند بگیرد، اما به تولیدکننده فشار می‌آورد. دقیقا برعکس کشورهای دیگر که دست تولیدکننده باز است و در واقع عامل اصلی محرک چرخ‌های اقتصادی هستند متاسفانه، در کشور مسوولان به راحتی از حقوق بر حق تولیدکنندگان عبور می‌کنند.
حاشیه سود ناچیز در زنجیره توزیع
زنجیره توزیع بسیار وسیع است. طی سال‌های اخیر ما با شرکت‌های پخش زیادی همکاری کرده‌ایم و با معضلات این شرکت‌ها از نزدیک آشنا هستیم. به‌رغم اینکه سود 17درصدی برای تولیدکننده در نظر گرفتند که البته هیچ گاه و حتی در سال‌هایی که وضعیت اقتصادی کشور بهتر بوده، برای تولیدکنندگان اعمال نشده؛ اما حاشیه سود زنجیره توزیع فاجعه بار بوده است. چون یک شرکت پخش نسبت به فروش و بهای تمام شده‌ای که کالا به دستش می‌رسد، حدود 10 تا 15درصد هزینه دارد و طبق بخشنامه‌های دولتی شرکت توزیع تنها می‌تواند ۱۲درصد نسبت به قیمت تولیدکننده سود ببرد و در نتیجه زنجیره عرضه هم با ضرر مواجه می‌شود.
متاسفانه کنسرو ماهی قابلیت توزیع در سیستم‌های پخش سراسری را ندارد؛ چون سیستم قیمت‌گذاری آن صحیح نیست. بنابراین خرید آن برای مغازه‌داران دشوار است و ریسک و هزینه توزیع نیز برای توزیع‌کنندگان بالاست و توزیع‌کننده انتظار دارد در مقابل ریسکی که انجام می‌دهد، سود مورد قبول داشته باشد. در حالی که طی سال‌های اخیر کنسرو ماهی تن مشمول قیمت‌گذاری دستوری شده؛ هر کسی که در حوزه پخش فعالیت می‌کند یا باید شرکت پخش متعلق به خودش باشد که بتواند هزینه پخش آن را با پخش کالاهای دیگر پوشش دهد یا در غیر‌این صورت نمی‌تواند با پخش همکاری کند؛ چون مارجینی برای پخش دیده نشده است.
در این بین برندهایی که خودشان شرکت پخش دارند هم نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند یا درصدد کاهش سود پخش هستند که البته کاهش سود هم هزینه‌های پخش را پوشش نمی‌دهد. هرچند این کالا از خاصیت ماندگاری و نقدشوندگی بالایی در بازار برخوردار است و قاعدتا باید از جذابیت بالایی برای سیستم توزیع و شرکت‌های پخش برخوردار باشد؛ اما متاسفانه این فرصت هم به جای اینکه کمک کند و این صنعت را ارتقا دهد، از آن طرف تبدیل به یک تهدید شده است.
عقب ماندگی صنعت تن ماهی در بخش بسته‌بندی
بسته‌بندی کنسرو تن ماهی در دنیا به چند روش معروف انجام می‌شود که شامل قوطی فلزی، شیشه و بسته‌بندی پوچ است. در کشور تقریبا تمام کنسروها در قوطی‌های فلزی تولید می‌شود و هزینه خرید دستگاه‌های بسته‌بندی جدید بسیار هنگفت و واردات ماشین‌آلات بسیار دشوار است که موجب افزایش قیمت تمام شده کالا شده که در این شرایط اقتصادی کشور اصلا مطلوب نیست. از این رو در این صنعت هر نوآوری در بخش تولید (مانند تولید کنسروهای تن ماهی طعم دار یا بسته‌بندی متفاوت) با شکست مواجه می‌شود. به همین دلیل ما در بخش بسته‌بندی در این صنعت به لحاظ تکنولوژیکی از دنیا عقب هستیم. تجهیزات و دستگاه‌های موجود در ایران نیز مربوط به چهار یا پنج دهه قبل هستند که همه مشابه هم هستند. تولیدکنندگان داخلی هم همین دستگاه‌ها را کپی و تولید می‌کنند که مشتریان خود را دارند.
